श्रीनामदेव चरित्र - अभंग १११ ते १२०

१११
श्रीविठ्ठलें आपुल्या मुखवचनें । नामदेवासी करी अज्ञापन ।
होवोनि दीनाचें अति दीन । सद्‌गुरूसी शरन रिघावें ॥१॥
जोडल्या सद्‌गुरुकृपालेश । मग सर्वत्र माझाचि प्रकाश ।
तुज मज भेदाचा भासज । तो निरसोन जाईल ॥२॥
नामा म्हणे तुजसी । पावावया सेविजे सद्‌गुरूसी ।
तो तूं रोकडा जोडिलासी । आतां सद्‌गुरुसी काय काम ॥३॥
फळ तरूवर शिखरींज । म्हणोनि आरोहण कीजे त्यावरी ।
तें फळ अवचिता जोडिलें करीं । मग तयावरी कासया चढावें ॥४॥
मगा श्रीहरी म्हणे अज्ञान । सांडून सेविजे गुरुचरण ।
तुझ्या प्रेमें माया सोंग धरून । लटिका तुजपाशीं मी खेळें ॥५॥
जंव सद्‌‍गुरूचें नाहीं सेवन । तंव मी जैसें स्वप्नीचें धन ।
माझें न तुटे भवबंधन । सद्‌‍गुरुआज्ञेवांचूनी ॥६॥
तेणें नामा सद्‌गदित जाला । विठोबाच्या चरणीं लागला ।
कोण गुरु पाहिजे केला । तें सांगिजे स्वामिया ॥७॥
मग श्रीविठ्ठल म्हणे ऐक आतां । सांगेन सद्‌गुरुची वार्ता ।
त्वां पाहोनि तत्त्वतां । शरण तात्काळ रिघावें ॥८॥
भक्तीचें नेणें लक्षण । कृपामंद दयाहीन ।
इतरांचे अवगुण । अखंड मुखीं जल्पती ॥९॥
मी एक जाणता सर्वांठायीं । सर्व शिकविलें म्यांचि पाही ।
ऐसें बोलती जनप्रवाही । महंतीलागीं ॥१०॥
देखिलिया सज्जन । त्यासी करी सन्मान ।
सभा देखोनियां छळण । करी करवी तयाचें ॥११॥
लांडें लटिकें गद्य पद्य । पुसोनी होती श्लघ्य ।
नेणें तरी हांसोनि निंद्य । बोलती ह्मा गुरूसी ॥१२॥
तो जरी सांगे खरें । त्यासी बोलती बरें बरें ।
सभाजनांसी नेत्रद्वारें । अशुद्धता दाविती ॥१३॥
आपण न सांगती आपुलें गुज । पुढल्यासी म्हणती नकळे तुज ।
ऐसें संदेह करणीचें मोज । वाटे तया ॥१४॥
शिष्य करितां उल्हासती । शिष्य होई म्हणोनि उपदेशिती ।
नानापरी बोधिती । सेवेलागीं ॥१५॥
शिष्य करिती बहुवसा । त्यांच्या सेवेची करिती आस ।
जो न भजे त्यास । शिव्याशाप देताती ॥१६॥
तंत्र मंत्र उपदेशिती । ध्यान आसनीं गोविती ।
देवा ब्राह्मणा न भजती । आचारभ्रष्ट जे ॥१७॥
धातु विद्येची धरिती गोडी । जारणमारणाची अति आवडी ।
विषयवासनेची हुंडी । अखंड जीवीं ॥१८॥
ज्ञान गर्वाचा महिमा बरवा । श्रीगुरु ऐशा अखंड भावा ।
शिष्यसमुदाय देखोनि गर्वा । थोरीवेचा मानिती ॥१९॥
असो बहु ऐसें कथान । परी सद्‌‍गुरु कृपाधन ।
त्याचें ऐक महिमान । सावध चित्तें ॥२०॥
ज्यासी गुरूत्वाचे नाहीं काज । शिष्य भजतां वाटे लाज ।
उदास वृत्ति सहज । निर्मळ भोळा ॥२१॥
निंदा स्तुति समान । बोलती भेदिती कठिण वचन ।
कधीं न होती क्रोधायमान । कवणाहीवरी ॥२२॥
जे नेणती खरें खोटें । समान वाटे सान मोठें ।
सुखदुःखाचे चपेटे । न शिवती कदाकाळीं ॥२३॥
शिष्य करितां आळस चित्तीं । केलिया सर्वस्व निरोपिती ।
कांहीं थोरीव नाहींच चितीं । महत्त्वाची ॥२४॥
सज्जन देखोनी आनंदती । त्याचे गुणागुण न विचारिती ।
जीवें भावें इच्छिती । साधुसंग ॥२५॥
आपुला कष्टवुनी देहो । ज्ञान कर्काचा कलहो ।
साधुसेवेचा मनीं लाहो । करी सदा ॥२६॥
जे आंत बाहेरी भरोनी उरले । अंतरीं निवोन विरालें ।
परब्रह्मीं सहजाविले । नेणोंज काय ॥२७॥
ऐसें साधुचें महिमान । साधतां कैचें उरेल मन ।
कल्पा अवधीं करितां कथन । नव्हे पूर्ण  पूर्णता ॥२८॥
ऐसा साधु भेटेल तुज । तरी मीच होवोनि पावसी मजा ।
जाईल सर्व संदेह आज । आपेंआप नाम्या ॥२९॥
मग नामदेव म्हणे देवा । ऐसा साधु भेटेल जेव्हां ।
तरी कैशापरी सेवावा । कृपानिधी तो ॥३०॥
मगा बोलिले श्रीरंग । दैवत बुद्धीचा होईल त्याग ।
तना मन अर्पोन चांग । शुद्ध सेवा करावी ॥३१॥
तर्क वितर्क बाह्ममुद्रा । तेथें न चले गा भक्तनरेंद्रा ।
तारीं तारीं या भवसमुद्रां । म्हणोनि शरण रिघावें ॥३२॥
ते अंतर्बाह्य व्यापक । जाणतां सर्व लीला कवतुक ।
जैसे त्यासी देखती देख । तैसे तयासी आज्ञापिती ॥३३॥
भाग्यें जरी जोडती त्याचे चरण । तरी वर्तणूक आहे कठीण ।
तें तुज सांगतों गुप्त खूण । सावधान ऐक पां ॥३४॥
शरीर वेंचिलें तरी वेंचिजे । परी सद्‌‍गुरुवचन नुल्लंघिजे ।
रात्रंदिवस राहिजे । आज्ञा संकेतीं ॥३५॥
ज्यावरी गुरुची प्रीति । त्याची अनन्य भावें कीजें भक्ती ।
आज्ञेवांचोनि  कल्पांतीं । विरोध कोणासी न करावा ॥३६॥
कां जरी तो सर्वांतरीं आहे । विरोध कोणाचा न साहे ।
विशेष सद्‌‍गुरु जरी होये । तरी खेद न कीजे ॥३७॥
अरे विरोधभाव असतां । तें चढे सद्‌‍गुरुच्या माथा ।
जैसा घटभंग होतां । अमृत सांडे ॥३८॥
ज्याशीं सद्‌गुरूची कृपा असे । त्यासि मानावें आम्ही ऐसें ।
सर्वस्व जातां मानसें । न करिजे अंतर ॥३९॥
देखे त्याचे ह्रदयांतरीं । सद्‌गुरु वसे निरंतरीं ।
त्यासि खेद होतां भारी । अंतरे सद्‌‍गुरु ॥४०॥
क्रोध ह्रदयीं भरला । तो आत्मस्थितीसी अंतरलाअ ।
तोच गुरूचाअ घात केला । शिष्याहातीं ॥४१॥
गुरुशिष्य तोचि निजबंधु । त्यासि स्वप्नीं न कीजे विरोधु  ।
करितां घडे गुरुवधु । शास्त्रवाक्य ॥४२॥
तरी गा कार्याकारणें । बोलिजे तेंची घडावें वर्तणें ।
एक होतां कोपायमानें । एक समाधान त्यास द्यावें ॥४३॥
जो आपुल्या गुरूची स्तुती करी । त्याचे चरणा वंदावे शिरीं ।
निंदा बोलतीये अवसरीं । निघिजे तेथोनी ॥४४॥
गुरूसमीप न बैसिजे । गुरूसी वचना न बोलिजे ।
आज्ञा मागोनी वंदिजे । कार्याकाराणें ॥४५॥
देशीं आहे सद्‌‍गुरु । तिकडे कीजे नमस्कारू ।
चंद्रकारणें चकोरू । तैसा भेटी इच्छिजे ॥४६॥
गुरूसी अर्पिजे तन मन । गुरूसी अर्पिजे वित्त धन ।
गुरूसी अर्पिजे चैतन्य । आनंदरूप ॥४७॥
गुरुचे दोष गुण । मनें न कीजे उच्चारण ।
जें जें गुरूचें आज्ञापन । मेरू ऐसें मानिजे ॥४८॥
सज्जनाची संगती धरिजे । गुरूरूप विश्व मानिजे ।
चित्तानुसार अर्पिजे । साधुजनांसी ॥४९॥
ज्यासि सद्‌‍गुरु कोपला । तो साधु असतां खर वागाला ।
ईश्वर जरी साह्म जाला । तरी काढों न शके ॥५०॥
सद्‌‍गुरु आधीन सकळ देव । गुरु आधीन पितर मानव ।
सद्‌‍गुरु पूजितां सर्व । आनंदातें पावती ॥५१॥
ऐसें सद्‌गुरुचें महिमान । म्हणोनि ब्रह्म त्या आधीन ।
तो जरी पतितासी देईल मान । तरी ब्रह्मपूर्ण तो होय ॥५२॥
ऐसें जेणें आचारावें । तरी सद्‌‍गुरूसी शरण जावें ।
नाहीं तरी करावें । नामस्मरण माझें पैं ॥५३॥
तेणेंकरून कांहीं एक । निवारूं शकेल जन्मदुःख ।
कोणें एक जन्मीं सद्‌गुरु देख । भक्ति करोनि पाविजे ॥५४॥
चढाओढी ग्रुरु करिती । मग सुबुद्धिहि टाकिती ।
त्यासी यमाघरीं प्राप्ति । खरत्वाची ॥५५॥
सद्‌‍गुरुसेवा तें मोक्षपद । सद्‌गुरुसेवा तें आनंदपद ।
सद्‌‍गुरुसेवा तो ब्रह्मावबोध । कैवल्यप्राप्ती ॥५६॥
असो ऐसिया परी । जो सद्‌‍गुरु वाक्य वाहे शिरीं ।
तोचि ब्रह्मविद्येचा अधिकारी । हरिहरां वंद्य तो ॥५७॥
ऐसें नामदेवाप्रति श्रीहरी । स्नेह साक्षेपें निरूपण करी ।
ऐकोनियां चराणावरी । सद्‌‍गदित होउनि लोटला ॥५८॥
देवा तूं होवोनि माझी दिवटी । गुरुनिधान दाखवी दृष्टी ।
जेणें करूनी भवबंध गांठी । सुटेल सर्वथा ॥५९॥
मग कळवळोनी श्रीहरी । नामदेवातें पोटासी धरी ।
जाय पावशील झडकरी । हस्त विसा खेचराचा ॥६०॥
तेणे नाम्यासी समाधान । देवही जाला सुखासंपन्न ।
नामा पावोनी ब्रह्मज्ञान । मिळशील माझ्य़ा स्वरूपीं ॥६१॥
ऐसें हें देवभक्त निरूपण । प्रथम शिष्यासी करवी श्रवण ।
मग दीजे पूर्णपण । म्हणे नामा ॥६२॥

११२
देव आणि नामा उभे भीमातीरा । प्रेमें येरयेरा आळविती ॥१॥
देव म्हणे नाम्या ऐकें गुह्य गोष्टी । संसाराची तुटी जेणें होये ॥२॥
श्रीगुरुवांचुनी मुक्ति तुज नाहीं । भवनदी डोहीं नुतरसी ॥३॥
शरण गुरुसी जालिया सप्रेमें । संसाराचा श्रम उतरेल ॥४॥
गुरुवांचुनियां कैंचा मुक्तिठाव । संसारा हा वाव कैसा होय ॥५॥
म्हणूनि नाम्या तुवां गुरुसि जावें शरण । तेणें भवबंधनें मुक्त होती ॥६॥
ऐसें ऐकोनियां नामा थरारिला । मूर्च्छागता जाला भूमीवरी ॥७॥
भूमि लोळे नामा कंठ सद्‌‍गदित । डोळियां स्त्रवत अश्रुजळ ॥८॥
इतुकें देखोनियां द्रवला पुरुषोत्तम । नाम्यासी सप्रेमें उचलिलें ॥९॥
नाम्या तुज काय वाटतसे दुःख । संसाराचें सुख तुज जालें ॥१०॥
नामा म्हणे देवा तुज ऐसा दाता । मज भवव्यथा कवणेपरी ।११॥

११३
अनाथांचा नाथ तुझी ब्रीदावली । मज कांरे जाळी भावव्यथा ॥१॥
देव म्हणे नाम्या गुरुवांचुनियां । मुक्ति पावावया आन नाहीं ॥२॥
आना नेणें कांहीं करिसी वित्पत्ती । नव्हे माझी प्राप्ती गुरुविण ॥३॥
जाई नाम्या जाई गुरूसी शरण । तुटे भवबंधन तुझें वेगीं ॥४॥
नामा म्हणे देवा कवणा शरण जाऊं । कोणा मी होऊं शरणागत ॥५॥
११४
देव म्हणे नाम्या विसोबा खेचरासी । शरण तयासी जावें वेगीं ॥१॥
इतुकें ऐकोनि नमियेलें देवा । चालयेलाअ तेव्हां विसोबापाशीं ॥२॥
चिंताग्रस्त नामा आला आंवढयासी । पुढें देऊळासी देखियेलें ॥३॥
नामा तये काळीं गेला देऊळासीं । देउळीं कौतुकासी देखियेलें ॥४॥

११५
देवावरी  पाये ठेउनि खेंचर । निजेला परिकर निवांतचि ॥१॥
देखोनियां नामा पावला विस्मया । कैसा हा प्राणिया देवो नेणें ॥२॥
उठी उठी प्राण्या आंधळा तूं काये । देवावरी पाय ठेवियेले ॥३॥
विसोबा खेचर बोले नामदेवाअ । उठविले जिवा कांरे माझ्या ॥४॥
देवाविण ठाव रिता कोठें आहे । विचारुनि पाहे नामदेवा ॥५॥
जेथें देव नसे तेथें माझे पाय । ठेवीं पां अन्वय विचारुनी ॥६॥
नामा पाहे अवघा जिकडे तिकडे देव । कोठें रिता ठाव न देखेची ॥७॥

११६
इतुकें देखोनि चरणीं घाली मिठी । सांठवला सृष्टी अवघाअ देव ॥१॥
तिहीं त्रिभुवनीं आपण व्यापुनी । आनंदें कोंडोनि राहियेला ॥२॥
श्रीगुरुचे पाय जीवें न विसंबत । मनोवृत्तिसहित ओंवाळिलें ॥३॥
डोळियांचे डोळे उघडिलें जेणें । आनंदाचें लेणें लेवविलें ॥४॥
जन्ममरणांचें तोडिले सांकडें । कैवल्यचि पुढें दावियेलें ॥५॥
कैवल्याचा गाभा विटेवरी उभा । दिसे दिव्या शोभा पांडुरंग ॥६॥
नामा म्हणे माझी भक्ति हे माउली । कृपेची साउली  केली मज ॥७॥

११७
सर्वा कालीं परमात्मा आहे सर्व देशीं । भावना हे अहर्निशीं दृढ धरी ॥१॥
संतसमुदाय मिळती जेथें जेथें । जाये तेथें तेथें लोटांगणीं ॥२॥
चिंताअ न करी नाम्या येणें तरसी जाण । तुज सांगितली खूण निर्वाणींची ॥३॥

११८
खेचरें केली माव लिंगावरी देउनि पाव । पहावया भाव नामयाचा ॥१॥
नामा तेथें आला देव नमस्कारिला । देखोन बोलला वचन त्यासी ॥२॥
लिंगावरोनि चरण काढाजी वहिले । दिसतां वरी भले करणीं न कळे ॥३॥
तंव येरू बोलिला नाम्या तूं भला । मज नाहीं कळला देव तुझा ॥४॥
जेथें नाहीं देव तेथें ठेवी पाव । सर्वज्ञ सदैव तूंची अससी ॥५॥
मीपणें भुललों मज नकळेची कांहीं । देव नसे ते ठायीं पाय ठेवीं ॥६॥
तंव नामा होय विचारिता शब्दांची कुसरी । पाहतां निर्धारीं सान नोहे ॥७॥
देवाविण ठाव हें बोलणेंची वाव । परतोनि संदेह पडला मज ॥८॥
आपुलें उमाणें आपण उमगावें । मजसी तारावें भवसागरीं ॥९॥
नामा धरी चरण अगाध तुमचें ज्ञान । आपुलें नाम कोण सांगा स्वामी ॥१०॥
येरु म्हणे खेचर विसा पैं जाण । लौकिका मिरविणें अरे नाम्या ॥११॥
नाम आणि रूप दोन्ही जया नाहीं । तोचि देव पाही येर मिथ्या ॥१२॥
जळ स्थळ आणि काष्ट हे पाषाण । पिंड ब्रह्मांड व्यापुन अपुरेणु। ॥१३॥
सर्वत्र साक्षभूत हें जाणोनि पाहो । खेचर म्हणे नाम्यातें अवघा देवो ॥१४॥

११९
नामदेवा काय करिसी तीळ । उभा अगा ठेलासी दर्भ जैसा ॥१॥
भुका कागा मरसी जेथिंचा तेथें । केशवराज तूतें आतुडेना ॥२॥
नाहीं दया ध्यान ईश्वरीं भजन । वायांविण प्राण कां करितीसी ॥३॥
हरिभक्तिविण जन्मालासी नरू । म्हणे विसोबा खेचरू अरे नाम्या ॥४॥

१२०
तुझें निजसुख तुजपाशीं आहे । विचारूनि पाहे मनामाजीं ॥१॥
विवेक वैराग्य शोधुनियां पाहे । तेणें तुज होय ब्रह्मप्राप्ती ॥२॥
ज्ञानाचा प्रकार सहजची जाला । अहंभाव गेला गळोनियां ॥३॥
खेचर विसा म्हणे जेथें ओंकार निमाला । सहजचि जाला ब्रह्ममूर्ती ॥४॥