पितुरनन्तरमुत्तरकोसलान्समधिगम्य समाधिजितेन्द्रिय: ।
दशरथ: प्रशशास महारथो यमवतामवतां च धुरि स्थित: ॥१॥
अधिगतं विधिवद्यदपालयत्प्रकृतिमण्डलमात्मकुलोचितम् ।
अभवदस्य ततो गुणवत्तरं सनगरं नगरन्ध्रकरौजस: ॥२॥
उभयमेव वदन्ति मनीषिण: समयवर्षितया कृतकर्मणाम्।
बलनिषूदनमर्थपतिं च तं श्रमनुदं मनुदण्डधरान्वयम् ॥३॥
जनपदे न गद: पदमादधावभिभव: कुत एव सपत्नज: ।
क्षितिरभूत्फलवत्यजनन्दने शमरतेऽमरतेजसि पार्थिवे ॥४॥
दशदिगन्तजिता रघुणा यथा श्रियमपुष्यदजेन तत: परम् ।
तमधिगम्य तथैव पुनर्बभौ न न महीनमहीनपराक्रमम् ॥५॥
समतया वसुवृष्टिविसर्जनैनियमनादसतां च नराधिप: ।
अनुययौ यमपुण्यजनेश्वरौ सवरूणावरूणाग्रसरं रूचा ॥६॥
न मृगयाभिरतिर्न दुरोदरं न च शशिप्रतिमाभरणं मधु ।
तमुदयाय न वा नवयौवना प्रियतमा यतमानमपाहरत् ॥७॥
न कृपणा प्रभवत्यपि वासवे न वितथा परिहासकथास्वपि ।
न च सपत्नजनेष्वपि तेन वागपरूषा परूषाक्षरमीरिता ॥८॥
उअदयमस्तमयं च रघूद्वहादुभयमानशिरे वसुधाधिपा: ।
स हि निदेशमलङ्घ्यतामभूत्सुहृदयोहृदय: प्रतिगर्जताम् ॥९॥
अजयदेकरथेन स मेदिनीमुदधिनेमिमधिज्यशरासन: ।
जयमघोषयदस्य तु केवलं गजवती जवतीव्रहया चमू: ॥१०॥
अवनिमेकरथेन व रूथिना जितवत: किल तस्य धनुर्भृत: ।
विजयदुन्दुभितां ययुरर्णवा घनरवा नरवाहनसंपद: ॥११॥
शमितपक्षबल: शतकोटिना शिखरिणां कुलिशेन पुरंदर: ।
स शरवृष्टिमुचा धनुषा द्विषां स्वनवता नवतामरसानन: ॥१२॥
चरणयोर्नखरागसमृद्धिभिर्मुकुटरत्नमरीचिभिरस्पृशन् ।
नृपतय: शतशो मरूतो यथा शतमखं तमखण्डितपौरूषम् ॥१३॥
निववृते स महार्णवरोधस: सचिवकारितबालसुताञ्जलीन् ।
समनुकम्प्य सपत्नपरिग्रहाननलकानलकानवमां पुरीम् ॥१४॥
उपगतोऽपि च मण्डलनाभितामनुदितान्यसितातपवारण: ।
श्रियमवेक्ष्य स रन्ध्रचलामभूदनलसोऽनलसोमसमद्युति: ॥१५॥
तमपहाय ककुत्स्थकुलो»वं पुरूषमात्मभवं च पतिव्रता ।
नृपतिमन्यमसेवत देवता सकमला कमलाघवमर्थिषु ॥१6॥
तमलभन्त पतिं पतिदेवता: शिखरिणामिव सागरमापगा: ।
मगधकोसलकेकयशासिनां दुहितरोऽहितरोपितमार्गणम् ॥१७॥
प्रियतमाभिरसौ तिसृभिर्बभौ तिसृभिरेव भुवं सह शक्तिभि: ।
उपगतो विनिनीषुरिव प्रजा हरिहयोऽरिहयोगविचक्षण: ॥१८॥
स किल संयुगमूर्घ्नि सहायतां मघवत: प्रतिपद्य महारथ: ।
स्वभुजवीर्यमगापयदुच्छ्रितं सुरवधूरवधूतभया: शरै: ॥१९॥
क्रतुषु तेन विसर्जितमौलिना भुजसमाहृतदिग्वसुना कृता: ।
कनकयूपसमुच्छ्रयशोभिनो वितमसा तमसासरयूतटा: ॥२०॥
अजिनदण्डभृतं कुशमेखलां यतगिरं मृगशृङ्गपरिग्रहाम् ।
अधिवसंस्तनुमध्वरदीक्षितामसमभासमभासयदीश्वर: ॥२१॥
अवभृथप्रयतो नियतेन्द्रिय: सुरसमाजसमाक्रमणोचित: ।
नमयति स्म स केवलमुन्नतं वनमुचे नमुचेररये शिर: ॥२२॥
असकृदेकरथेन तरस्विना हरिहयाग्रसरेण धनुर्भृता ।
दिनकराभिमुखा रणरेणवो रूरूधिरे रूधिरेण सुरद्विषाम् ॥२३॥
अथ समाववृते कुसुमैर्नवैस्तमिव सेवितुमेकनराधिपम् ।
यमकुबेरजलेश्वरवज्रिणां समधुरं मधुरञ्चितविक्रमम् ॥२४॥
जिगमिषुर्धनदाध्युषितां दिशं रथयुजा परिवर्तितवाहन: ।
दिनमुखानि रविर्हिमनिग्रहैर्विमलयन्मलयं नगमत्यजत् ॥२५॥
कुसुमजन्म ततो नवपल्लवास्तदनु षट्पदकोकिलकूजितम् ।
इति यथाक्रममाविरभून्मधुद्र्रुमवतीमवतीर्य वनस्थलीम् ॥२6॥
नयगुणोपचितामिव भूपते: सदुपकारफलां श्रियमर्थिन: ।
अभिययु: सरसो मधुसंभृतां कमलिनीमलिनीरपतत्रिण: ॥२७॥
कुसुममेव न केवलमार्तवं नवमशोकतरो: स्मरदीपनम् ।
किसलयप्रसवोऽपि विलासिनां मदयिता दयिताश्रवणार्पित: ॥२८॥
विरचिता मधुनोपवनश्रियामभिनवा इव पत्रविशेषका: ।
मधुलिहां मधुदानविशारदा: कुरबका रवकारणतां ययु: ॥२९॥
सुवदनावदनासवसंभृतस्तदनुवादिगुण: कुसुमो·म: ।
मधुकरैरकरोन्मधुलोलुपैर्बकुलमाकुलमायतपङ्क्तिभि: ॥३०॥
उपहितं शिशिरापगमश्रिया मुकुलजालमशोभत किंशुके ।
प्रणयिनीव नखक्षतमण्डनं प्रमदया मदयापितलज्जया ॥३१॥
व्रणगुरूप्रमदाधरदु:सहं जघननिर्विषयीकृतमेखलम् ।
न खलु तावदशेषमपोहितुं रविरलं विरलं कृतवान्हिमम् ॥३२॥
अभिनयान्परिचेतुमिवोद्यता मलयमारूतकम्पितपल्लवा ।
अमदयत्सहकारलता मन: सकलिका कलिकामजितामपि ॥३३॥
प्रथममन्यभृताभिरूदीरिता: प्रविरला इव मुग्धवधूकथा: ।
सुरभिगन्धिषु शुश्रुविरे गिर: कुसुमितासु मिता वनराजिषु ॥३४॥
श्रुतिसुखभ्रमरस्वनगीतय: कुसुमकोमलदन्तरूचो बभु: ।
उपवनान्तलता: पवनाहतै: किसलयै: सलयैरिव पाणिभि: ॥३५॥
ललितविभ्रमबन्धविचेक्षणं सुरभिगन्धपराजितकेसरम् ।
पतिषु निर्विविशुर्मधुमङ्गना: स्मरसखं रसखण्डनवर्जितम् ॥३6॥
शुशुभिरे स्मितचारूतरानना: स्त्रिय इव श्लथशिञ्जितमेखला: ।
विकचतामरसा गृहदीर्घिका मदकलोदकलोलविहंगमा: ॥३७॥
उपययौ तनुतां मधुखण्डिता हिमकरोदयपाण्डुमुखच्छवि: ।
सदृशमिष्टसमागमनिर्वृतिं वनितयानितया रजनीवधू: ॥३८॥
अपतुषारतया विशदप्रभै: सुरतसङ्गपरिश्रमनोदिभि: ।
कुसुमचापमतेजयदंशुभिर्हिमकरो मकरोर्जितकेतनम् ॥३९॥
हुतहुताशनदीप्ति वनश्रिय: प्रतिनिधि: कनकाभरणस्य यत् ।
युवतय: कुसुमं दधुराहितं तदलके दलकेसरपेशलम् ॥४०॥
अलिभिरञ्जनबिन्दुमनोहरै: कुसुमपङ्क्तिनिपातिभिरङ्कित: ।
न खलु शोभयति स्म वनस्थलीं न तिलकस्तिलक: प्रमदामिव ॥४१॥
अमदयन्मधुगन्धसनाथया किसलयाधरसंगतया मन: ।
कुसुमसंभृतया नवमल्लिका स्मितरूचा तरूचारूविलासिनी ॥४२॥
अरूणरागनिषेधिभिरंशुकै: श्रवणलब्धपदैश्च यवाङ्कुरै: ।
परभृताविरूतैश्च विलासिन: स्मरबलैरबलैकरसा: कृता: ॥४३॥
उपचितावयवा शुचिभि: कणैरलिकदम्बकयोगमुपेयुषी ।
सदृशकान्तिरक्ष्यत मञ्जरी तिलकजालकजालकमौक्तिकै: ॥४४॥
ध्वजपटं मदनस्य धनुर्भृतश्छविकरं मुखचूर्णमृतुश्रिय: ।
कुसुमकेसररेणुमलिव्रजा: सपवनोपवनोत्थितमन्वयु: ॥४५॥
अनुभवन्नवदोलमृतूत्सवं पटुरपि प्रियकण्ठजिघृक्षया ।
अनयदासनरज्जुपरिग्रहे भुजलतां जलतामबलाजन: ॥४6॥
त्यजत मानमलं बत विग्रहैर्न पुनरेति गतं चतुरं वय: ।
परभृताभिरितीव निवेदिते स्मरमते रमते स्म वधूजन: ॥४७॥
अथ यथासुखमार्तवमुत्सवं समनुभूय विलासवतीसख: ।
नरपतिश्चकमे मृगयारतिं स मधुमन्मधुमन्मथसंनिभ: ॥४८॥
परिचयं चललक्ष्यनिपातने भयरूचोश्च तदिङ्गितबोधनम् ।
श्रमजयात्प्रगुणां च करोत्यसौ तनुमतोऽनुमत: सचिवैर्ययौ ॥४९॥
मृगवनोपगमक्षमवेषभृद्विपुलकण्ठनिषक्तशरासन: ।
गगनमश्वखुरोद्धतरेणुभिर्नृसविता स वितानमिवाकरोत् ॥५०॥
ग्रथितमौलिरसौ वनमालया तरूपलाशसवर्णतनुच्छद: ।
तुरगवल्गनचञ्चलकुण्डलो विरूरूचे रूरूचेष्टितभूमिषु ॥५१॥
तनुलताविनिवेशितविग्रहा भ्रमरसंक्रमितेक्षणवृत्तय: ।
ददृशुरध्वनि तं वनदेवता: सुनयनं नयनन्दितकोसलम् ॥५२॥
श्वगणिवागुरिकै: प्रथमास्थितं व्यपगतानलदस्यु विवेश स: ।
स्थिरतुरंगमभूमि निपानवन्मृगवयोगवयोपचितं वनम् ॥५३॥
अथ नभस्य इव त्रिदशायुधं कनकपिङ्गतडिद्गुणसंयुतम् ।
धनुरधिज्यमनाधिरूपाददे नरवरो रवरोषितकेसरी ॥५४॥
तस्य स्तनप्रणयिभिर्मुहुरेणशावै
व्र्याहन्यमानहरिणीगमनं पुरस्तात् ।
आविर्बभूव कुशगर्भमुखं मृगाणां
यूथं तदग्रसरगर्वितकृष्णसारम् ॥५५॥
तत्प्रार्थितं जवनवाजिगतेन राज्ञा
तूणीमुखोद्धâतशरेण विशीर्णपङ्किÑत ।
श्यामीचकार वनमाकुलदृष्टिपातै
र्वातेरितोत्पलदलप्रकरैरिवाद्र्रै: ॥५6॥
लक्ष्यीकृतस्य हरिणस्य हरिप्रभाव:
प्रेक्ष्य स्थितां सहचरीं व्यवधाय देहम् ।
आकर्णकृष्टमपि कामितया स धन्वी
बाणं कृपामृदुमना: प्रतिसंजहार ॥५७॥
तस्यापरेष्वपि मृगेषु शरान्मुमुक्षो:
कर्णान्तमेत्य बिभिदे निबिडोऽपि मुष्टि: ।
त्रासातिमात्रचटुलै: स्मरत: सुनेत्रै:
प्रौढप्रियानयनविभ्रमचेष्टितानि ॥५८॥
उत्तस्थुष: सपदि पल्वलपङ्कमध्या
न्मुस्ताप्ररोहकवलावयवानुकीर्णम् ।
जग्राह स द्रुतवराहकुलस्य मार्गं
सुव्यक्तमाद्र्रपदपङ्क्तिभिरायताभि: ॥५९॥
तं वाहनादवनतोत्तरकायमीष
द्विध्यन्तमुद्धâतसटा: प्रतिहन्तुमीषु: ।
नात्मानमस्य विविदु: सहसा वराहा
वृक्षेषु विद्धमिषुभिर्जघनाश्रयेषु ॥६०॥
तेनाभिघातरभसस्य विकृष्य पत्री
वन्यस्य नेत्रविवरे महिषस्य मुक्त: ।
निर्भिद्य विग्रहमशोणितलिप्तपुङ्ख
स्तं पातयां प्रथममास पपात पश्चात् ॥६१॥
प्रायो विषाणपरिमोक्षलघूत्तमाङ्गा
न्खङ्गांश्चकार नृपतिर्निशितै: क्षुरप्रै: ।
शृङ्गं स दृप्तविनयाधिकृत: परेषा
मत्युच्छ्रितं न ममृषे न तु दीर्घमायु: ॥६२॥
व्याघ्रानभीरभिमुखोत्पतितान्गुहाभ्य:
फुल्लासनाग्रविटपानिव वायुरूग्णान् ।
शिक्षाविशेषलघुहस्ततया निमेषा
त्तूणीचकार शरपूरितवक्त्ररन्ध्रान् ॥६३॥
निर्घातोग्रै: कुञ्जलीनाञ्जिघांसुज्र्यानिर्घोषै: क्षोभयामास सिंहान् ।
नूनं तेषामभ्यसूयापरोऽभूद्वीर्योदग्रे राजशब्दो मृगेषु ॥६४॥
तान्हत्वा गजकुलबद्धतीव्रवैरान्काकुत्स्थ: कुटिलनखाग्रलग्नमुक्तान् ।
आत्मानं रणकृतकर्मणां गजानामानृण्यं गतमिव मार्गणैरमंस्त ॥६५॥
चमरान्परित: प्रवर्तिताश्व: क्वचिदाकर्णविकृष्टभल्लवर्षी ।
नृपतीनिव तान्वियोज्य सद्य: सितबालव्यजनैर्जगाम शन्तिम् ॥६6॥
अपि तुरगसमीपादुत्पतन्तं मयूरं
न स रूचिरकलापं बाणलक्ष्यीचकार ।
सपदि गतमनस्कश्चित्रमाल्यानुकीर्णे
रतिविगलितबन्धे केशपाशे प्रियाया: ॥६७॥
तस्य कर्कशविहारसंभवं स्वेदमाननविलग्नजालकम् ।
आचचाम सतुषारशीकरो भिन्नपल्लवपुटो वनानिल: ॥६८॥
इति विस्मृतान्यकरणीयमात्मन: सचिवावलम्बिधुरं धराधिपम् ।
परिवृद्धरागमनुबन्धसेवया मृगया जहार चतुरेव कामिनी ॥६९॥
स ललितकुसुमप्रवालशय्यां ज्वलितमहौषधिदीपिकासनाथाम् ।
नरपतिरतिवाहयांबभूव क्वचिदसमेतपरिच्छदस्त्रियामाम् ॥७०॥
उषसि स गजयूथकर्णतालै: पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्र: ।
अरमत मधुराणि तत्र शृण्वन्विहगविकूचितबन्दिमङ्गलानि ॥७१॥
अथ जातु रूरोर्गृहीतवत्र्मा विपिने पाश्र्वचरैरलक्ष्यमाण: ।
श्रमफेनमुचा तपस्विगाढां तमसां प्राप नदीं तुरंगमेण ॥७२॥
कुम्भपूरणभव: पटुरूच्चैरूच्चचार निनदोऽम्भसि तस्या: ।
तत्र स द्विरदबृंहितशङ्की शब्दपातिनमिषुं विससर्ज ॥७३॥
नृपते: प्रतिषिद्धमेव तत्कृतवान्पङ्किÑतरथो विल¥Ñय यत् ।
अपथे पदमर्पयन्ति हि श्रुतवन्तोऽपि रजोनिमीलिता: ॥७४॥
हा तातेति क्रन्दितमाकण्र्य विषण्ण
स्तस्यान्विष्यन्वेतसगूढं प्रभवं स: ।
शल्यप्रोतं प्रेक्ष्य सकुम्भं मुनिपुत्रं
तापादन्त:शल्य इवासीत्क्षितिपोऽपि ॥७५॥
तेनावतीर्य तुरगात्प्रथितान्वयेन
पृष्टान्वय: स जलकुम्भनिषण्णदेह: ।
तस्मै द्विजेतरतपस्विसुतं स्खलद्भि
रात्मानमक्षरपदै: कथयांबभूव ॥७6॥
तच्चोदित: स तमनुद्धâतशल्यमेव पित्रो: सकाशमवसन्नदृशोर्निनाय ।
ताभ्यां तथागतमुपेत्य तमेकपुत्रमज्ञानत: स्वचरितं नृपति: शशंस ॥७७॥
तौ दंपती बहु विलप्य शिशो: प्रहत्र्रा
शल्यं निखातमुदहारयतामुरस्त: ।
सोऽभूत्परासुरथ भूमिपतिं शशाप
हस्तार्पितैर्नयनवारिभिरेव वृद्ध: ॥७८॥
दिष्टान्तमाप्स्यति भवानपि पुत्रशोका
दन्त्ये वयस्यहमिवेति तमुक्तवन्तम् ।
आक्रान्तपूर्वमिव मुक्तविषं भुजंगं
प्रोवाच कोसलपति: प्रथमापराद्ध: ॥७९॥
शापोऽप्यदृष्टतनयाअननपद्मशोभे
सानुग्रहो भगवता मयि पातितोऽयम् ।
कृष्यां दहन्नपि खलु क्षितिमिन्धनेद्धो
बीजप्ररोहजननीं ज्वलन: करोति ॥८०॥
इत्थं गते गतघृण: किमयं विधत्तां वध्यस्तवेत्यभिहितो वसुधाधिपेन ।
एधान्हुताशनवत: स मुनिर्ययाचे पुत्रं परासुमनुगन्तुमना: सदार: ॥८१॥
प्राप्तानुग: सपदि शासनमस्य राजा
संपाद्य पातकविलुप्तधृतिर्निवृत्त: ।
अन्तर्निविष्टपदमात्मविनाशहेतुं
शापं दधज्ज्वलनमौर्वमिवाम्बुराशि: ॥८२॥
इति श्रीरघुवंशे महाकाव्ये कविश्रीकालिदासकृतौ
मृगयावर्णनो नाम नवम: सर्ग: ॥