स तत्र मञ्चेषु मनोज्ञवेषान्सिंहासनस्थानुपचारवत्सु ।
वैमानिकानां मरूतामपश्यदाकृष्टलीलान्नरलोकपालान् ॥१॥
रतेर्गृहीतानुनयेन कामं प्रत्यर्पितस्वाङ्गमिवेश्वरेण ।
काकुत्स्थमालोकयतां नृपाणां मनो बभूवेन्दुमतीनिराशम् ॥२॥
वैदर्भनिर्दिष्टमसौ कुमार: क्लृप्तेन सोपानपथेन मञ्चम् ।
शिलाविभङ्गैर्मृगराजशावस्तुङ्गं नगोत्सङ्गमिवारूरोह ॥३॥
जान्हवी मूर्ध्ह्नि पादे वा कालः कण्ठे वपुष्यथ ।
कामारिं कामतातं वा कंचिद्देवं जगामहे ॥
पराध्र्यवर्णास्तरणोपपन्नमासेदिवान्रत्नवदासनं स: ।
भूयिष्ठमासीदुपमेयकान्तिर्मयूरपृष्ठाश्रयिणा गुहेन ॥४॥
तासु श्रिया राजपरंपरासु प्रभाविशेषोदयदुर्निरीक्ष्य: ।
सहस्रधात्मा व्यरूचद्विभक्त: पयोमुचां पङ्क्तिषु विद्युतेव ॥५॥
तेषां महार्हासनसंस्थितानामुदारनेपथ्यभृतां स मध्ये ।
रराज धाम्ना रघुसूनुरेव कल्पद्रुमाणामिव पारिजात: ॥६॥
नेत्रव्रजा: पौरजनस्य तस्मिन्विहाय सर्वान्नृपतीन्निपेतु: ।
मदोत्कटे रेचितपुष्पवृक्षा गन्धद्विपे वन्य इव द्विरेफा: ॥७॥
अथ स्तुते बन्दिभिरन्वयज्ञै: सोमार्कवंश्ये नरदेवलोके ।
संचारिते चागुरूसारयोनौ धूपे समुत्सर्पति वैजयन्ती: ॥८॥
पुरोपकण्टोपवनाश्रयाणां कलापिनामुद्धतनृत्तहेतौ ।
प्रध्मातशङ्खे परितो दिगन्तांस्तूर्यस्वने मूच्र्छति मङ्गलार्थे ॥९॥
मनुष्यवात्द्यं चतुरन्तयानमध्यास्य कन्या परिवारशोभि ।
विवेश मञ्चान्तरराजमार्गं पतिंवरा कéप्तविवाहवेषा ॥१०॥
तस्मिन्विधानातिशये विधातु: कन्यामये नेत्रशतैकलक्ष्ये ।
निपेतुरन्त:करणैर्नरेन्द्रा देहै: स्थिता: केवलमासनेषु ॥११॥
तां प्रत्यभिव्यक्तमनोरथानांऋ महीपतीनां प्रणयाग्रदूत्य: ।
प्रवालशोभा इव पादपानांऋ शृङ्गारचेष्टा विविधा बभूवु: ॥१२॥
कश्चित्कराभ्यामुपगूढनालमालोलपत्राभिहतद्विरेफम् ।
रजोभिरन्त: परिवेषबन्धि लीलारविन्दं भ्रमयांचकार ॥१३॥
विस्रस्तमंसादपरो विलासी रत्नानुविद्धाङ्गदकोटिलग्नम् ।
प्रालम्बमुत्कृष्य यथावकाशं निनाय साचीकृतचारूवक्त्र: ॥१४॥
आकुञ्चिताग्राङ्गुलिना ततोऽन्य: किंचित्समावर्जितनेत्रशोभ: ।
तिर्यग्विसंसर्पिनखप्रभेण पादेन हैमं विलिलेख पीठम् ॥१५॥
निवेश्य वामं भुजमासनार्धे तत्संनिवेशात् अधिकोन्नतांस: ।
कश्चिद्विवृत्तत्रिकभिन्नहार: सुहृत्समाभाषणतत्परोऽभूत् ॥१६॥
विलासिनीविभ्रमदन्तपत्रमपाण्डुरं केतकबर्हमन्य: ।
प्रियानितम्बोचितसंनिवेशैर्विपाटयामास युवा नखाग्रै: ॥१७॥==========
कुशेशयाताम्रतलेन कश्चित्करेण रेखाध्वजलाञ्छनेन ।
रत्नाङ्गुलीयप्रभयानुविद्धानुदीरयामास सलीलमक्षान् ॥१८॥
कश्चिद्यथाभागमवस्थितेऽपि स्वसंनिवेशाद्व्यतिलङ्घिनीव ।
वज्रांशुगर्भाङ्गुलिरन्ध्रमेकं व्यापारयामास करं किरीटे ॥१९॥
ततो नृपाणां श्रुतवृत्तवंशा पुंवत्प्रगल्भा प्रतिहाररक्षी ।
प्राक्संनिकर्षं मगधेश्वरस्य नीत्वा कुमारीमवदत्सुनन्दा ॥२०॥
असौ शरण्य: शरणोन्मुखानामगाधसत्वो मगधप्रतिष्ठः ।
राजा प्रजारञ्जनलब्धवर्ण: परंतपो नाम यथार्थनामा ॥२१॥
कामं नृपा: सन्तु सहस्रशोऽन्ये राजन्वतीमाहुरनेन भूमिम् ।
नक्षत्रताराग्रहसंकुलापि ज्योतिष्मती चन्द्रमसैव रात्रि: ॥२२॥
क्रियाप्रबन्धादयमध्वराणामजस्रमाहूतसहस्रनेत्र: ।
शच्याश्चिरं पाण्डुकपोललम्बान्मन्दारशून्यानलकांश्चकार ॥२३॥
अनेन चेदिच्छसि गृत्द्यमाणं पाणिं वरेण्येन कुरू प्रवेशे ।
प्रासादवातायनसंस्थितानां नेत्रोत्सवं पुष्पपुराङ्गनानाम् ॥२४॥
एवं तयोक्ते तमवेक्ष्य किंचिद्विस्रंसिदूर्वाङ्कमधूकमाला ।
ऋजुप्रणामक्रिययैव तन्वी प्रत्यादिदेशैनमभाषमाणा ॥२५॥
तां सैव वेत्रग्रहणे नियुक्ता राजान्तरं राजसुतां निनाय ।
समीरणोत्थेव तरंगरेखा पद्मान्तरं मानसराजहंसीम् ॥२६॥
जगाद चैनामयमङ्गनाथ: सुराङ्गनाप्रार्थितयौवनश्री: ।
विनीतनाग: किल सूत्रकारैरैन्द्रं पदं भूमिगतोऽपि भुङ्क्ते ॥२७॥
अनेन पर्यासयताश्रुबिन्दून्मुक्ताफलस्थूलतमान्स्तनेषु ।
प्रत्यर्पिता: शत्रुविलासिनीनामुन्मुच्य सूत्रेण विनैव हारा: ॥२८॥
निसर्गभिन्नास्पदमेकसंस्थमस्मिन्द्वयं श्रीश्च सरस्वती च ।
कान्त्या गिरा सूनृतया च योग्या त्वमेव कल्याणि तयोस्तृतीया ॥२९॥
अथाङ्गराजदवतार्य चक्षुर्याहीति जन्यामवदत्कुमारी ।
नासौ न काम्यो न च वेद सम्यग्द्रष्टुं न सा भिन्नरूचिर्हि लोक: ॥३०॥
तत: परं दु:प्रसहं द्विषद्भिर्नृपं नियुक्ता प्रतिहारभूमौ ।
निदर्शयामास विशेषदृश्यमिन्दुं नवोत्थानमिवेन्दुमत्यै ॥३१॥
अवन्तिनाथोऽयमुग्रबाहुर्विशालवक्षास्तनुवृत्तमध्य: ।
आरोप्य चक्रभ्रममुष्णतेजास्त्वष्ट्रेव यत्नोल्लिखितो विभाति ॥३२॥
अस्य प्रयाणेषु समग्रशक्तेरग्रेसरैर्वाजिभिरूत्थितानि ।
कुर्वन्ति सामन्तशिखामणीनां प्रभाप्ररोहास्तमयं रजांसि ॥३३॥
असौ महाकालनिकेतनस्य वसन्नदूरे किल चन्द्रमौले: ।
तमिस्रपक्षेऽपि सहप्रियाभिज्र्योत्स्नावतो निर्विशति प्रदोषान् ॥३४॥
अनेन यूना सह पार्थिवेन रम्भोरू कच्चिन्मनसो रूचिस्ते ।
सिप्रातरंगानिलकम्पितासु विहर्तुमुद्यानपरंपरासु ॥३५॥
तस्मिन्नभिद्योतितबन्धुपद्मे प्रतापसंशोषितशत्रुपङ्के ।
बबन्ध सा नोत्तमसौकुमार्या कुमुद्वती भानुमतीव भावम् ॥३६॥
तामग्रतस्तामरसान्तराभामनूपराजस्य गुणैरनूनाम् ।
विधाय सृष्टिं ललितां विधातुर्जगाद भूय: सुदतीं सुनन्दा ॥३७॥
सङ्ग्रामनिर्विष्टसहस्रबाहुरष्टादशद्वीपनिखातयूप: ।
अनन्यसाधारणराजशब्दो बभूव योगी किल कार्तवीर्य: ॥३८॥
अकार्यचिन्ता समकालमेव प्रादुर्भवंश्चापधर: पुरस्तात् ।
अन्त:शरीरेष्वपि य: प्रजानां प्रत्यादिदेशाविनयं विनेता ॥३९॥
ज्याबन्धनिष्पन्दभुजेन यस्य विनि:श्वसद्वक्त्रपरंपरेण ।
कारागृहे निर्जितवासवेन लङ्केश्वरेणोषितमा प्रसादात् ॥४०॥
तस्यान्वये भूपतिरेष जात: प्रतीप इत्यागमवृद्धसेवी ।
येन: श्रिय: संश्रयदोषरूढं स्वभावलोलेत्ययशं प्रमृष्टम् ॥४१॥
आयोधने कृष्णगतिं सहायमवाप्य य: क्षत्रियकालरात्रिम् ।
धारां शितां रामपरश्वधस्य संभावयत्युत्पलपत्रसाराम् ॥४२॥
अस्याङ्कलक्ष्मीर्भव दीर्घबाहोर्माहिष्मतीवप्रनितम्बकाञ्चीम् ।
प्रासादजालैर्जलवेणिरम्यां रेवां यदि प्रेक्षितुमस्ति काम: ॥४३॥
तस्या: प्रकामं प्रियदर्शनोऽपि न स क्षितीशो रूचये बभूव ।
शरत्प्रमृष्टाम्बुधरोपरोध: शशीव पर्याप्तकलो नलिन्या: ॥४४॥
सा शूरसेनाधिपतिं सुषेणमुद्दिश्य लोकान्तरगीतकीर्तिम् ।
आचारशुद्धोभयवंशदीपं शुद्धान्तरक्ष्या जगदे कुमारी ॥४५॥
नीपान्वय: पार्थिव एष यज्वा गुणैर्यमाश्रित्य परस्परेण ।
सिद्धाश्रमं शान्तमिवेत्य सत्त्वैर्नैसर्गिकोऽप्युत्ससृजे विरोध: ॥४६॥
यस्यात्मगेहे नयनाभिरामा कान्तिर्हिमांशोरिव संनिविष्टा ।
हम्र्याग्रसंरूढतृणाङ्कुरेषु तेजोऽविषत्द्यं रिपुमन्दिरेषु ॥४७॥
यस्यावरोधस्तनचन्दनानां प्रक्षालनाद्वारिविहारकाले ।
कलिन्दकन्या मथुरां गतापि गङ्गोर्मिसंसक्तजलेव भाति ॥४८॥
त्रस्तेन तार्क्ष्यात्किल कालियेन मणिं विसृष्टं यमुनौकसा य: ।
वक्ष:स्थलव्यापिरूचं दधान: सकौस्तुभं ह्रेपयतीव कृष्णम् ॥४९॥
संभाव्य भर्तारममुं युवानं मृदुप्रवालोत्तरपुष्पशय्ये ।
वृन्दावने चैत्ररथादनूने निर्विश्यतां सुन्दरि यौवनश्री: ॥५०॥
अध्यास्य चाम्भ:पृषतोक्षितानि शैलेयगन्धीनि शिलातलानि ।
कलापिनां प्रावृषि पश्य नृत्यं कान्तासु गोवर्धनकन्दरासु ॥५१॥
नृपं तमावर्तमनोज्ञनाभि: सा व्यत्यगादन्यवधूर्भवित्री ।
महीधरं मार्गवशादुपेतं स्रोतोवहा सागरगामिनीव ॥५२॥
अथाङ्गदालिष्टभुजं भुजिष्या हेमाङ्गदं नाम कलिङ्गनाथम् ।
आसेदुषीं सादितशत्रुपक्षं बालामबालेन्दुमुखीं बभाषे ॥५३॥
असौ महेन्द्रादिसमानसार: पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च ।
यस्य क्षरत्सैन्यगजच्छलेन यात्रासु यातीव पुरो महेन्द्र: ॥५४॥
ज्याघातरेखे सुभुजो भुजाभ्यां बिभर्ति यश्चापभृतां पुरोग: ।
रिपुश्रियां साञ्जनबाष्पसेके बन्दीकृतानामिव पद्धती द्वे ॥५५॥
यमात्मन: सद्मनि संनिकृष्टो मन्द्रध्वनित्याजितयामतूर्य: ।
प्रासादवातायनदृश्यवीचि: प्रबोधयत्यर्णव एव सुप्तम् ॥५६॥
अनेन सार्धं विहराम्बुराशेस्तीरेषु तालीवनमर्मरेषु ।
द्वीपान्तरानीतलवङ्गपुष्पैरपाकृतस्वेदलवा मरूद्भिः ॥५७॥
प्रलोभिताप्याकृतिलोभनीया विदर्भराजावरजा तयैवम् ।
तस्मादपावर्तत दूरकृष्टा नीत्येव लक्ष्मी: प्रतिकूलदैवात् ॥५८॥
अथोरगाख्यस्य पुरस्य नाथं दौवारिकी देवसरूपमेत्य ।
इतश्चकोराक्षि विलोकयेति पूर्वानुशिष्टां निजगाद भोज्याम् ॥५९॥
पाण्ड्योऽयमंसार्पितलम्बहार: क्लृप्ताङ्गरागो हरिचन्दनेन ।
आभाति बालातपरक्तसानु: सनिर्झरोद्गार इवाद्रिराज: ॥६०॥
विन्ध्यस्य संस्तम्भयिता महाद्रेर्नि:शेषपीतोज्झितसिन्धुराज: ।
प्रीत्याश्वमेधावभृथाद्र्रमूर्ते: सौस्नातिको यस्य भवत्यगस्त्य: ॥६१॥
अस्त्रं हरादाप्तवता दुरापं येनेन्द्रलोकावजयाय दृप्त: ।
पुरा जनस्थानविमर्दशङ्की संधाय लङ्काधिपति: प्रतस्थे ॥६२॥
अनेन पाणौ विधिवद्गृहीते महाकुलीनेन महीव गुर्वी ।
रत्नानुविद्धार्णवमेखलाया दिश: सपत्नी भव दक्षिणस्या: ॥६३॥
ताम्बूलवल्लीपरिणद्धपूगास्वेलालतालिङ्गितचन्दनासु ।
तमालपत्रास्तरणासु रन्तुं प्रसीद शश्वन्मलयस्थलीषु ॥६४॥
इन्दीवरश्यामतनुर्नृपोऽसौ त्वं रोचनागौरशरीरयष्टि: ।
अन्योन्यशोभापरिवृद्धये वां योगस्तडित्तोयदयोरिवास्तु ॥६५॥
स्वसुर्विदर्भाधिपतेस्तदीयो लेभेऽन्तरं चेतसि नोपदेश: ।
दिवाकरादर्शनबद्धकोशे नक्षत्रनाथांशुरिवारविन्दे ॥६६॥
संचारिणी दीपशिखेव रात्रौ यं यं व्यतीयाय पतिंवरा सा ।
नरेन्द्रमार्गाट्ट इव प्रपेदे विवर्णभावं स स भूमिपाल: ॥६७॥
तस्यां रघो: सूनुरूपस्थितायां वृणीत मां नेति समाकुलोऽभूत् ।
वामेतर: संशयमस्य बाहु: केयूरबन्धोच्छ्वसितैर्नुनोद ॥६८॥
तं प्राप्य सर्वावयवानवद्यं व्यावर्ततान्योपगमात्कुमारी ।
न हि प्रफुल्लं सहकारमेत्य वृक्षान्तरं काङ्क्षति षट्पदाली ॥६९॥
तस्मिन्समावेशितचित्तवृत्तिमिन्दुप्रभामिन्दुमतीमवेक्ष्य ।
प्रचक्रमे वक्तुमनुक्रमज्ञा सविस्तरं वाक्यमिदं सुनन्दा ॥७०॥
इक्ष्वाकुवंश्य: ककुदं नृपाणां ककुत्स्थ इत्याहितलक्षणोऽभूत् ।
काकुत्स्थशब्दं यत उन्नतेच्छा: श्लाघ्यं दधत्युत्तरकोसलेन्द्रा: ॥७१॥
महेन्द्रमास्थाय महोक्षरूपं य: संयति प्राप्तपिनाकिलील: ।
चकार बाणैरसुराङ्गनानां गण्डस्थली: प्रोषितपत्रलेखा: ॥७२॥
ऐरावतस्फालनविश्लथं य: संघ¬यन्नङ्गदमङ्गदेन ।
उपेयुष: स्वामपि मूर्तिमग्यामर्धासनं गोत्रभिदोऽधितष्ठौ ॥७३॥
जात: कुले तस्य किलोरूकीर्ति: कुलप्रदीपो नृपतिर्दिलीप: ।
अतिष्ठदेकोनशतक्रतुत्वे शक्राभ्यसूयाविनिवृत्तये य: ॥७४॥
यस्मिन्महीं शासति वाणिनीनां निद्रां विहारार्धपथे गतानाम् ।
वातोऽपि नास्रंसयदंशुकानि को लम्बयेदाहरणाय हस्तम् ॥७५॥
पुत्रो रघुस्तस्य पदं प्रशास्ति महाक्रतोर्विश्वजित: प्रयोक्ता ।
चतुर्दिगावर्जितसंभृतां यो मृत्पात्रशेषामकरोद्विभूतिम् ॥७६॥
आरूढमद्रीनुदधीन्वितीर्णं भुजंगमानां वसतिं प्रविष्टम् ।
ऊध्र्वं गतं यस्य न चानुबन्धि यश: परिच्छेत्तुमियत्तयालम् ॥७७॥
असौ कुमारस्तमजोऽनुजातस्त्रिविष्टपस्येव पतिं जयन्त: ।
गुर्वीं धुरं यो जगतस्य पित्रा धुर्येण दम्य: सदृशं बिभर्ति ॥७८॥
कुलेन कान्त्या वयसा नवेन गुणैश्च तैस्तैर्विनयप्रधानै: ।
त्वमात्मनस्तुल्यममुं वृणीष्व रत्नं समागच्छतु काञ्चनेन ॥७९॥
तत: सुनन्दावचनावसाने लज्जां तनूकृत्य नरेन्द्रकन्या ।
दृष्ट्या प्रसादामलया कुमारं प्रत्यग्रहीत्संवरणस्रजेव ॥८०॥
सा यूनि तस्मिन्नभिलाषबन्धं शशाक शालीनतया न वक्तुम् ।
रोमाञ्चलक्ष्येण स गात्रयष्टिं भित्वा निराक्रामदरालकेश्या: ॥८१॥
तथागतायां परिहासपूर्वं सख्यां सखी वेत्रभृदाबभाषे ।
आर्ये व्रजामोऽन्यत इत्यथैनां वधूरसूयाकुटिलं ददर्श ॥८२॥
सा चूर्णगौरं रघुनन्दनस्य धात्रीकराभ्यां करभोपमोरू: ।
आसञ्जयामास यथाप्रदेशं कण्ठे गुणं मूर्तमिवानुरागम् ॥८३॥
तया स्रजा मङ्गलपुष्पमय्या विशालवक्ष:स्थललम्बया स: ।
अमंस्त कण्ठार्पितबाहुपाशां विदर्भराजावरजां वरेण्य: ॥८४॥
शशिनमुपगतेयं कौमुदी मेघमुक्तं
जलनिधिमनुरूपं जह्नुकन्यावतीर्णा ।
इति समगुणयोगप्रीतयस्तत्र पौरा:
श्रवणकटु नृपाणामेकवाक्यं विवव्रु: ॥८५॥
प्रमुदितवरपक्षमेकतस्तत्क्षितिपतिमण्डलमन्यतो वितानम् ।
उषसि सर इव प्रफुल्लपद्मं कुमुदवनप्रतिपन्ननिद्रमासीत् ॥८६॥
इति श्रीरघुवंशे महाकाव्ये कविश्रीकालिदासकृतौ
स्वयंवरवर्णनो नाम षष्ठः: सर्ग: ॥