रक्‍त

Puranic Encyclopaedia

RAKTA   A son of Mahiṣāsura. He had two sons called Bala and Atibala. He had also a number of mighty army generals like Dhūmrākṣa and thousand akṣauhiṇīs under each general. [Skanda Purāṇa, 7. 1. 119] .

हिन्दी (hindi) WN

   See : खून, कुमकुम, सिंदूर, ताँबा, मैनसिल, गुलदुपहरिया, गुलदुपहरिया, गुलदुपहरिया, गुलदुपहरिया, रक्तचंदन, रक्तचंदन

प्राचीन चरित्रकोश

रक्त n.  एक असुर, जो महिषासुर का पुत्र था । यह स्वायंभुव मन्वन्तर का सुविख्यात असुर हिरण्याक्ष के समान पराक्रमी था । इसे बल एवं अतिवल नामक दो पुत्र थे । इसकी सेना अत्यंत प्रचंड थी, जिसके बल से इसने इन्द्र को भी परास्त किया था । इसके धूम्राक्ष आदि तैतीस सेनापति थे, जो प्रत्येकी एक हजार अक्षौहिणी सेना के अधिपति थे [स्कंद, ७.१.११९] ।

A dictionary, Marathi and English

   To waste or weaken one's self by toil, exertion, earnest care &c.
   rakta a S Blood-colored, blood-red: also red in general.
   rakta p S Colored, dyed, stained. 2 Attached to; fond of; affected with love or interest towards.

Aryabhushan School Dictionary

 n   Blood.
 a   Red.
 p   Coloured. Attached to.
रक्ताचें पाणी करणें   Waste one's self by toil, exertion, &c.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  खून , रुधिर ;
 ना.  तांबडा , तांबूस , लाल ( रंग ).

मराठी (Marathi) WN

 noun  हृदयाद्वारे ज्याचे अभिसरण होते तो प्राण्यांच्या शरीरातील द्रव   Ex. पृष्ठवंशीय प्राण्यांत रक्त लाल रंगाचे असते

MERO COMPONENT OBJECT:

जीवद्रव्य रक्तपेशी

ONTOLOGY:

शारीरिक वस्तु (Anatomical) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

asm তেজ

bd थै

ben রক্ত

guj લોહી

hin खून

kan ರಕ್ತ

kas خوٗن , رَتھ

kok रगत

mal ചോര

mni ꯏ

nep रगत

ori ରକ୍ତ

pan ਲਹੂ

san रुधिरम्

tam இரத்தம்

tel రక్తం

urd خون , لہو

महाराष्ट्र शब्दकोश

  न. रुधिर ; जिवंत प्राण्याच्या शरीरांत सतत वाहणारा तांबडा रस ; शरीरांतील एक द्रवरुप धातु . - वि .
   तांबडा ; तांबूस रंगाचा ; रक्तासारखा ( तांबडा ) लाल ; लालभडक .
   रंगविलेलें . रंगीत .
   आषक ; अनुरक्त ; संवय , शोक , लळा , ओढा असलेला ; [ सं . रंज - रत - रक्त ; फ्रेंजि . रत , पोर्तु . जि . अरत ] ( वाप्र . )
०आटविणें   रक्ताचें पाणी करणें - उरस्फोड करणें ; फार मेहनत करणें .
०पडणें   शौच्याच्यावाटे रक्त जाणें . रक्ताचें पाणी करणें , आणि हाडाचे मणी करणें अतिशय इमानानें आणि मेहनतीनें कामगिरी करणें .
०पाडणें   ( मंत्र , जादूटोणा इ० नीं ) बाहेर रक्त पडेल असें करणें . रक्तावणें , रक्ताळणें क्रि .
   रक्त वाहूं लागणें ; रक्तस्त्राव होणें ( जखमेंतून ).
   रक्तबंबाळ होणें ( शरीर , वस्त्र , वस्तु ). सामाशब्द -
०ओढ  स्त्री. रक्त पडतें अशी हगवण ; रक्त जाणें .
०कांचन  पु. एक डोंगरी झाड ; तेंटू , तेंतू .
०गुल्म  न. मुलाच्या डोक्याचीं हाडें व त्वचा यांमध्यें कधीं कधीं रक्त सांचून गुल्म होतें तें . - बालरोगचिकित्सा ५० .
०गोलक  पु. ( शाप . ) रक्ताचा थेंब , बिंदु इ० ( इं . ) ब्लड ग्लोब्यूल . - सेंपू २ .
०चंदन  पु. एक वृक्ष ; तांबडा चंदन ; याच्या बाहुल्या , खेळणीं इ० करतात . [ सं . ]
०चंदनी वि.  रक्तचंदनाच्या संबंधीं .
०तालू वि.  घोड्याचा एक प्रकार . ताळूचे ठिकाणीं तांबडा , दारुप्रमाणें नेत्र ; मानेवरील केस आरक्तवर्ण आणि बाकी सर्व अंग तांबडें अशा घोड्यास रक्ततालू म्हणतात . - अश्वप १ . २३ .
०धातु  पु. तांबडा खडू ; तांबडा ( हर ) ताल . [ सं . ]
०नेत्र वि.  तांबडे , लाल डोळे असलेला ( घोडा ); अशुभ चिन्ह होय . [ सं . ]
०प   
   राक्षस .
   ढेंकूण . [ सं . रक्त + पा = पिणें ]
०परमा   में - पुन . जननेंद्रियाचा रोग ; कांहीं व्याधीच्या योगानें शिश्नद्वारां जो रक्तप्रवाह तिडीक लागून होतो तो ; रक्तप्रमेह . मूत्रकोड आणि परमें । रक्तपिती रक्तपरमें । - दा ३ . ६ . २९ . [ सं . रक्तप्रमेह ]
०पात  पु. खून ; कापाकापी ; मारामारी ; कत्तल ; रक्त सांडणें . त्याच्या दाराशीं रक्तपात केल्यावांचून तो पैसा देणार नाहीं . [ सं . ]
०पिती  स्त्री. महारोग ; महाव्याधि ; गलतकुष्ट रोग . [ सं . रक्त + पित्त ]
०पित्या वि.  रक्तपिती भरलेला ; महारोगी .
०पित्त   पुन . नाक , तोंड इ० पासून रक्तस्त्राव होणें . आम्लपित्त रक्तपित्त । - गीता १३ . २४९७ .
०प्रदर  पु. एक प्रकारचा प्रदररोग .
०प्रमेह   पुन . रक्तपरमा - में पहा . जननेंद्रियाच्या द्वारें रक्तस्त्राव होणारा प्रमेह ; लघवींतून रक्त जाणें .
०बंवाळ   बोंबाळ - वि .
   रक्तानें भरलेला , माखलेला ; अंगांतून अतिशय रक्त वाहत असलेला .
   शरीर अवयव इ० ची अशी स्थिति . हाताचा रक्तबंबाळ झाला .
०बाऊ   बाहु - पु . एक सन्निपात ज्वर ; अंगावर तापाचे तांबडे चकंदळे उठणें .
०बीज वि.  
   ज्याच्या रक्तापासून नवीन असुर उत्पन्न होई असा ( एक असुर ).
   ढेंकूण
   ( ल . ) डाळिंब , तांबडे दाणे असलेलें . [ सं . ]
०बुंद  पु. राक्षस . [ सं . रक्तबिंदु ]
०बोळ  पु. एका झाडाचा औषधी तांबडा डिंक , गोंद .
०भरित   ( गो . ) रक्तानें भरलेला .
०मॉंडळी  स्त्री. ( गो . ) सापाची एक जात . ही चावली असतां तोंडांतून रक्त वाहतें .
०मास   मांस - न . रक्त व मांस ; शरीरांतील महत्त्वाचा अंश . रक्तमांस आटलें - शोषलें - सुकलें इ० .
०मांस   - एका रक्ताची ; कुळांतील ; सगोत्र .
एक   - एका रक्ताची ; कुळांतील ; सगोत्र .
०मांस   - नात्याचा कांहीं संबंध नसणें ; नातें नसणें ; असगोत्र .
निराळें   - नात्याचा कांहीं संबंध नसणें ; नातें नसणें ; असगोत्र .
०मान्य वि.  लढाईमध्यें केलेल्या कार्याबद्दल , झालेल्या जखमांबद्दल बक्षीस दिलेल्या , सारा माफ जमिनी .
०मुखराग  पु. ( नृत्य ) वीर , रौद्ररस , किंवा मद्याची धुंदी दाखविण्याची तोंडावरील लाली , तेज .
०मेह  पु. रक्तप्रमेह पहा . [ सं . ]
०मोक्षण  न. शरीरांतील रोगांश बाहेर पडावा म्हणून जळवा लावून , कापून , फांसण्या टाकून किंवा शिरा तोडून जें रक्ताचें निष्कासन करितात तें .
०रंजन  न. तांबडें करणें .
०रुधिरपेशी   स्त्रीअव . रक्ताच्या तांबड्या पेशी . ( इं ) रेड कॉर्प्युस्कल्स .
०रोडा   रोहिडा रोहडा - पु . एक प्रकारचें झाढ , औषधी वनस्पति ; रगतरोडा . पानें भोकरीच्या पानासारखीं , मिर्‍याहून मोठीं गोल व तांबड्या रंगाची फळें येतात . [ सं . रक्तरोहितक ]
०वर्ण   वर्णी - वि . लाल ; तांबड्या रंगाचें . [ सं . ]
०वाहिनी  स्त्री. जीमधून रक्त वाहत असतें अशी शरीरांतील नाडी . [ सं . ]
०विकार  पु. रक्तदोष ; रक्तांतील बिघाड [ सं . ]
०विपाक  पु. रक्तदोषानें होणारा रोग . विपाक पहा . [ सं . ] वृद्धि स्त्री . ( आजारानंतर ) शरीरांत रक्त वाढणें याच्या उलट रक्तक्षय . [ सं . ]
०शोषण  न. 
   ( आजारामुळें ) रक्त कमी होणें ; अंगांतील रक्त कमी करुन कृश करणें .
   ( ल . ) लोकांकडून त्यांच्या शक्तीबाहेर पैसे उकळणें ; जळवा लावणें . [ सं . ]
०सांड  स्त्री. ( कों . ) रक्तमोक्षण पहा . फासण्या टाकून रक्त काढणें .
०स्त्राव   पु रक्त जाणें , वाहणें ; रक्ताचा पाट . [ सं . ] रक्ताचीआण स्त्री . एखाद्याच्या रक्ताची शपथ घेणें ; निकराची शपथ . बंदाखालीं बसणें पहा . रक्तांजनी वि . एकरंगी पांढरा असून डाव्या कुशीवर फक्त तांबडी टिकली असलेला ( घोडा ). - अश्वप १ . ९७ . [ रक्त + अंजन ] रक्तातिसार पु . रक्ताची हगवण . - बालरोगचिकित्सा १०७ . [ रक्त + अतिसार ] रक्तांबर पु . भगवें , तांबडें वस्त्र . - वि .
   तांबडें वस्त्र परिधान केलेला .
   रक्तानें न्हालेला ; जखमी झालेला . [ सं . रक्त + अंबर ] रक्तांबील , ळ , रक्ताभोंबळा - वि . ( काव्य ) रक्तानें माखलेला ; अंगांतून रक्तस्त्राव होत असलेला . [ सं . रक्ताविल ] रक्ताभिमान - पु समान रक्ताविषयीं अभिमान , जागृति ; जातीचा जागतेपणा . आम्हालासुद्धां रक्ताभिमान हा आहेच . - टिले २ . ४५० . रक्ताम्र - पु . एक प्रकारचें झाड व त्याचें फळ . रातंबी पहा . [ सं . रक्त + आम्र ] रक्तार्श - पु . मूळव्याध ; रक्ती मूळव्याध ; शौचाच्या वाटेनें रक्त पडणें . [ सं . ] रक्तावरोध - पु . रक्त न वाहणें ; रक्ताचें अभिसरण होण्याचें थांबणें ; रक्ताचा विशिष्ट जागीं संचय होणें . [ रक्त + अवरोध ] रक्ताशय - पु . शरीरांतील रक्त संचयाची जागा ; ह्रदय . [ रक्त + आशय ] रक्तासन - न . तांबड्या दुपारीचें झाड . रक्ताक्ष - वि .
   तांबड्या लाल डोळ्याचा ( घोडा ).
   तांबडा ; लाल ( मोतीं , रुद्राक्ष ) [ सं . रक्त + अक्ष ] रक्ताक्षी - पु साठ संवत्सरांतील अठावन्नावा संवत्सर . रक्ता - वि . पंधराव्या श्रुतीचें नांव . [ सं . ] रक्ति - स्त्री . अनुराग ; रंग . [ सं . ] रक्तिका - वि . सातव्या श्रुतीचें नांव . [ सं . ] रक्तिमा - पु . तांबडेपणा ; लालपणा ; लाली . [ सं . ] रक्तिया - वि . लाल रंगाची छटा असलेला ( हिरा ). हा दोष अशुभ मानतात . रक्ती , रक्त्या मूळव्याध - स्त्री . जींत रक्त पडतें अशी मूळव्याध . रक्त्या बोळ - रक्तबोळ पहा . रक्तोत्पल - न . तांबडें कमळ . [ रक्त + उत्पल ]

नेपाली (Nepali) WN

   See : रगत

A Sanskrit English Dictionary

रक्त  mfn.  mf( आ)n. coloured, dyed, painted, [Br.]; [GṛŚrS.]; [Mn.] &c. ( cf. [Pāṇ. 4-2, 1])
   reddened, red, crimson, [ŚāṅkhGṛ.]; [MBh.]; [Kāv.] &c. (said of 5 or 7 parts of the body which ought to be red, [MBh. iv, 253]; [VarBṛS. lxviii, 84])
रङ्ग   ‘coloured or modified by nasalization’, nasalized (said of a vowel), [RPrāt.] ( cf.)
   excited, affected with passion or love, impassioned, enamoured, charmed with ( instr.), attached or devoted to, fond of ( loc. gen. or comp.), [Mn.]; [MBh.] &c.
   beloved, dear, lovely, pleasant, sweet, [Kāv.]
   fond of play, engaging in pastime, sporting, [L.]
रक्त  m.  m. red colour, [L.]
   safflower, [L.]
    Barringtonia Acutangula, [L.]
    N. of शिव, [MBh.]
   of the planet Mars, [VarBṛS.] Sch.
रक्त  n.  n. blood, [Mn.]; [Hariv.] &c.
   a partic. disease of the eyes, [Hcat.]
   the menstrual fluid, [L.]
   copper, [L.]
   vermilion, [L.]
   cinnabar, [L.]
   saffron, [L.]
   the fruit of Flacourtia Cataphracta, [L.]
पद्मक   = , [L.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

रक्त [rakta] p.p. p.  p. p. [रञ्ज्-करणे क्तः]
   Coloured, dyed, tinged, painted; आभाति बालातपरक्तसानुः [R.6.6.]
   Red, crimson, blood-red; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः [Me.36;] so रक्ताशोक, रक्तांशुक &c.
   Enamoured, impassioned, attached, affected with love; यावद् वित्तौपार्जनसक्तस्तावन्निजपरिवारो रक्तः Charpaṭa-Pañjarikā 3; अयमैन्द्रीमुखं पश्य रक्तश्चुम्बति चन्द्रमाः [Chandr.5.58] (where it has sense 2 also).
   Dear, liked, beloved.
   Lovely, charming, sweet, pleasant; श्रोत्रेषु संमूर्छति रक्तमासां गीतानुगं वारिमृदङ्गवाद्यम् [R.16.64;] रक्तं च नाम मधुरं च समं स्फुटं च [Mk. 3.4.]
   Fond of play, sporting, playful.
   Nasalized (said of a vowel).
   क्तः Red colour.
   Safflower. yours; यौष्माकीणे समन्तात् प्रसरति नितरां दिक्षु कीर्तेर्विताने [Sūkti.5.86.]

Shabda-Sagara

रक्त  mfn.  ( -क्तः-क्ता-क्तं)
   1. Dyed, tinged, coloured, stained.
   2. Red, of a red colour.
   3. Fond of, attached to, affected with love or interest towards any object.
   4. Pure, purified.
   5. Sporting, engaging in play or pastime.
  m.  ( -क्तः) Red, the colour.
  n.  ( -क्तं)
   1. Blood.
   2. Saffron.
   3. Copper.
   4. Minium.
   5. Vermilion.
   6. The fruit of the Flacourtia cataphracta.
  f.  ( -क्ता)
   1. Passionate, attached.
   2. Pleasant, charming.
   3. The Gūnjā plant, (Abrus precatorious.)
   4. Lac.
   5. Bengal madder.
    E. रञ्ज् to colour or dye, &c., aff. क्त .

ROOTS:

रञ्ज् क्त .

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

 adjective  रज्यते यद्।   Ex. वध्वा रक्तगर्भया रक्तौ पादौ भूमौ स्थापितौ।

MODIFIES NOUN:

वस्तुः

ONTOLOGY:

अवस्थासूचक (Stative) ➜ विवरणात्मक (Descriptive) ➜ विशेषण (Adjective)

Wordnet:

asm ৰঞ্জিত

bd गाब गानाय

ben রঞ্জিত

guj રંગીન

kan ಬಣ್ಣದ

kas روٚنٛگمُت

kok रंगीत

mal നിറമായ

mar रंगलेला

mni ꯏꯅ꯭ꯂꯨꯞꯂꯕ

ori ରଞ୍ଜିତ

pan ਰੰਗੇ

tam வர்ணமேற்றப்பட்ட

tel పండినటువంటి

urd رنگین , رنگا , فام شدہ

 adjective  अवीरचूर्णस्य रङ्गयुक्तः।   Ex. सा रक्तायां शाट्यां शोभते।

MODIFIES NOUN:

सामग्री

ONTOLOGY:

संबंधसूचक (Relational) ➜ विशेषण (Adjective)

SYNONYM:

रागमय रक्तवर्णक रक्तवर्ण

Wordnet:

bd आबिरारि

ben আবিরের

guj ગુલાલી

hin अबीरी

kok अबिरी

mal കുങ്കുമനിറമുള്ള

pan ਲਾਲ

tam சிவப்புநிற

tel ఎరుపురంగుగల

urd عبیری