|
मुखम् [mukham] [खन् अच् डित् धातोः पूर्वं मुट् च cf. [Uṇ.5.2] ]
The mouth (fig. also); प्रजासृजा यतः खातं तस्मादाहुर्मुखं बुधाः; ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीत् [Ṛv.1.9.12;] सभ्रूभङ्गं मुखमिव [Me.24;] त्वं मम मुखं भव V.1 'be my mouth or spokesman'.
The face, countenance; परिवृत्तार्धमुखी मयाद्य दृष्टा [V.1.17;] नियमक्षाममुखी धृतैकवेणिः [Ś.7.21;] so चन्द्रमुखी, मुखचन्द्रः &c.; ओष्ठौ च दन्तमूलानि दन्ता जिह्वा च तालु च । गलो गलादि सकलं सप्ताङ्गं मुखमुच्यते ॥
The snout or muzzle (of any animal).
The front, van, forepart; head, top; (लोचने) हरति मे हरिवाहनदिङ्मुखम् [V.3.6.]
The tip, point, barb (of an arrow), head; पुरारि- मप्राप्तमुखः शिलीमुखः [Ku.5.54;] [R.3.57.]
The edge or sharp point (of any instrument).
A teat, nipple; मध्ये यथा श्याममुखस्य तस्य मृणालसूत्रान्तरमप्य- लभ्यम् [Ku.1.4;] [R.3.8.]
The beak or bill of a bird.
A direction, quarter; as in अन्तर्मुख.
Opening, entrance, mouth; नीवाराः शुकगर्भकोटरमुखभ्रष्टास्तरूणामधः [Ś.1.14;] नदीमुखेनेव समुद्रमाविशत् [R.3.28;] [Ku.1.8.]
An entrance to a house, a door, passage.
Beginning, commencement; सखीजनोद्वीक्षणकौमुदीमुखम् [R.3.1;] दिनमुखानि रविर्हिमनिग्रहैर्विमलयन् मलयं नगमत्यजत् 9.25;5.76; Ghaṭ.2.
Introduction.
The chief, the principal or prominent (at the end of comp. in this sense); बन्धोन्मुक्त्यै खलु मखमुखान् कुर्वते कर्मपाशान् [Bv.4.21;] so इन्द्रमुखा देवाः &c.
The surface or upper side.
A means.
A source, cause, occasion.
Utterance; as in मुखसुख; speaking, speech, tongue; आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः [Pt.4.44.]
The Vedas, scripture.
(In Rhet.) The original cause or source of the action in a drama.
The first term in a progression (in alg.).
The side opposite to the base of a figure (in geom.).
Comp. अग्निः a forest conflagration.
a sort of goblin with a face of fire.
the consecrated or sacrificial fire.
fire put into the mouth of a corpse at the time of lighting the funeral pile.
a Brāhmaṇa.
-अनिलः, -उच्छ्वासः breath.
-अस्त्रः a crab.
-आकारः look, mien, appearance.
cleansing the mouth.
pungent, sharp. (-नः) the sharp flavour, pungency.
(नम्) cleansing the mouth.
cinnamon.-शोधिन् m. the citron tree.
-शोषः dryness of the mouth.
-श्रीः f. f. 'beauty of countenance', a lovely face.
-संदंशः forceps.
-संधिः m. m. A kind of fugue; [S. D. 6] th Parichcheda.
-संभवः a Brāhmaṇa.
-सुखम् facility of pronunciation, phonetic ease.
-सुरम् the nectar of the lips (अधरामृत).
-स्रावः saliva.
-हासः cheerfulness or liveliness of countenance; सकमलमुखहासं वीक्षितः पद्मिनीभिः [Śi.11.47.]
आक्षेपः an invective.
the act of throwing up soil with the ploughshare.
-आसवः nectar of the lips.
-आस्रवः, -स्रावः spittle, saliva.
-आस्वादः kissing the mouth; [Y.]
-इन्दुः a moon-like face, i. e. a round lovely face.
-उच्छ्वासः breath.
-उल्का a forest-conflagration.
-कमलम् a lotuslike face.
-खुरः a tooth.
-गन्धकः an onion.
-गोपनम् concealment of the face; अवधीरितमुखमण्डलमुखगोपनं किमिति Udb.
-ग्रहणम् kissing the mouth.
-घण्टा f. f. hurraying of women in festivities.
-चन्द्रः a moon-like face. -चपलa. talkative, garrulous.
-चपेटिका a slap on the face.-चालिः an introductory dance;
-चीरिः f. f. the tongue.-चूर्णम् scented powder to smear the face with; छविकरं मुखचूर्णमृतुश्रियः [R.9.45.]
जः a Brāhmaṇa.
a tooth.-जाहम् the root of the mouth.
-दूषणः an onion.-दूषिका an eruption disfiguring the face.
-दोषः fault of the tongue; आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः [Pt.4.44.] -निरीक्षकः a lazy fellow, an idler.
-निवासिनी an epithet of Sarasvatī.
-पटः a veil; कुर्वन् कामं क्षणमुखपट- प्रीतिमैरावतस्य [Me.64.]
-पाकः inflammation of the mouth; द्राक्षाविपाकसमये मुखपाको भवति काकानाम् Udb.
-पिण्डः a mouthful of food; cf. को न याति वशं लोके मुखपिण्डेन पूरितः [Bh.2.118.]
-पुष्पकम् a kind of ornament.
पूरणम् filling the mouth.
a mouthful of water, a mouthful in general.
-प्रसादः a pleased countenance, graciousness of aspect.
-प्रसाधनम् dacorating the face.-प्रियः an orange. (-यम्) cloves.
-प्रेक्ष a. a. observing or watching the face.
-फुल्लकम् a kind of ornament.-बन्धः a preface, an introduction.
बन्धनम् a preface.
a lid, cover.
-भगा (a woman) who suffers her mouth to be used as a vulva.
भङ्गः a blow on the face.
wry face, grimace.
-भूषणम् a preparation of betel; see ताम्बूल.
भेदः distortion of the face.
gaping.
-मण़्डनकः a kind of tree (तिलक).-मण्डलम् the (round) face.
-मधु a. a. honey-mouthed, sweet-lipped.
-माधुर्यम् a particular disease of the phlegm.
-मारुतः breath.
-मार्जनम् washing the face.-मुद्रा silence; यापदृष्टिरपि या मुखमुद्रा [N.5.12.]
-मोदः Hyperanthera Moringa (Mar. शेवगा).
-यन्त्रणम् the bit of a bridle.
-रज्जुः f. f. the bridle of a horse.
-रसः speech, talk; मधुरमुखरसामृतकलया चान्तस्तापमनघार्हसि क्षमयितुम् [Bhag.6.9.41.]
-रागः the colour or complexion of the face; ददृशुर्विस्मितास्तस्य मुखरागं समं जनाः [R.12.8;17.31;] तव खलु मुखरागो यत्र भेदं प्रयातः [Śi.11.31.]
-रेखा feature, mien, air.
-रोगः a disease of the mouth or face.-लाङ्गलः a hog.
लेपः anointing the face or upper side (of a drum); मृदङ्गो मुखलेपेन करोति मुखरध्वनिम् [Bh. 2.118.]
a disease of the phlegmatic humour.
-वल्लभः the pomegranate tree.
-वस्त्रिका a piece of fine cloth (net) held before the face (Mar. बुरखा).
वाद्यम् an instrument of music sounded with the mouth, any wind-instrument.
a sound made with the mouth; (Mar. बोंब).
-वासः, -वासनम् a perfume used to scent breath.
-विलुण्ठिका a she-goat.
-विषमः one of the ways of embezzlement namely misrepresentation of the source of income; [Kau.A.2.8.]
-विष्ठा a species of cockroach.
-वैरस्यम् bad taste in the mouth.
-व्यादानम् gaping, yawning.
-शफ a. a. abusive, foul-mouthed, scurrilous.
-शाला entrance-hall, vestibule.
-शुद्धिः f. f. washing or purifying the mouth.
-शृङ्गः a rhinoceros.-शेषः an epithet of Rāhu.
-शोधन a.
|