|
फलम् [phalam] [फल्-अच्]
Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्वं कुसुमं ततः फलम् [Ś.7.3;] [R.4.43;1.49.]
Crop, produce; कृषिफलम् [Me.16.]
A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते [H.1.8;] फलेन ज्ञास्यसि [Pt.1;] न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः [R.8.22;1.33;] अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् [Bg.18.12.]
(Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् [R.12.37.]
A deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् [N.2.48] 'good men prove their usefulness by deeds, not by words'.
Aim, object, purpose; परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः [Pt.1.43;] किमपेक्ष्य फलम् [Ki.2.21,] 'with what object in view; [Me.56.]
Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् [Bv.2.61.]
Profit or interest on capital.
Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि निर्व्यपेक्षः (त्यक्षामि) [R.14.39.]
A kernel (of a fruit).
A tablet or board (शारिफल).
A blade (of a sword).
The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भल्लं च वत्सदन्तं द्विभल्लकम् ॥ कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ [Dhanur.64-5;] फलयोगमवाप्य सायकानाम् [Ms.7.1;] [Ki.14.52.]
A shield.
A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि [Rām.1.48.27.]
A gift.
The result of a calculation (in Math.)
Product or quotient.
Menstrual discharge.
Nutmeg.
A ploughshare.
Loss, disadvantage.
The second (or third) term in a rule-of-three sum.
Correlative equation.
The area of a figure.
The three myrobalans (त्रिफला).
A point on a die.
Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यल्लभन्ते फलं किल [Pt.2.72.]
Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् [Y.2.161.]
A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् [Bhāg.11.24.3.]
Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततोऽङ्गदः [Rām.6.76.1.] -Comp.
-अदनः = फलाशनः q. v.; a parrot.
-अधिकारः a claim for wages.
-अध्यक्षः Mimusops Kauki (Mār. खिरणी).
-अनुबन्धः succession or sequence of fruits or results.
-अनुमेय a. a. to be inferred from the results or consequences; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव [R.1.2.]
अनुसरणम् rate of profits.
following or reaping consequences.
-अन्तः a bamboo.
-अन्वेषिन् a. a. seeking for reward or recompense (of actions).
-अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act.
-अपेक्षा expectation of the fruits or consequences (of acts), regard to results.
-अपेत a. a. useless, unfertile, unproductive.
-अम्लः a kind of sorrel. (-म्लम्) tamarind. ˚पञ्चकम् the five sour fruits; bergumot (जम्बीर), orange (नारिङ्ग), sorrel (आम्लवेतस), tamarind (चिञ्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुंग).
-अशनः a parrot. -अस्थिn. a cocoa-nut.
-आकाङ्क्षा expectation of (good) results; see फलापेक्षा.
the ripening of fruit.
the fulness of cousequences.-पाकः Carissa Carandas (Mar. करवंद).
-पाकान्ता, -पाकावसाना an annual plant; ओषध्यः फलपाकान्ताः Ak.-पातनम् knocking down or gathering fruit.
-पादपः a fruit-tree.
-पूरः, -पूरकः the common citron tree; एतस्मिन् फलपूरबीजनिकरभ्रान्त्या नितान्तारुणे संप्राप्तेषु शुकेषु पञ्जरशुका निर्गन्तुमुद्युञ्जते । [Rām. Ch.7.86.]
-प्रजननम् the production of fruit.
प्रदानम् the giving of fruits.
a ceremony at weddings.
-प्राप्तिः f. f. attainment of the desired fruit of object.
प्रिया the Priyaṅgu plant.
a species of crow.
-प्रेप्सु a. a. desirous of attaining results.
-बन्धिन् a. a. forming or developing fruit.
-भागः a share in any product or profit.
-भागिन्, -भाज् a. a. partaking of a reward or profit; दातॄन् प्रतिग्रहीतॄ प्रतिग्रहीतॄश्च कुरुते फल- भागिनः [Ms.3.143.]
-भावना The acquisition of a result; success; सुपर्वणां हि स्फुटभावना या सा पूर्वरूपं फलभावनायाः [N.14.] 7.
-भुज् m. m. a monkey; [P. R.]
-भूमन् m. m. greater fruit; क्रतुवच्चानुमानेनाभ्यासे फलभूमा स्यात् [MS.11.1.29.]
-भूयस्त्वम् (see फलभूमन् above); यथा कर्मसु सौर्यादिषु फलं कर्मणा क्रियत इति कर्माभ्यासे फलभूयस्त्वमेवमिहापि ŚB. on [MS.11.1.29.] -भूमिः f. a place where one receives the reward or recompense of his deeds (i. e. heaven or hell).-भृत् a. bearing fruit, fruitful.
भोगः enjoyment of consequences.
usufruct.
-मत्स्या the aloe plant.-मुख्या a species of plant (अजमोदा).
-मूलम् fruits and roots; फलमूलाशिनौ दान्तौ Rāmarakṣā 18.
योगः the attainment of fruit or the desired object; [Mu.7.1.]
wages, remuneration.
a stage in the performance of a drama; सावस्था फलयोगः स्यात् यः समग्रफलागमः [S. D.]
-राजन् m. m. a water-melon.
-राशिः m. m. the 3rd term in the rule of three.
-वन्ध्यः a tree barren of fruit.
-वर्णिका jelly (?); Gaṇeśa [P.2.149.]
-वर्तिः f. f. a coarse wick of cloth besmeared with some laxative and inserted into the anus for discharging the bowels, suppository.
-वर्तुलम् a watermelon.
-वल्ली a series of quotients.
-विक्रयिन् a. a. a fruit-seller.
-वृक्षः a fruit-tree.
-वृक्षकः the bread-fruit tree.
-शाडवः the pomegranate tree.
-शालिन् a.
bearing fruit, fruitful.
sharing in the consequences.
-शैशिरः the Badara tree.-श्रेष्ठः the mango tree.
-संस्थ a. a. bearing fruit. -संपद्f.
abundance of fruit.
success.
prosperity.-साधनम् a means of effecting any desired object, realization of an object
-सिद्धिः f. f.
reaping fruit, attainment or realization of the desired object.
a prosperous result.
-स्थानम् the stage in which results are enjoyed; Buddh.
-स्थापनम् the sacrament called सीमन्तोन्नयन; फलस्थापनात् मातापितृजं पाप्मानमपोहति Hārīta.
-स्नेहः a walnut tree.
-हारी an epithet of Kālī or Durgā-हानिः loss of profit
-हीन a. a. yielding no fruit or profit.
-हेतु a. a. acting with a view to results.
आगमः production of fruits, load of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः [Ś.5.12.]
the fruit season, autumn.
-आढ्य a. a. full of or abounding in fruits. (-ढ्या) a kind of plantain.
-आरामः a fruitgarden, orchard.
-आसक्त a.
fond of fuits.
attached to fruits, fond of getting fruit (of actions done).-आसवः a decoction of fruit.
-आहारः feeding or living on fruits, fruit-meal.
-इन्द्रः a species of Jambū (Rājajambū).
-उच्चयः a collection of fruits.
उत्तमा a kind of grapes (having no stones).
= त्रिफला.-उत्पत्तिः f.
production of fruit.
profit, gain. (-त्तिः) the mango tree (sometimes written फलोत्पति in this sense).
-उत्प्रेक्षा a kind of comparison.
उदयः appearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् [R.1.5;8.22.]
profit, gain.
retribution, punishment.
happiness, joy.
heaven.
-उद्गमः appearance of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः [Ś.5.12] (v. l.).-उद्देशः regard to results; see फलापेक्षा.
-उन्मुख a. a. about to give fruit.
-उपगम a. a. bearing fruit.
-उपजीविन् a. a. living by cultivating or selling fruits.
उपभोगः enjoyment of fruit.
partaking of reward. -उपेतa. yielding fruit, fruitful, fortile.
-काम a. a. one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः । अर्चयन्ति जगन्नाथं ते कामं नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल. त. Śabda. ch.)ना desire of fruits or consequences.
-कालः fruitseason.
-केसरः the cocoanut tree.
-कोशः, -षः, कोशकः the scrotum (covering of the testicles).
-खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment.
-खेला a quail.
-ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bṛi. S.-ग्रहः deriving benefit or advantage.
-ग्रही, -ग्राहिन् a. a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season; श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः [Kir. K.3.6;] [Māl.9.39;] भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः [Śiva. B.16.27.] (-m.) a fruit-tree.
-ग्रहिष्णु a. a. fruitful.
-चोरकः a kind of perfume (Mar. चोरओवा).
-छदनम a house built of wooden boards.
-तन्त्र a. a. aiming only at one's advantage.
-त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).
-द, -दातृ, -प्रद a.
productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् [Ms.11.142;] गतेऽपि वयसि ग्राह्या विद्या सर्वात्मना बुधैः । ...... अन्यत्र फलदा भवेत् ॥ Subhāṣ.
bringing in gain or profit.
giving a reward, rewarding. (-दः) a tree.
-धर्मन् a. a. ripening soon and then falling on the ground, perishing; फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च। निमेषादपि कौन्तेय यस्यायुरपचीयते [Mb.3.35.2-3.]
-निर्वृत्ति f. f. final consequence or reward.-निवृत्तिः f. cessation of consequences.
-निष्पत्तिः f. f.
production of fruit.
attainment of reward.-परिणतिः f.,
-परिणामः, -पाकः (-फलेपाकः also)
|