चित्र [citra] a. a. [चित्र्-भावे अच्; चि-ष्ट्रन् वा
[Uṇ.4.163] ]
Bright, clear.
Variegated, spotted, diversified.
amusing, interesting, agreeable;
[Māl.1.4.] Various, different, manifold;
[Pt.1.136;] [Ms.9.248;] [Y.1.288.] Surprising, wonderful, strange; किमत्र चित्रम्
[R.5.33;] [Ś.2.15.] Perceptible, visible.
Conspicuous, excellent, distinguished; न यद्वचश्चित्रपदं हरेर्यशो जगत्पवित्रं प्रगृणीत कर्हिचित्
[Bhāg.1.5.1.] Rough, agitated (as the sea, opp सम).
Clear, loud, perceptible (as a sound).
त्रः The variegated colour.
A form of Yama.
The Aśoka tree.
= चित्रगुप्त q. v. below.
a painter.
a magician.
कायः a tiger in general.
a leopard or panther.
कारः a painter.
N. N. of a mixed tribe; (स्थपतेरपि गान्धिक्यां चित्रकारो व्यजायत Parāśara).
-कूटः N. N. of a hill and district near Prayāga; दृप्तः कुकुद्मानिव चित्रकूटः
[R.12;15;13.47,] [U.1.] -कृत्a. astonishing, surprising. (-m.) a painter.
-कोलः a kind of lizard.
-क्रिया, -कृत्यम् painting; आहूय स्वसुता- वासे चित्रकृत्ये न्ययुङ्क्त माम्
[Ks.71.82.] -क्षत्र a. a. Ved. having manifold power, or one whose wealth is visible; चित्रक्षत्र चित्रतमं वयोधाम्
[Rv.6.6.7.] -ग, -गत a.
painted, drawn in a picture; संपूर्णलक्षणा देवी प्रतिभाति स्म चित्रगा
[Ks.5.31.] coloured, variegated.
-गन्धम् yellow orpiment.-गुप्तः one of the beings in Yama's world recording the vices and virtues of mankind; नामान्येषां लिखामि ध्रुवमहम- धुना चित्रगुप्तः प्रमार्ष्टु
[Mu.1.2.] -गृहम् a painted room.-जल्पः a random or incoherent talk, talk on various subjects.
-तण्डुलम् a medicinal plant said to possess anthelmintic virtues.
-त्वच् m. m. the Bhūrja tree.
-दण्डकः the cotton-plant.
-धा ind. in many ways; तर्कयामास चित्रधा
[Bhāg.3.13.2.] -न्यस्त a. a. painted, drawn in a picture;
[Ku.2.24.] -पक्षः the francoline partridge.
पटः, ट्टः a painting, a picture.
a coloured or chequered cloth.
divided into various parts.
full of graceful expressions.
-पादा the bird called Sārikā.
-पिच्छकः a peacock.
-पुङ्खः a kind of arrow.-पृष्ठः a sparrow.
-प्रतिकृतिः f. f. representation in colours, a painting, a picture.
-फलः, -फलकः A kind of large flat fish; L. D. B.
फला A smaller kind of flat fish.
N. N. of several plants.
-फलकम् a tablet for painting, a picture-board.
-बर्हः a peacock;
-भानु a. a. of a variegated colour, shining with light; चित्रभानुरुषसां भात्यग्रे
[R.7.9.3;] प्रपूर्वगौ पूर्वजौ चित्रभानू
[Mb.1.3.57.] (नुः) fire; पुच्छैः शिरोभिश्च भृशं चित्रभानुं प्रपेदिरे
[Mb.1.53.] 5.
the sun; (चित्रभानुर्विभातीति दिने रवौ रात्रौ वह्नौ K. P. 2 given as an instance of one of the modes of अञ्जन).
N. N. of Bhairava.
the Arka plant.
Śiva.
an epithet of the Aśvins.
the first year of the first cycle of Jupiter.
-भाष्यम् A diplomatic speech;
[Mb. 5.35.71.] -भूत a. a. painted.
-मण्डलः a kind of snake.-मृगः the spotted antelope.
-मेखलः a peacock. -योधिन्a. fighting in a wonderful manner; लब्धास्त्रश्चित्रयोधी च मनस्वी च दृढवतः 5.17.3. (-m.) an epithet of Arjuna.
रथः the sun.
N. N. of a king of the Gandharvas, one of the sixteen sons of Kaśyapa by his wife Muni; अत्र मुनेस्तनयश्चित्रसेनादीनां पञ्चदशानां भ्रातॄणामधिको गुणैः षोडश- श्चित्ररथो नाम समुत्पन्नः
[K.136;] [V.1.] -लिखनम् painting.-लिखित a.
painted.
dumb, motionless (as in a picture).
-लेख a. a. of beautiful outlines, highly arched; रुचिस्तव कलावती रुचिरचित्रलेखे श्रुवौ
[Gīt.1.] त्रम् A picture, painting, delineation चित्रे निवेश्य परिकल्पितसत्त्वयोगा
[Ś.2.9;] पुनरपि चित्रीकृता कान्ता
[Ś.6.2,13,21] &c.
A brilliant ornament or ornament.
An extraordinary appearance, wonder.
A sectarial mark on the forehead.
Heaven, sky.
A spot.
The white or spotted leprosy.
(In Rhet.) The last of the three main divisions of Kāvya (poetry). (It is of two kinds शब्दचित्र and अर्थ-वाच्य-चित्र, and the poetical charm lies mainly in the use of figures of speech dependent on the sound and sense of words. Mammaṭa thus defines it: शब्दचित्रं वाज्यचित्रमव्यङ्ग्यं त्ववरं स्मृतम्
[K. P.1.] As an instance of शब्दचित्र may be cited the following verse from R. G. मित्रात्रिपुत्रनेत्राय त्रयीशात्रवशत्रवे । गोत्रारिगोत्रजैत्राय गोत्रात्रे ते नमो नमः ॥
Anything bright which strikes the eye.
Playing upon words, punning, using conundrums, riddles &c.
A lotus. ...... मङ्गले तिलके हेम्नि व्योम्नि पद्मे नपुंसकम् ।
[Nm.] -त्रम् ind. Oh !, how strange !, what a wonder ! चित्रं बधिरो नाम व्याकरणमध्येष्यते Sk. -Comp.
-अक्षी, -नेत्रा, -लोचना a kind of bird commonly called Sārikā.
-अङ्ग a. a. striped, having a spotted body.
(खा) a portrait, picture.
N. N. of a friend and companion of Uṣā, daughter of Bāṇa. [When Uṣā related to her her dream, she suggested the idea of taking the portraits of all young princes in the neighbourhood; and on Uṣā's recognising Aniruddha, Chitralekhā, by means of her magical power, conveyed him to her palace.]
-लेखनिका a painter's brush.
-वदालः the sheat-fish.
-वनम् N. N. of a forest near the Gaṇḍakī.
-वाजः a cock.
variously coloured, variegated.
multiform.
-विद्या the art of painting.
-शाला a painter's studio. -शिखण्डिन्m. an epithet of the seven sages:मरीचि, अङ्गिरस्, अत्रि, पुलस्त्य, पुलह, क्रतु and वसिष्ठ; मरीचिरत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः । वसिष्ठश्च महातेजास्ते हि चित्रशिखण्डिनः ॥
[Mb.12.335.29.] ˚जः an epithet of Bṛihaspati.
-शिरस् m. m.
-शीर्षकः a kind of venomous insect.
-श्रीः great or wonderful beauty.
-हस्तः a particular position of the hands in fighting.
(ङ्गः) a kind of snake.
N. N. of Arjuna.
(ङ्गम्) vermilion.
yellow orpiment.
-अङ्गद a. a. decked with brilliant bracelets. (-दा) N. of a wife of Arjuna and mother of Babhruvāhana.
-अङ्गदसूः f. f. an epithet of Satyavatī, mother of Vyāsa.
-अन्नम् rice dressed with coloured condiments;
[Y.1.34.] -अपूपः a kind of cake.
-अर्पित a. a. committed to a picture, painted. ˚आरम्भ a. painted; चित्रार्पितारम्भ इवावतस्थे
[R.2.31;] [Ku.3.42.] -आकृतिः f. f. a painted resemblance, portrait.-आयसम् steel.
-आरम्भः a painted scene, outline of a picture;
[V.1.4.] v. l.
-उक्तिः f. f.
agreeable or frequent discourse; जयन्ति ते पञ्चममित्रचित्रोक्तिसंदर्भविभूषणेषु
[Vikr.1.] a voice from heaven.
a surprising tale.
-ओदनः boiled rice coloured with turmeric &c.
-कण्ठः pigeon.-कथालापः telling agreeable or charming stories.
कम्बलः painted cloth used as an elephant's housing
a variegated carpet.
कर a painter.
an actor.-कर्मन् n.
an extraordinary act; धीर्न चित्रीयते कस्माद- भित्तौ चित्रकर्मणा
[Ks.6.5.] ornamenting, decorating.
a picture;
[Mu.2.4.] magic. (-m.)
a magician, one who works wonders.
a painter. ˚विद् m.