उपाय

{ upāyḥ, upāya (s) }

Puranic Encyclopaedia

UPĀYA (S)   See under Caturupāya.

हिन्दी (hindi) WN

 noun  वह कार्य या प्रयत्न जिससे अभीष्ट तक पहुँचा जाए   Ex. कोई ऐसा उपाय बताइए जिससे यह काम आसानी से हो जाए ।

HYPONYMY:

गुर कूट युक्ति दाँव नुसख़ा नीति बंधेज तिकड़म साम सुरक्षा उपाय लंघन आचरित आवली जाल तकनीक सामोपचार आक्रमण दरवाज़ा बीच का रास्ता चाबी

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

तरीका तरीक़ा तरकीब रास्ता राह मार्ग युक्ति जुगत साधन जरिया ज़रिया नुसख़ा नुस्ख़ा नुसखा नुस्खा इलाज क़दम कदम विधि फंडा फण्डा मसविदा तदबीर योग जोग सबील तरीक़त तरीकत प्रयोग अनुबंध अनुबन्ध ज़रीया जरीया ज़रिआ जरिआ ज़रीआ जरी ढब हिकमत

Wordnet:

asm উপায়

bd राहा

ben উপায়

guj ઉપાય

kan ಬಗೆ

kas وَتھ

kok उपाय

mal മാര്ഗ്ഗം

mar उपाय

mni ꯄꯥꯝꯕꯩ

nep उपाय

ori ଉପାୟ

pan ਉਪਾਅ

tam உபாயம்

tel ఉపాయం

urd تدبیر , ترکیب , سبیل , علاج , طریقہ , راستہ , راہ , ذریعہ , نسخہ , حل

   See : विकल्प

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  जाचे वरवीं सोंपेपणान मोखी मेरेन पावूं येता अशें काम वा येत्न.   Ex. कसलोय असो उपाय सांगात की जाचे वरवीं हें काम सोंपेपणान जातलें.

HYPONYMY:

पेंच जेवणविधी आंखणी मूळमंत्र कपटी युक्ती चाल साम सुरक्षा उपाय जाळ समोपचार आक्रमण सुलभ उपाय उपोशण तकनीक दार

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

मार्ग वाट

Wordnet:

asm উপায়

bd राहा

ben উপায়

guj ઉપાય

hin उपाय

kan ಬಗೆ

kas وَتھ

mal മാര്ഗ്ഗം

mar उपाय

mni ꯄꯥꯝꯕꯩ

nep उपाय

ori ଉପାୟ

pan ਉਪਾਅ

tam உபாயம்

tel ఉపాయం

urd تدبیر , ترکیب , سبیل , علاج , طریقہ , راستہ , راہ , ذریعہ , نسخہ , حل

 noun  धार्मीक क्षेत्रांत पुजेचे आंग आनी विधान   Ex. आव्हान, पंचामृत, नैवेद्द परिक्रमा, वंदना बी हांका उपाय म्हणतात

HYPONYMY:

विसर्जन

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben উপাচার

guj ઉપચાર

mal ഉപ ആചാരം

san उपचारः

   See : पर्याय, तपासणी

A dictionary, Marathi and English

   A remedy, a resource, a measure: also a scheme, contrivance, expedient, device, stratagem.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A remedy, a resource. A scheme.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  इलाज , उपचार , तजवीज , तोडगा , मार्ग , युक्ती ;
 ना.  औषध योजना , चिकित्सा .

मराठी (Marathi) WN

 noun  इच्छित गोष्ट मिळवण्यासाठी केले जाणारे प्रयत्न किंवा कार्य   Ex. प्रयत्नवादी माणसे कार्य साधण्याचा उपाय शोधत असतात./काही असा उपाय सांगा ज्यामुळे हे काम सहजरीत्या होईल.

HYPONYMY:

सुवर्णमध्य डाव सामोपचार पाककृती शीघ्रपतनावरोध धोरण गुरूमंत्र आचरित जाळे तंत्र कपटी डावपेच सुरक्षा उपाय साम

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

युक्ती मार्ग शक्कल रस्ता कल्पना

Wordnet:

asm উপায়

bd राहा

ben উপায়

guj ઉપાય

hin उपाय

kan ಬಗೆ

kas وَتھ

kok उपाय

mal മാര്ഗ്ഗം

mni ꯄꯥꯝꯕꯩ

nep उपाय

ori ଉପାୟ

pan ਉਪਾਅ

tam உபாயம்

tel ఉపాయం

urd تدبیر , ترکیب , سبیل , علاج , طریقہ , راستہ , راہ , ذریعہ , نسخہ , حل

   See : उपचार, पर्याय, तोडगा

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. शेवटचा , धाडसाचा उपाय ; आततायीपणाचा , भयंकर उपाय .
  पु. 
०कर्म   कृत्य क्रिया - न . स्त्री . एखादें विलक्षण , भयंकर , राक्षसी काम .
   युक्ति ; योजना ; इलाज ; तजवीज ; साधन ; उपयुक्तक्रियाविनियोग . तूतें करुनि पुढें । जे उपायें घेती दवडे । तयां ठाकसी बहुवें पाडें । मागांचि तूं ॥ - ज्ञा १७ . १२ .
   साम , दाम , दंड , भेद यांपैकीं प्रत्येक . [ सं . उप + इ , उपाय ]
०चिकित्सा  स्त्री. भयंकर , राक्षसी उपाय ; शस्त्रक्रिया . जसें - हातपाय तोडणें , डाग देणें वगैरे .
०निद्रा  स्त्री. गाढ झोंप ; वेडी झोंप .
०चतुष्टय  न. साम , दाम , दंड , भेद हे युद्धशास्त्र किंवा राजनीतींतील चार उपाय .
०बुध्दि  स्त्री. ( तत्त्व ) प्रकृतीचा एक भेद . प्राकृतिक बुध्दि . - गीर १७१ .
०भोजन  न. अधाशीपणाचें जेवण ; बेसुमार जेवण .
०माया  स्त्री. चेटूक ; जादू ; जुन्या काळांतील राक्षसांचीं अजब कृत्यें - चेष्टा .
०विवाह  पु. ( प्र . ) आसुर विवाह . कन्या विकत घेऊन करावयाचा विवाह ; मुलीच्या बापास किंवा नातलगास द्रव्य देऊन केलेला विवाह . अष्टविवाह पहा . विवाह तंव बहुता परी । पिशाच गांधर्व आसुरी । - एरुस्व ४ . ४२ .
०संपत्ति  स्त्री. 
   जुलूम जबरदस्तीनें अथवा अन्य मार्गानें जमविलेली अपार संपत्ति .
   बेसुमार फाजील चैन .
   कामक्रोधलोभादि विकारांचे मूळ अशी ऐहिक संपत्ति ; याच्या उलट दैवी संपत्ति . [ सं . ]

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   उपाय चतुष्टय
   १. साम, २. दाम, ३. दंड, ४. भेद.

नेपाली (Nepali) WN

 noun  त्यो कार्य या प्रयत्न जसद्वारा अभीष्टसम्म पुगिन्छ   Ex. कुनै यस्तो उपाय भन्नुहोस् जसद्वारा यो काम सजिलै हुन सक्छ

HYPONYMY:

नीति तिकडम

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

तरिका मार्ग विधि युक्ति साधन

Wordnet:

asm উপায়

bd राहा

ben উপায়

guj ઉપાય

hin उपाय

kan ಬಗೆ

kas وَتھ

kok उपाय

mal മാര്ഗ്ഗം

mar उपाय

mni ꯄꯥꯝꯕꯩ

ori ଉପାୟ

pan ਉਪਾਅ

tam உபாயம்

tel ఉపాయం

urd تدبیر , ترکیب , سبیل , علاج , طریقہ , راستہ , راہ , ذریعہ , نسخہ , حل

   See : सूत्र

A Sanskrit English Dictionary

उपाय    a &c. See p. 215, col. 2.
उपाय  m.  b m. coming near, approach, arrival, [Bhartṛ.]
   that by which one reaches one's aim, a means or expedient (of any kind), way, stratagem, craft, artifice, [MBh.]; [Mn.]; [Yājñ.]; [Pañcat.] &c.
   ( esp.) a means of success against an enemy (four are usually enumerated, sowing dissension, negotiation, bribery, and open assault)
   joining in or accompanying (in singing), [ŚāṅkhŚr.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

उपायः [upāyḥ] उपायन [upāyana]   उपायन See under उपे.
उपायः [upāyḥ]   1 (a) Means, an expedient, remedy; शक्यो- वाप्तुमुपायतः [Bg.6.36.] उपायं चिन्तयेत्प्राज्ञस्तथापायं च चिन्तयेत् [Pt.1.46;] मयि क्षीणोपाये प्रणिपतनमात्रैकशरणे [Amaru.25;] [Bhāg.1.48.2;] [Ms.8.48,7.177.] (b) A plan, contrivance; ˚निलया [Mu.1.5.] (c) A mode, way, stratagem. उपायेन तु यच्छक्यं न तच्छक्यं पराक्रमैः । [H.]
   A fact, circumstance; [U.7.]
   Beginning, commencement.
   Effort, exertion; वश्यात्मना तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः (योगः) [Bg.6.36;] [Ms.9.248;1.2.]
   A means of success against an enemy; (these are four: सामन् conciliation or negotiation, दानम् bribery; भेदः sowing dissensions; and दण्डः punishment (open attack); some authorities add three more: माया deceit; उपेक्षा trick, deceit or neglect; इन्द्रजाल conjuring, thus making the total number 7); चतुर्थोपायसाध्ये तु रिपौ सान्त्वमपक्रिया [Śi.2.54;] सामादीना- मुपायानां चतुर्णामपि पण्डिताः [Ms.7.19.]
   Joining (as in singing).
   Approach.
   Initiation, thread ceremony (= उपनयन); अपि वा वेदतुल्यत्वाद् उपायेन प्रवर्तेरन् [MS.6.2.22] (where शबर explains उपायेन प्रवर्तेरन् as उप- नयनेन सह प्रवर्तेरन् ।). -Comp.
-आक्षेपः   (In Rhet.) Deprecatory speech making mention of the remedy; [Kāv..2.151.]
-चतुष्टयम्   the four expedients against an enemy; see above (5).
-चिन्ता   devising an expedient or scheme.
-ज्ञ a.  a. fertile in expedients.
-तुरीयः   the 4th expedient, i. e. दण्ड or punishment.
-योगः   application of means or remedy; एतैरुपाययोगैस्तु शक्यास्ताः परिरक्षितुम् [Ms.9.1.]
-विकल्पः   Alternative strategic means; [Kau.A.9.]

Shabda-Sagara

उपाय  m.  ( -यः)
   1. A means, an expedient, a way.
   2. A means of success against an enemy; four are usually enumerated, as, sowing dissension, chastisement, conciliation and gifts.
   3. Approaching, approach.
    E. उप and आङ् before इण् to go, affix घञ्.

ROOTS:

उप आङ् इण् घञ्