उखळ

A dictionary, Marathi and English

   The first ploughing of a field; the breaking up of the ground.
   A stone-mortar. Ex. उख- ळांत घालून करी कांडण ॥ आपुल्या करें मजदेखतां ॥ उ0 पांढरें होणें g. of s. To become affluent and great. उखळांत घातला असतां सतरा घाव चुकवि- णारा Used of a determined and adroit shuffler. उखळांत डोसकें असणें g. of s. To be in exceeding jeopardy or peril. उखळांत डोसकें घालणें or देणें To cast one's self into danger. उखळामुसळाशीं गांठ पडणें Used of the association together of parties who must ever clash and quarrel.

Aryabhushan School Dictionary

 n m  A stonemortar.
  f  The first ploughing of a field.
उखळ पांढरें होणें   Become affluent and great.

मराठी (Marathi) WN

 noun  कांडण्यासाठी दगड खोदून किंवा लाकडाचा ओंडा पोखरून जो खोलगट भाग करतात तो   Ex. परडी बनवण्यासाठी कागदाचा लगदा उखळात घालून कुटला

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

asm উৰাল

bd उवाल

ben উলুখল

guj ખાંયણિયો

hin ओखली

kan ಒರಳು

kas نیٲم وۄکُھل

kok वान

mal ഉരല്

mni ꯁꯨꯝꯕꯟ

nep ओखली

ori ଉଦୁଖଳ

pan ਕੂੰਡੀ

tam உரல்

tel రోకలి

urd اوکھلی

महाराष्ट्र शब्दकोश

  न. कांडण्या - सडण्यासाठीं दगड खोदून अगर लांकडाचा ओंडा पोखरुन जो खोलगट भाग करतात तो . पीठु करणौउ एकें वेळें , उखळीं वसुंधरेचा ॥ - शिशु ९१४ . उखळांत घालून करी कांडण । आपुल्या करें मज देखतां । उखळ रोंविलें धर्मशाळे । भलती कांडी भलत्या वेळे ॥ - मुरंशु ४१३ . [ सं . उलूखल ; प्रा . उक्खल ; तुल० का . होरळु - उरळु = लवंडणें + कल्लु = दगड वरकल्ल ]
  न. एक मुलींचा खेळ . - मखे ३४४ .
  स्त्री. जमीनीची पहिली नांगरणी . फाळणी . [ सं . उत्खनन , उत्स्खलन ]
०पांढरें   - वैभव प्राप्त होणें ; नशीब उघडणें ; अमूप द्रव्य मिळणें ( गरीबाच्या घरीं उखळाला कांहीं काम नसतें तेव्हां तें पांढरें असत नाहीं यावरुन ). ( एखाद्याच्या ) बेंबीचें उखळ - चमचमीत खाद्य पेयें मिळाल्यामुळें दोंद सुटणें . ( बेंबी उखळासारखी खोल होणें ); शरीर पुष्ट होणें .
होणें   - वैभव प्राप्त होणें ; नशीब उघडणें ; अमूप द्रव्य मिळणें ( गरीबाच्या घरीं उखळाला कांहीं काम नसतें तेव्हां तें पांढरें असत नाहीं यावरुन ). ( एखाद्याच्या ) बेंबीचें उखळ - चमचमीत खाद्य पेयें मिळाल्यामुळें दोंद सुटणें . ( बेंबी उखळासारखी खोल होणें ); शरीर पुष्ट होणें .
०मुसळाशीं   पडणें - भांडणार्‍या व झगडणार्‍या माणसाचा सहवास घडणें . वाक्यप्रचार - उखळांत घातला असतां सतरा घाव चुकविणारा = घालमेल , अफरातफर करणारा ; कोणाच्या तावडींत न सांपडणारा , अर्थात द्वाड माणूस . उखळांत डोकें घालणें , देणें - जीव अतिशय धोक्यांत घालणें ; संकट , अनर्थ गुदरण्याच्या स्थितींत असणें , जाणें . म्ह० उखळांत डोकें घातल्यावर मुसळाला कोण भितो = स्वत : पत्करलेल्या साहसाचे परिणाम भोगावयास न कचरणें .
गांठ   पडणें - भांडणार्‍या व झगडणार्‍या माणसाचा सहवास घडणें . वाक्यप्रचार - उखळांत घातला असतां सतरा घाव चुकविणारा = घालमेल , अफरातफर करणारा ; कोणाच्या तावडींत न सांपडणारा , अर्थात द्वाड माणूस . उखळांत डोकें घालणें , देणें - जीव अतिशय धोक्यांत घालणें ; संकट , अनर्थ गुदरण्याच्या स्थितींत असणें , जाणें . म्ह० उखळांत डोकें घातल्यावर मुसळाला कोण भितो = स्वत : पत्करलेल्या साहसाचे परिणाम भोगावयास न कचरणें .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   उखळ पांढरे होणें
   उखळ रुपयांनी भरणें. चांगला गबर होणें
   स्वतःची चांगली भर करून घेणें
   मोठा द्रव्यलाभ होणें. (निंदार्थी वापरतात.) तु०- Try to feather one's nest. (मूळ वाक्प्रचार ‘खळें पांढरे होणें.’ असा असावा. कारण खळ्यावर धान्य येऊन पडले म्हणजे त्याची रास पाहून मालकाच्या वैभवाची कल्पना येते. आणखी एक उपपत्ति अशीः श्रीमंताच्या घरी उखळाला सारखे काम असते तेव्हां ते नेहमी पांढरे असणार. गरीबाच्या घरचे उखळ नेहमी रिकामे, तेव्हां काळेच.) ‘औदा बाबा तुझं उखळ लई पांढरं दिसतया.’ -शाब ३.५.