|
अरण्यम् [araṇyam] (sometimes) m. also, [अर्यते गम्यते शेषे वयसि ऋ-अर्तेर्निच्च [Uṇ.3.12] ] A land neither cultivated nor grazed, a wilderness, forest, desert; प्रियानाशे कृत्स्नं किल जगदरण्यं हि भवति [U.6.3;] माता यस्य गृहे नास्ति भार्या चाप्रियवादिनी । अरण्यं तेन गन्तव्यं यथारण्यं तथा गृहम् ॥ [Chāṇ. 44;] तपःश्रद्धे ये ह्युपवसन्त्यरण्ये [Muṇd.1.2.11.] oft. used at first member of comp. in the sense of 'wild', 'grown or produced in forest'; ˚बीजम् wild seed; ˚कार्पासि, ˚कुलत्थिका; ˚कुसुम्भः &c.; so ˚मार्जारः, ˚मूषकः.
A foreign or distant land; अरण्येषु जर्भुराणा चरन्ति [Rv.1.163.11.]
-ण्यः N. N. of a plant कट्फल (Mar. कायफळ)-Comp.
-अध्यक्षः headman or superintendent of a forest district; forest keeper or ranger.
-अयनम्, -यानम् going into the forest, becoming a hermit; अथ यदरण्यायनमित्या- चक्षते ब्रह्मचर्यमेव तद् [Ch. Up.8.5.3.]
-ओकस्, -सद् a.
dwelling in woods, being in a forest; किंतु ˚सदोवयं अनभ्यस्त रथचर्याः [U.5;] वैक्लव्यं मम तावदीदृशमपि स्नेहादरण्यौकसः [Ś. 4.6.]
especially, one who has left his family and become an anchorite, forest-dweller.
-कणा wild cumin seed (Mar. जिरें)
-कदली wild plantain.
-काण्डम् N. N. of the third book of the Rāmāyaṇa which embodies Rāmā's exploits in the course of his journey through the forests in company with Viśvāmitra.
-गजः a wild elephant (not tamed).
-गानम् N. N. of one of the four hymn-books of the Sāmaveda (to be chanted in the forest).
-चटकः a wild sparrow.
-चन्द्रिका (lit.) moonlight in a forest; (fig.) an ornament or decoration which is useless, or does not serve its purpose; just as moonlight in a forest is useless there being no human beings to view, enjoy and appreciate it, so is decoration when not viewed and appreciated by those for whom it is intended; thus Malli. on स्त्रीणां प्रियालोक- फलो हि वेषः [Ku.7.22] remarks अन्यथाऽरण्यचन्द्रिका स्यादिति भावः.
-चर (˚ण्येचर also),
-जीव a. a. wild, living in woods.
-ज a. a. wild; ˚आर्द्रका wild ginger.
-जीरम् wild cumin. (Mar. कडू जिरें).
-दमनः N. N. of a plant.-द्वादशी,
-व्रतम् N. N. of a ceremony performed on the 12th day of Mārgaśīrṣa.
धर्मः wild state or usage, wild nature; तथारण्यधर्माद्वियोज्य ग्राम्यधर्मे नियोजितः Pt.1
the duties of a Vānaprastha or anchorite.
-धान्यम्, -शालिः wild rice (नीवार).
-नृपतिः, -राज् (ट्), -राजः 'lord of the woods', epithet of a lion or a tiger; so अरण्यानां पतिः.
-पण्डितः [अरण्ये एव पण्डितः, न तु नगरादिषु जनसमाजेषु] 'wise in a forest'; (fig.) a foolish person (who can display his learning only in a forest where no one will hear him and correct his errors).
-पर्वन् N. N. of the first section of the [Mb.]
-भव a. a. growing in a forest, wild; यथा˚ वास्तिलाः [Pt.2.86.]
-मक्षिका a gadfly (Mar. घोडमाशी)
-मुद्रकः a kind of wild bean.
-यानम् retiring to the woods.-रक्षकः conservator of forests, forest-keeper.
-राज्यम् sovereignty of the woods.
-रुदितम् (˚ण्ये˚) 'weeping in a forest', a cry in the wilderness; (fig.) a vain or useless speech, or a cry with no one to heed it, or anything done to no purpose; अरण्ये मया रुदितम् [Ś.2;] प्रोक्तं श्रद्धाविहीनस्य अरण्यरुदितोपमम् [Pt.1.393;] तदलमधुनारण्यरुदितैः [Amaru.76.]
-वायसः a wild crow, raven.
वासः, समाश्रयः retiring into woods, residence in a forest; ˚योन्मुखं पितरम् [R.12.8.]
a hermitage, forest habitation.
-वासिन् a. a. living in a forest, wild; m. a forest-dweller, an anchorite. (-नी) N. of a plant अत्यम्लपर्णी.
-वास्तु (-स्तू)कः N. N. of a plant वनवेतः.
-विलपितम्, -विलापः (˚ण्ये) = ˚रुदितम् above.-श्वन् m. 'a wild hound', wolf.
-षष्ठी N. N. of a festival celebrated on the 6th day of the bright half of Jyeṣṭha.
-सभा a forest-court.
|