अमृत [amṛta] a.
Not dead; अमृते जारजः कुण्डः
[Ak.] Immortal; अपाम सोममृता अभूम
[Rv.8.48.3;] [U.1.1.] ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च
[Bg.14.27.] Imperishable, Indestructible, eternal.
Causing immortality.
Beautiful, agreeable, desired. पाञ्चजन्याभिषिक्तश्च राजाऽ- मृतमुखोऽभवत्
[Mb.12.4.17.] तः A god, an immortal, deity. आरुरोह यथा देवः सोमोऽमृतमयं रथम्
[Mb.12.37.44.] N. N. of Dhanvantari, physician of the gods; also N. of Indra, of the sun, of Prajāpati, of the soul, Viṣṇu and Śiva.
N. N. of a plant (वनमुद्ग, Mar. मटकी)
N. N. of the root of a plant (वाराहीकन्द, Mar. डुकरकंद).
पक्षः having golden or immortal wings, a sort of hawk.
the immortal or golden wings of sacrificial fire.
fire itself.
-फलः N. N. of two trees पटोल and पारावत.
(ला) a bunch of grapes, vine plant, a grape (द्राक्षा)
= आमलकी. (-लम्) a sort of fruit (रुचिफल) found in the country of the Mudgalas according to Bhāva P.-बन्धुः Ved.
a god or deity in general.
a horse or the moon.
A friend or keeper of immortality; तां देवा अन्वजायन्त भद्रा अमृतबन्धवः
[Rv.1.72.5.] -बिन्दू- पनिषद् f. f. 'drop of nectar',:N. of an Upaniṣad of the Atharvaveda.
-भल्लातकी a sort of medicinal preparation of ghee mentioned by Chakradatta.
-भवनम् N. N. of a monastery (built by Amṛitaprabha); Raj. T.-भुज् m. an immortal, a god, deity; one who tastes the sacrificial residues.
-भू a. a. free from birth and death.-मति = ˚गति q. v.
मन्थनम् churning (of the ocean) for nectar.
N. N. of the chapters 17 to 19 of
[Mb.1.] -मालिनी N. of Durgā.
-मूर्तिः The moon; आप्याययत्यसौ लोकं वदनामृतमूर्तिना
[Bhāg.4.16.9.] -योगः see under अमृत.
रसः nectar, ambrosia; काव्यामृतरसास्वादः
[H.1;] विविधकाव्यामृतरसान् पिवामः
[Bh.3.4.] the Supreme Spirit.
(सा) dark-coloured grapes.
a sort of cake (Mar. अनर्सा).
-लता, -लतिका a nectar-giving creeping plant (गुडूची).
-वाक a. a. producing nectar like sweet words.
-संयावम् a sort of dish mentioned in
[Bhāva P.] -सार a. a. ambrosial; ˚राणि प्रज्ञानानि
[U.7.] (रः) clarified butter.
a sort of अयःपाक. ˚जः raw sugar, molasses (गुड).
सूः, सूतिः the moon (distilling nectar).
mother of the gods.
सोदरः 'brother of nectar', the horse called उच्चैःश्रवस्.
a horse in general.
-स्रवः flow of nectar. (-वा) N. of a plant and tree (रुदन्ती-रुद्रवन्ती; Mar. रानहरभरा).
-स्त्रुत् a. a. shedding or distilling nectar; स्वरेण तस्याममृतस्रुतेव
[Ku.1.45.] ता Spirituous liquor.
N. N. of various plants; e. g. आमलकी, हरीतकी, गुडूची, मागधी, तुलसी, इन्द्रवारुणी, ज्योतिष्मती, गोरक्षदुग्धा, अतिविषा, रक्तत्रिवृत्, दूर्वा, स्थूलमांसहरीतकी.
N. N. of one of the Nāḍīs in the body; नाडीनामुदयक्रमेण जगतः पञ्चामृताकर्षणात्
[Māl.5.2.] One of the rays of the sun; सौरीभिरिव नाडीभिरमृताख्याभिरम्मयः
[R.1.58.] तम् (a) Immortality, imperishable state; न मृत्युरासीदमृतं न तर्हि
[Rv.1.129.2;] [Ms.22.85.] (b) Final beatitude, absolution; तपसा किल्विषं हन्ति विद्ययामृतमश्रुते
[Ms.12.14;] स श्रिये चामृताय चAk.
The collective body of immortals.
(a) The world of immortality, Paradise, Heaven; the power of eternity, immortal light, eternity.
Nectar of immortality, ambrosia, beverage of the gods (opp. विष) supposed to be churned out of the ocean; देवासुरैरमृतमम्बुनिधिर्ममन्थे
[Ki.5.3;] विषादप्यमृतं ग्राह्यम्
[Ms.2.239;] विषमप्यमृतं क्वचिद्भवेदमृतं वा विषमीश्वरेच्छया
[R.8.46;] oft. used in combination with words like वाच्, वचनम्, वाणी &c.; कुमारजन्मामृतसंमिताक्षरम्
[R.3.16;] आप्यायितोऽसौ वचनामृतेन Mb.; अमृतं शिशिरे वह्निरमृतं क्षीरभोजनम्
[Pt.1.128] the height of pleasure or gratification.
The Soma juice.
Antidote against poison.
The residue or leavings of a sacrifice (यज्ञशेष); विघसाशी भवेन्नित्यं नित्यं वाऽमृतभोजनः
[Ms.3.285.] Unsolicited alms, alms got without solicitation; मृतं स्याद्याचितं भैक्षम- मृतं स्यादयाचितम्
[Ms.4.4-5.] Water; मथितामृतफेनाभमरजो- वस्त्रमुत्तमम्
[Rām.5.18.24.] अमृताध्मातजीमूत
[U.6.21;] अमृता- दुन्मथ्यमानात्
[K.136;] cf. also the formulas अमृतोपस्तरणमसि स्वाहा and अमृतापिधानमसि स्वाहा; Mahānār. Up.7 and 1; repeated by Brāhmaṇas at the time of sipping water before the commencement and at the end of meals.
A drug.
Clarified butter; अमृतं नाम यत् सन्तो मन्त्रजिह्वेषु जुह्वति
[Śi.2.17.] Milk; अमृतं च सुधा चैव सुधा चैवामृतं तथा
[Mb.13.67.12.] Food in general.
Boiled rice.
Anything sweet, anything lovely or charming; a sweetmeat. यथामृतघटं दंशा मकरा इव चार्णवम्
[Rām.7.7.3.] Property.
Gold.
Quicksilver.
Poison.
The poison called वत्सनाभ.
The Supreme Spirit (ब्रह्मन्).
N. N. of sacred place.
N. N. of particular conjunctions of Nakṣatras (lunar asterisms) with week days (वारनक्षत्रयोग) or of lunar days with week days (तिथि- वारयोग).
The number four.
splendour, light. [cf. Gr. ambrotos, ambrosia; L. immortalis]. cf. अमृतं वारि सुरयोर्निर्वाणे चातिसुन्दरे । अयाचिते यज्ञशेषे पुंसि धन्वन्तरेऽपि च । पीयूषे च धृते दीप्तावाचार्ये विबुधेऽपि च । हरीतक्यामाम- लक्यां गलूच्यामपि तत्स्त्रियाम् । Nm. -Comp.
-अंशुः, -करः, -दीधितिः, -द्युतिः, -रश्मिः &c. epithets of the moon; अमृतदीधितिरेष विदर्भजे
[N.4.14;] अमृतांशूद्भव born from the moon; from whom was born the moon, N. of Viṣṇu.-अंशुकः An interior variety of gems having white rays,
[Kau.A.2.11.] -अक्षर a. a. immortal and imperishable; क्षरं प्रधानममृताक्षरं हरः Śvet.
[Up.] -अग्रभूः N. N. of the horse of Indra (उच्चैःश्रवस्); अमृताग्रभुवः पुरेव पुच्छम्
[Śi. 2.43.] -अन्धस्, -अशनः, -आशिन् m. m. 'one whose food is nectar'; a god, an immortal.
-अपिधानम् Water sipped after eating nectar-like food so as to overlay it like a cover.
-असु a. a. whose soul is immortal; अमृतासुर्वर्धमानः सुजन्मा
[Av.5.1.1.] आशः N. of Viṣṇu.
a god; इदं कार्यममृताशाः शृणोमि
[Mb.12.299.7.] -आसङ्गः a sort of collyrium.
-आहरणः N. N. of Garuḍa who once stole Amṛita.
-इष्टका a kind of sacrificial brick shaped like the golden head of men, beasts &c. (पशुशीर्षाणि).
-ईशः, ईश्वरः N. N. of Śiva.
-उत्पन्ना a fly.
(न्नम्), उद्भवम् A kind of collyrium (खर्परीतुत्थम्).
Potassium permanganate
-उपस्तरणम् Water sipped as a substratum for the nectar-like food. (-वः) N. of the Bilva tree.
-ओदनः Name of a son of Siṁhahanu, and uncle of Śākyamuni.
-करः, -किरणः 'nectar-rayed', the moon.
-कुण्डम् a vessel containing nectar.
-क्षारम् sal ammoniac. (Mar. नवसागर).
-गतिः N. N. of a metre consisting of 4 syllables.
-गर्भ a. a. filled with water or nectar; ambrosial.
(र्भः) the individual soul.
the Supreme Soul.
child of immortality (said of sleep); देवानाममृतगर्भोऽसि स्वप्न
[Av.6.46.1.] -चितिः f. an arrangement or accumulation of sacrificial bricks conferring immortality.
-ज a. a. produced by or from nectar. (ः) a sort of plant, Yellow Myrobalan (Mar. हिरडा).
-जटा N. N. of a plant (जटामासी).
-तरङ्गिणी moonlight.
-तिलका N. N. of a metre of 4 lines, also called त्वरितगति.
-द्रव a. a. shedding nectar. (-वः) flow of nectar.
-धार a. a. shedding nectar. (-रा)
N. N. of a metre.
flow of nectar.
-नन्दनः A pavilion with 58 pillars (Matsya
[P.27.8.] ).
-नादोपनिषद् f. f. 'The sound of immortality', Name of an Upaniṣad.
पः a drinker of nectar' a god or deity.
N. N. of Viṣṇu.
one who drinks wine; ध्रुवममृतपनामवाञ्छयासावधरममुं मधुपस्तवा- जिहीते
[Śi.7.42.] (where अ˚ has sense
also).