धोंड

कोंकणी (Konkani) WN

   See : धोल

A dictionary, Marathi and English

   ; or to extort from him compliance with some demand.

Aryabhushan School Dictionary

  f  A large mass of stone or rock. A heavy loss (as in trade). A heavy affliction. A grievous slander.
धोंड डोकीवर-देणें-चढविणें-वळविणें   To force upon a person (some business).

महाराष्ट्र शब्दकोश

  स्त्री. 

1. मोठा जड धोंडा ; दगड ; खूप मोठी शिळा ; खडक . हे देहदुर्गीचे धोंड । इंद्रियग्रामीचे कोंड । - ज्ञा ३ . २४२ .
2. ( ल . ) व्यापारांत आलेली बूड .
   
3. सरकारने लादलेला फार मोठा कर .
   
4. मोठे संकट ; दुःख .
   
5. दडपणारी काळजी ; चिंता . उरावर धोंड - गळ्यावर धोंड - डोईवर अथवा माथ्यावर धोंड .
   
6. मोठा आळ , आरोप .
   
7. ओझे ; भार . हिंदुस्थान दिवसेंदिवस अधिकाधिक दरिद्री होत असून हिंदुस्थान इंग्लंडच्या गळ्यांत एक बोजड धोंड झाली आहे . - टिव्या ( वाप्र . )

०डोकीवर - देणे - वळविणे , धोंड पडणे , येणे, चढविणे   

1. अतिशय द्रव्यनाश होई असे दरवडा इ० संकट प्राप्त होणे . या व्यापरांत पांच हजारांची मजवर धोंड पडली .
2. एखाद्या मनुष्यावर बळेने लादणे ( काम ).
   
3. कांही मागणीविषयी एखाद्याकडून जुलमाने कबुली घेणे ; रुकार मिळविणे .

०गळ वि.  दगडमय . जीत धोंडे पुष्कळ आहेत अशी ( जमीन ).
०दिवस  पु. धर्मकृत्यास योग्य अशा दोन तिथीवृद्धीमुळे येणारा दिवस . भाकड दिवस .
०फूल  न. दगडफूल ; पावसाळ्यांतील दगडा - लाकडावरची फुलासारखी उगवण .
०फोड्या वि.  

1. पाथरवट .
   
2. ( ल . ) दगडफोड्या पहा .

०भट्टी  स्त्री. स्नान केले नसून स्नान केल्यासारखे दिसण्यासाठी गंध , भस्म इ० कांनी आपले शरीर सजविणे ; स्नानाशिवाय गंध लावणे . ( क्रि० करणे ). येतो हा धोंडभट्टी द्विज करुनि सदा तीर्थ द्याया पदांचे । - मसाप ४ . ३ . १६४ . - आगर ३ . १० . [ धोंडा + भट्टी किंवाधोंडभट ब्राह्मण ]
०महिना, मास  पु.  पुरुषोत्तममास ; अधिकमास ; मलमास ( या महिन्यांत धर्मकृत्ये होत नाहीत म्हणून ).
०मार  पु. धोंड्याची मारामारी ; धोंड्यांनी मारणे , खाल्लेला मार ; दगडमार .
०वणी  न. ( चव , लज्जत येण्यासाठी ) ज्यांत ठिकरी विझविली आहे असे ताक ; ठिकरी तापवून चटका दिलेले ताक . ( निंदार्थी ) ठिकरीचा वास लाविलेले ताक ; ताकतव . [ धोंडा + पाणी ]
०वाण, वायण वण  न. 

1. अधिकमासांत ब्राह्मणांस दिलेली वायने .
   
2. दिंड ; आंत पुरण घालून उकडलेला कणकेचा गोळा ; धोंडा पहा . अधिक महिन्यांत याचे वाण देतात .
3. अधिक महिन्यांतील ब्राह्मण भोजन .

०शीर  स्त्री. मोठी शीर .

1. पायाच्या टाचेवरची शीर .
2. हाताची शीर .
   
3. कानजवळची शीर . [ धोंड + शीर ] 

धोंडा   पु. 

1. दगड . आप्तांसि न या तोंडा दावावे नृपपदावरि पडो धोंडा । - मोकृष्ण ५० . २३ .
   
2. अधिक महिन्यांत वायनासाठी , ब्राह्मणभोजनासाठी केलेला कणकेचा पुरण घालून उकडलेला गोळा ; एक पक्वान्न .
   
3. ( ल . ) मूर्ख ; दगड ; अक्कलशून्य माणूस .
   
4. कठिण हृदयाचा मनुष्य ; निर्दय , पाषाणहृदयी माणूस . 

म्ह ०

1. देखला धोंडा घेतला कपाळी = अतिशय चिडखोर आणि आततायी माणसास लावतात .
   
2. पावला तर देव नाही तर धोंडा .
   
3. धोंडा टाकून पहाव पडला तर आंबा नाही तर धोंडा .

धोंडा लोटणे घालणे    एखाद्यावर मोठे तुफान आणणे ; कचाटे घालणे .
धोंडे खणून काढणे    पाया खणून काढणे ; निर्मूलन करणे ; पाळेमुळे खणून काढणे ; उखडणे ; काढून देणे ; एखाद्याने अजीबात निघून जावे म्हणून हात धुवून त्याच्या पाठीस लागणे .
धोंडे मारुं लागणे    

1. एखाद्यावर चालून जाणे ; मारावयास धांवणे .
   
2. ( उप . ) वेडा होणे ; वेड लागणे . 

धोंड्याखाली हात सांपडणे    पेचांत अडचणीत येणे . 
धोंड्याचे दोर काढणे    

1. कृपणापासून पैसे , पाषाणहृदयी मनुष्यापासून दया मिळावयास झटणे ; अशक्य गोष्ट करावयाचा प्रयत्न करणे .
   
2. अनुरुप साधनाचे सहाय्य नसतां मोठ्या खुबीने आणि निश्चयाने मोठे उद्देश सिद्धीस नेणे . 

धोंड्यावर धोंडे घालून करणे    द्रव्यादि सहाय्य नसतां नाना प्रकारचे प्रयत्न करुन एखादे कार्य करणे ; नाना प्रकारच्या युक्त्या योजणे .
धोंड्यावर धोंडे घालणे    निष्फळ प्रयत्न करणे ; उपयोग नाही अशा गोष्टी करणे . 
धोंड्याशी कपाळ घासणे    स्वतःस व्यर्थ शिणविणे ( मूर्खास शिकविण्यांत इ० ). 
हाती धोंडे घेणे   अतिशय चिडणे ; मारावयास उठणे . 
पायावर धोंडा ओढून घेणे    एखादे लचांड पाठीशी लावून घेणे .
पायांवर धोंडा पाडून घेणे    आपल्या अन्नांत माती पाडून घेणे , स्वतःवर संकट आपत्ति ओढवून घेणे . 
चार ठिकाणी धोंडे टाकून पाहणे   स्वकार्य साधानार्थ अनेक स्थळी अनेक प्रयत्न करुन पाहणे .
वाटोळा धोंडा  पु.  दुसर्‍याच्या पेचांत कधी न सांपडणारा असा धूर्त माणूस . दगड शब्द पहा . 
धोंडाळ वि.  

1. दगडाळ ; खडकाळ .
   
2. एकप्रकारची काळी जमीन ; हीत धोंडे फार असल्याने आंत पाणी राहू शकते, म्हणून पिकास फार चांगली समजतात .
   

धोंडी  स्त्री. मोठा दगड ; धोंडा ; धोंड .