देहोऽपि दैववशगः खलु कर्म यावत् । स्वारंभकं प्रतिसमीक्षत एव सासुः ।
तं सप्रपञ्चमधिरूढसमाधियोगः । स्वाप्नं पुनर्न भजते प्रतिबुद्धवस्तुः ॥३७॥
जितुकें देहाचें वर्तन । तितुकें अदृष्टास्तव जाण ।
अज्ञानासी देहाभिमान । त्यातें सज्ञान न धरिती ॥५४॥
जैसें अदृष्ट पूर्वस्थित । तैसा देह उपजे येथ ।
सावेव प्राणेंसहित । ऐसें वर्तत जंव दैवें ॥५५॥
म्हणाल दैवयोगें देहीं असतां । अवश्य वाढेल देहअहंता ।
जेवीं एकत्र गमनें मार्गस्थां । येरयेरांच्या व्यथा भोगिती ॥५६॥
लवणाच्या मिळणीं पाणी । होऊनि ठाके खारवणी ।
तेवीं ज्ञाताही देहाचे मिळणीं । देहाभिमानी होईल ॥५७॥
जेवीं लोहसंगाचिये प्राप्ती । दुर्धर अग्नि घण वरी घेती ।
तेवीं देहाचिया संगती । ज्ञाते भोगिती सुखदुःखें ॥५८॥
ऐसा कल्पाल अभिप्रावो । तो सज्ञानासी न घडे भावो ।
तिंहीं निवटूनियां अहंभावो । चिदानंदें पहा हो समाधिस्थ ॥५९॥
'अधिरूढसमाधियोग' । हें मूळींचें पद अभंग ।
येणें समाधि अतिनिर्व्यंग । साधिली चांग निजबोधें ॥६६०॥
तरी समाधी ते कैशी असे । तटस्थ काष्ठाचेपरी दिसे ।
कां समाधिस्थ केवळ पिसें । अथवा असे सज्ञान ॥६१॥
ते सामाधीचीं लक्षणें । ऐक सांगेन संपूर्णें ।
देहीं असोनि देहबंधनें । नाहीं अडकणें सज्ञाना ॥६२॥
केवळ ताटस्था नांव समाधी । म्हणतां ज्ञात्याची ठकली बुद्धी ।
ते समाधि नव्हे त्रिशुद्धी । मूर्च्छित ते संधी असे वृत्ती ॥६३॥
निरभिमान निरवधी । त्या नांव अखंडसमाधी ।
परी काष्ठांतें त्रिशुद्धी । नव्हे समाधी सर्वथा ॥६४॥
ताटस्थ्यचि समाधि साचें । जे मानिती त्यांसी स्वरूपाचें ।
ज्ञान नाहीं निश्चयाचें । अनुमानाचें बोलणें ॥६५॥
प्रचंड आघाताच्या भुली । तत्काळ तटस्थता बाणली ।
तरी काय तेणें झाली । सत्यचि भली समाधि त्यासी ॥६६॥
ओंवाळणीचिया आस्था । बहुरूपी सोंग संपादितां ।
वायु स्तंभविला अवचितां । तेणें तटस्थता बहुकाळ ॥६७॥
परी वासना जंव उरली आहे । तंव समाधि कैसेनि हों लाहे ।
सावध होतांचि म्हणे काये । ये दात्याचे रायें उचित द्यावें ॥६८॥
सर्व संकल्पांची अवधी । त्या नांव निर्विकल्प समाधी ।
सकळ शास्त्र हेंचि प्रतिपादी । समाधि त्रिशुद्धी त्या नांव ॥६९॥
सापु आल्या शेळीप्रती । तटस्थ होय सकळवृत्ती ।
तैशी झालिया ताटस्थस्थिती । नव्हे निश्चितीं ते समाधी ॥६७०॥
अकस्मात अवचितां । दिव्य स्वरूप देखतां ।
आश्चर्यें झाली तटस्थता । तेथ जाणावी तत्त्वतां वृत्ति आहे ॥७१॥
स्वस्वरूप देखतां प्रथमदृष्टीं । न संवरतु विस्मयो उठी ।
तोही जिरवूनियां पोटीं । दशा जे उठी ते समाधी ॥७२॥
निःशेष कल्पना जेथ विरे । तेथ विस्मयो कोठें स्फुरे ।
सूक्ष्म कल्पना थावरे । तेणें वोसरे विस्मयो ॥७३॥
जेथ साचार ब्रह्मप्राप्ती होये । तेथें देहचि स्फुरों न लाहे ।
तेव्हां तटस्थ कीं चालताहे । हें देखणें होये पुढिलांचें ॥७४॥
एवं देहचि जेथ मिथ्यापणें । त्याचीं कवण लक्षी लक्षणें ।
हो कां मृगजळींचेनि नाहाणें । जेवीं कां निवणें सज्ञानीं ॥७५॥
मिथ्यादेहासी तटस्थता । झाल्या मानावी समाध्यवस्था ।
ऐशीं लक्षणें सत्य मानितां । ठकले तत्त्वतां परीक्षक ॥७६॥
हो कां स्वप्नींचे सज्ञानासी । ताटस्थ्यमुद्रा लागल्या त्यासी ।
जरी मान्य झाल्या स्वप्नींच्यासी । तरी जागृतीसी नाहीं आला ॥७७॥
हो कां स्वप्नींच्या लोकांप्रती । थोर झाली समाधीची ख्याती ।
तरी नाहीं आला तो जागृती । जाणावा निश्चितीं निद्रितू ॥७८॥
तेवीं ताटस्थ्या नांव समाधी । ते अविद्या स्वप्नमूर्च्छासिद्धी ।
परी स्वस्वरूपप्रबोधीं । जागा त्रिशुद्धी नाहीं झाला ॥७९॥
तो जागा होऊनि स्वप्न पाहे । तें मिथ्यात्वें देखताहे ।
त्यांतु आपुला देहो सत्य काये । मा ताटस्थ्य राहे ते ठायीं ॥६८०॥
जो जागा होऊनि तत्त्वतां । स्वप्नदेहासी तटस्थता ।
साक्षेपपूर्वक लावूं जातां । लाजे परी अधिकता दशा न मनीं ॥८१॥
जो जागा होऊनि स्वप्न सांगे । तें मिथ्यापणेंचि अवघें ।
परी सत्यसत्त्वाचेनि पांगें । कदा निजांगें नातळे ॥८२॥
तैशी साचार वस्तुप्राप्ती । तो नातळे देहस्थिती ।
तरी देह वर्ते कोणे रीती । तो प्रारब्धगतीचेनि शेषें ॥८३॥
स्थंडिलीं अग्नि विझोनि जाये । तरी भूमिये उष्णता राहे ।
कर्पूर सरल्याही पाहें । सुवासु आहे ते देशीं ॥८४॥
पाळणा हालवितां वोसरे । तरी तो हाले पूर्वसंस्कारे ।
तेवीं अविधानाशें प्रारब्ध उरे । तेणें देहो वावरे मुक्तांचा ॥८५॥
लक्ष्य भेदोनियां तीरें । बळें चालिजे पुढारें ।
तेवीं अविद्यानाशें प्रारब्ध उरे । तेणें देहो वावरे मुक्तांचा ॥८६॥
शरीराचेनि छाया चळे । परी शरीर छायेवेगळें ।
तेवीं देह मिथ्या मुक्ताजवळें । चळे वळे प्रारब्धें ॥८७॥
हेतुवीण अनायासें । पुरुषासवें छाया असे ।
तेवीं सज्ञानासरिसें । देह दिसे मिथ्यात्वें ॥८८॥
जैसें गलित पत्र वारेनि चळे । तैसें देह वर्ते प्राचीन मेळें ।
परी देहकर्माचेनि विटाळें । ज्ञाता न मैळे निजबोधें ॥८९॥
त्या प्रारब्धाच्या पोटीं । सांगो सकळ जगेंसीं गोठी ।
कां धरोनि मौनाची मिठी । गिरिकपाटीं पडो सुखें ॥६९०॥
तो आचरो सकळ कर्में । अथवा पिसा हो कां निजभ्रमें ।
तेणें तेणें अनुक्रमे । जाण परिणामें प्रारब्धें ॥९१॥
तो चढो पालखीं गजस्कंधीं । कां पडो विष्ठामूत्रसंधीं ।
ते ते प्रारब्धाची सिद्धी । जाण त्रिशुद्धी ज्ञात्यासी ॥९२॥
जेथ बाध्यबाधकता फिटली । सकळ अहं अविद्या तुटली ।
सहज समाधी त्या नांव झाली । हे संख्या केली सिद्धांतीं ॥९३॥
ऐशी जे सैर समाधिअवस्था । तोचि भोग भोगोनि अभोक्ता ।
कर्में करोनि अकर्ता । जाण तत्त्वतां तो एक ॥९४॥
तो क्रियाकारणसंयोगें । डुलत देखिजे विषयभोगें ।
परी समाधिमुद्रा न भंगे । भोगसंगें अलिप्त ॥९५॥
त्यासी स्त्री म्हणे माझा भर्ता । पुत्र म्हणे माझा पिता ।
शिष्य म्हणे स्वामी तत्त्वतां । त्यांहूनि परता त्यांमाजीं वर्ते ॥९६॥
हो कां काष्ठास्तव उत्पत्ती । काष्ठावरी ज्याची स्थिती ।
तो आकळितां काष्ठीं बहुतीं । नावरे निश्चितीं अग्नि जैसा ॥९७॥
फुंकितां लखलखिला । जो फुंकास्तव प्रकटला ।
तो फुंक न साहतां ठेला । निर्वातींचा संचला दीप जैसा ॥९८॥
तेवीं कर्मास्तव उत्पत्ती । कर्मेंचि झाली परब्रह्मप्राप्ती ।
त्या कर्मामाजीं वर्तती । निष्कर्मस्थिती महायोगी ॥९९॥
तो व्यवहारी दिसो जनीं । कीं पिसेपणीं नाचो वनीं ।
अथवा तटस्थ राहो विजनीं । दशा अधिकउणी बोलूं नये ॥७००॥
जें सिंहासनीं राजत्व जोडे । तें वनांत खेळतां न मोडे ।
कीं धांवतां व्याहाळीपुढें । राजपद चोखडें ढळूं नेणे ॥१॥
रावो रानीं वसिन्नला । त्या रानासी राजभोग आला ।
रावो राजत्वा मुकला । मूर्खही या बोला न बोलती ॥२॥
तेवीं पावोनि स्वरूपप्राप्ती । योगी प्रारब्धाच्या स्थिती ।
नाना कर्में करितां दिसती । परी निजात्मस्थिती भंगेना ॥३॥
यालागीं समाधि आणि व्युत्थान । या दोहीं अवस्थांचें लक्षण ।
अपक्वासीचि घडे जाण । परिपूर्णासी लक्षण तें कैंचें ॥४॥
स्वरूपावेगळें कांहीं एक । पूर्णासी उरलें नाहीं देख ।
समाधिव्युत्थानाचें मुख । त्यासंमुख येवों लाजे ॥५॥
अर्जुना देवोनि समाधि । सवेंचि घातला महायुद्धीं ।
परी कृष्ण कृपानिधी । तटस्थ त्रिशुद्धी न करीच ॥६॥
यालागीं समाधिव्युत्थानविधी । ताटस्थ्येंसहित निरवधी ।
गिळूनि झाली सैर समाधी । पूर्ण निजपदीं विलसतां ॥७॥
एवं प्रारब्ध जंव असे । तंव मुक्ताचें देह वर्ते ऐसें ।
परी अहंममतेचें पिसें । पूर्विल्याऐसें बाधीना ॥८॥
जेवीं स्वप्नदेहाच्या नाना अवस्था । जागृतीं आलिया तत्त्वतां ।
पुरुष नेघे आपुले माथां । तेवीं समाधिस्था देहकर्में ॥९॥
हेचि परमार्थता ब्रह्मस्थिती । नाना परींच्या उपपत्ती ।
म्यां सांगीतल्या तुम्हांप्रती । ज्ञानसंपत्ती निजगुह्य ॥७१०॥
तूं कोण हें पुसिलें होतें । सांगावया तें सनकादिकांतें ।
सांगतसें निजरूपातें । विश्वास त्यातें दृढ व्हावया ॥११॥