॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो जी अनादि हंसा । हंसरूपा जी जगदीशा ।
तूं सद्गुरु परमहंसा । परमपरेशा परिपूर्णा ॥१॥
उभयपक्षेंवीण देख । तुझे शोभती दोनी पांख ।
शुद्धसत्त्वाहोनि चोख । स्वरूप सुरेख सोज्वळ ॥२॥
हंस बोलिजे शुभ्रवर्ण । तुझी हंसता विलक्षण ।
सांडोनियां सकळ वर्ण । हंसपण तुज शोभे ॥३॥
विकासल्या सुवर्णपंकजें । इतर हंसीं तेथें क्रीडिजे ।
प्रेमें उत्फुल्लित कमळ जें । तुवां क्रीडिजे ते ठायीं ॥४॥
मानससरोवरीं वस्ती हंसासी । तूं मानसातीत रहिवासी ।
हंसा उत्पतन आकाशीं । तुझें चिदाकाशीं उड्डाण ॥५॥
विवेकचंचूचिया मुद्रा । स्वभावें निवडिसी क्षीरनीरां ।
मग सांडोनियां असारा । शुद्ध सारा सेविसी ॥६॥
ऐसिया हंसा जी सुकुमारा । मुक्तमोतियांचा तुज चारा ।
जीं कां वैराग्यशुक्तिद्वारा । चित्सागरामाजीं झालीं ॥७॥
सर्वथा नातळोनि क्षिती । निरालंब मार्गाप्रती ।
चालणें चालसी हंसगती । हे गमनशक्ती अभिनव ॥८॥
अभिन्न स्वभावतां निजअंशीं । चिन्मात्रवागीश्वरी तूं वाहसी ।
हंसवाहिनी आख्या ऐशी । तुझेनि अंशेंसीं तीस झाली ॥९॥
तुझेनि चालविल्या सरस्वती चाले । तुवां बोलविल्या वेदू बोले ।
तुवां चेतविल्या प्राण हाले । तुझेनि वाचाळें वाग्देवी वदे ॥१०॥
झाली वागीश्वरी वाग्देवता । तियेसी तुझेनि वाचाळता ।
जेवीं कां वेणु वाजे मधुरता । परी वाजविता तो भिन्न ॥११॥
एवं वाच्य वचन वक्ता । तूंचि वागीश्वरी तूंचि वदता ।
आपुल्या हंसरूपाची कथा । स्वभावतां बोलविसी ॥१२॥
बोलावया महाकवीच्या ठायीं । तुंवा वागीश्वरी द्योतिली पाहीं ।
ते हंसरूपाची नवाई । अभिनव कांहीं बोलवी ॥१३॥
तो तूं सर्वभूतीं समान । हंसस्वरूपी श्रीजनार्दन ।
त्याचे वंदितां निजचरण । जन्ममरण पळालें ॥१४॥
आपभयें पळतां त्यासी । लपणी मिळाली भ्रमापाशीं ।
जन्मामागे मरणासी । ठावू वसतीसी दीधला ॥१५॥
यालागीं भ्रमामाजीं जो पडला । तो जन्ममरणांसी आतुडला ।
मग न सुटे कांहीं केल्या । यंत्रीं पडला भ्रमचक्रीं ॥१६॥
तेथ राहाटमाळेच्या परी । जन्ममरणांचे पडे यंत्रीं ।
एकाची सोसी भरोवरी । तंव दुसरें शिरीं आदळे ॥१७॥
तें निस्तरावया जन्ममरण । तुज सोहंहंसाचें स्मरण ।
जैं कां करी सावधान । भ्रममोचन तैं होय ॥१८॥
तो तूं परमात्मा परमहंसू । परब्रह्मैक पूर्ण परेशू ।
ब्रह्मपुत्रांसी उपदेशू । करावया हंसू झालासी ॥१९॥
तें हंसमुखींचें निरूपण । बोलावया बोलका श्रीशुक जाण ।
त्या वचनार्थातें लेवून । परम पावन परीक्षिती ॥२०॥
त्या हंसाचें हंसगीत । कृष्ण उद्धवासी सांगत ।
श्रोतां व्हावें दत्तचित्त । अचुंबित निजबोधू ॥२१॥
तो हा तेरावा अध्यावो । अत्यादरें सांगे देवो ।
तें ऐकतां उद्धवो । विषयविलयो देखेल ॥२२॥
तेरावे अध्यायीं निरूपण । सत्त्ववृद्धीचें कारण ।
विद्याउद्भवक्रमू जाण । अतिसुलक्षण सोपारा ॥२३॥
हंसइतिहासाचा योगू । स्वयें सांगेल श्रीरंगू ।
तेणें चित्तासी विषयवियोगू । सुगम साङ्ग सांगेल ॥२४॥
द्वादशाध्यायाचे अंतीं । करूनि सद्गुरूचीं भक्ती ।
पावोनि विद्याकुठारप्राप्ती । छेदावा निश्चितीं जीवाशयो ॥२५॥
छेदिल्या जीवाचें जीवपण । सकळ सांडावें साधन ।
हें उद्धवें ऐकूनि जाण । प्रतिवचन नेदीच ॥२६॥
उद्धवाचे जीवींचा भावो । सखोल हृदयींचा अभिप्रावो ।
सकळ आकळोनियां सद्भावो । स्वयें श्रीकृष्णदेवी बोलत ॥२७॥
म्हणसी लागोनि सूत्र त्रिगुण । जीवासी आलें जीवपण ।
ते अंगीं असतां तिनी गुण । सद्विद्या जाण उपजेना ॥२८॥
तोंडींचा खिळू नव्हता दूरी । नारेळजळ न चढे करीं ।
तेवीं गुण न वचतां निर्धारीं । विद्या कैशापरी उपजेल ॥२९॥
ऐसा आशंकेचा भावो । जाणोनियां श्रीवासुदेवो ।
तिहीं श्लोकीं तो पहा हो । गूढाभिप्रावो निरसितू ॥३०॥