यो जागरे बहिरनुक्षणधर्मिणोऽर्थान् । भुङ्क्ते समस्तकरणैहृदि तत्सदृक्षान् ।
स्वप्ने सुषुप्त उपसंहरते स एकः । स्मृत्यन्वयात्त्रिगुणवृत्तिदृगिन्द्रियेशः ॥३२॥
तिहीं अवस्थांच्या ठायीं । आत्मा एकचि असे देहीं ।
तोचि देहाच्या ठायीं विदेही । साक्षी पाहीं सर्वांचा ॥८१॥
मी बाळ तोचि झालों तरणा । आतां आलों म्हातारपणा ।
ऐशा वयसांचे साक्षीपणा । आपण आपणा देखतू ॥८२॥
जागृतीसी नाना भोग । सविस्तर भोगी अनेक ।
तेचि स्वप्नामाजीं साङ्ग । निजहृदयीं चांग विस्तारी ॥८३॥
जागृतिभोगाचा संस्कारू । तोचि स्वप्नामाजीं विस्तारू ।
मनोमय विश्वाकारू । निजहृदयीं वेव्हारू वाढवी ॥८४॥
गज तुरंग खर नर । गिरी दुर्ग पुर नगर ।
विशाळ सरिता समुद्र । वासनेचें वैचित्र्य स्वप्नीं देखे ॥८५॥
नाहीं जागृती नाहीं स्वप्न । अंतःकरणही करोनि लीन ।
सुषुप्तिकाळीं तोचि जाण । अहंकारेंवीण उरलासे ॥८६॥
विश्वाभिमानी इंद्रियवृत्ती । तेणें तो देखतसे जागृतीं ।
तैजस अभिमानी अविद्यावृत्ती । स्वप्नस्थिती तो देखे ॥८७॥
प्राज्ञ अभिमानी मूढवृत्ती । तो देखतसे सुषुप्ती ।
एक आत्मा तिहींप्रती । न घडे निश्चितीं म्हणाल ॥८८॥
तिहीं अवस्थांचे अभिमानी । म्हणाल देखणे भिन्न तिनी ।
तरी एक आत्मा द्रष्टेपणीं । उरला निदानीं तें ऐका ॥८९॥
पहिला जो कां मी जागता । तेणें म्यां देखिली स्वप्नावस्था ।
तोचि मी सुखें निजेला होता । या तिनी अवस्था स्वयें मी जाणें ॥४९०॥
जेणें जे देखिली नाहीं । तो ते अवस्था सांगेल कायी ।
यालागीं तिहीं अवस्थांचे ठायीं । आत्मा पाहीं अनुस्यूत ॥९१॥
जागृतीं इंद्रियां देखणेपण । स्वप्नीं देखणें तें तंव मन ।
सुषुप्ति गाढ मूढ अज्ञान । कैंचें देखणेपण आत्म्यासी ॥९२॥
येही आशंकेचें वचन । ऐका द्विज हो सावधान ।
मन इंद्रियें जडें जाण । देखणेपण त्यां कैंचें ॥९३॥
जो मनाचा चाळकू । जो इंद्रियांचा प्रकाशकू ।
जो सुषुप्तीचा द्योतकू । साक्षित्वें एकू तो आत्मा ॥९४॥
म्हणाल सुषुप्ती आत्मा नाहीं । बोलणें न घडे कांहीं ।
मी सुखें निजेलों होतों पाहीं । हें कोणाचे ठायीं जाणवे ॥९५॥
प्रकृतिकार्याहूनि परता । देहादि अवस्थांतें प्रकाशिता ।
गुणइंद्रियांचा नियंता । जाण तत्त्वतां तो आत्मा ॥९६॥
इंद्रियें आत्मा नव्हती हा नेम । त्यांचें सदा एकदेशी कर्म ।
आत्मा सर्वकर्ता सर्वोत्तम । करोनि निष्कर्म सर्वदा ॥९७॥
मन आत्मा नव्हे तें ऐक वर्म । संकल्पविकल्प त्याचें कर्म ।
आत्मा निर्विकल्प निरुपम । विश्रामधाम जगाचें ॥९८॥
जो सुषुप्तिसुखभोगसाक्षी । जो देखणेपणें तिहीं लोकीं ।
तो मी आत्मा गा एकाकी । जाण निष्टंकीं निश्चित ॥९९॥
एवं युक्तीचिया विभागलीला । परमात्मा जो एकू साधिला ।
तो साधकांसी उपयोगा आला । योग सिद्धी नेला तेणें बळें ॥५००॥