अध्याय ७५ वा - श्लोक ३६ ते ४०

तत्र दुर्योधनो मानी परीतो भ्रातृभिर्नृप । किरीटमाली न्यविशदसिहस्तः क्षिपन्रुषा ॥३६॥

ऐसिये धर्मसभेमाझारी । सुयोधन आला कवणेपरी । विषादविषाची आंगीं लहरी । तेणें नादरी सौभ्यत्व ॥२८॥
गर्वें पर्वता ऐसा न लवे । देखों न लाहे धर्मविभवें । अनुज बंधु वेष्टित आघवे । नृपगौरवें मुसमुसित ॥२९॥
मुकुट कुंडलें माळा कंठीं । खङ्ग कवळूनि दक्षिणमुष्टीं । द्वास्थां दापूनि क्षोभदृष्टी । सभे जगजेठी प्रवेशला ॥३३०॥

स्थलेऽभ्यगृह्णद्वस्त्रांतं जलं मत्वा स्थलेऽपतत् । जले च स्थलवद्भ्रांत्या मयमायाविमोहितः ॥३७॥

सभा घनवटली घनदाट । बंदी करिती स्तोत्रपाठ । भद्रीं धर्मराजा उपविष्ट । तेथ प्रविष्ट सुयोधन ॥३१॥
मयकृत विस्तीर्ण सभागार । पाहे कौतुकें गान्धार । ठायीं ठायीं होय स्थिर । चमत्कार अवलोकी ॥३२॥
करकौशल्यें अनुजां दावी । अमरेन्द्रसभेची प्रतिमा भावी । विषादसंतापोर्मी जीवीं । तेणें ठावी शुद्धि नव्हे ॥३३॥
पूर्वोक्त सन्निपाताची भ्रान्ति । तेणें उमज न पदे चित्तीं । हरिमायेनें हरिली स्मृति । जाली प्रवृत्ति अनोळख ॥३४॥
मयकृतमायालाघव नयनीं । लक्षित जातां सभास्थानीं । स्फटिकनिबद्धा देखे अवनी । पूर्ण जीवनीं ते मानी ॥३३५॥
चंद्रशाळिका शक्रोपलीं । स्फटिकीं तद्गत भा बिम्बले । नेत्रचंचलता आपुली । तैं तेथ गमली जळभावें ॥३६॥
सभेमाजी हें प्रशस्त जळ । लंघितां भिजती कंचुकाञ्चळ । म्हणोनि सांवरूनि ते निश्चळ । जातां सकळ नृप हांसती ॥३७॥
तेणें सलज्ज झाला मनीं । म्हणे मूर्खत्व आलें मजलागूनी । पुढें सकळ चतुष्कोणीं । वापिका देखोनी स्थळ मानी ॥३८॥
चित्रासनमय चंद्रशालिका । सुरंगजलीं बिम्बली देखा । देखूनि म्हणे समस्त लोका । विस्तीर्ण बैसका आस्तरिली ॥३९॥
तेथ चालतां नावरी वसना । पदविक्रमीं पावे पतना । देखोनि हांसती नृपाङ्गना । भीमसेना सह सभ्य ॥३४०॥
मयमायेनें मोहित झाला । स्थळभ्रान्तीस्तव जळीं पडिला । धर्माज्ञेनें किङ्करें वहिला । कडे काढिला ते समयीं ॥४१॥

जहास भीमस्तं दृष्ट्वा स्त्रियो नृपतयोऽपरे । निवार्यमाणा अप्यंग राज्ञा कृष्णानुमोदिताः ॥३८॥

गवाक्षमार्गें नृपांच्या सती । भीमेंसहित सर्व नृपती । पाहोनि खदखदां हांसती । उपहासिती स्मितवचनें ॥४२॥
साम्बश्वशुर दुर्योधन । आमुचा व्याही परम सुज्ञ । म्हणोनि हांसतसे श्रीकृष्ण । दे अनुमोदन नृपवर्गा ॥४३॥
पार्षद किङ्कर सेवक सकळी । नृपमहिषींची सर्व मंडळी । हांसतां देखोनि तये वेळीं । लज्जा जाहली सुयोधना ॥४४॥
हस्तसंकेतें धर्मराजें । भीमप्रमुख वारूनि राजे । निकट दूत प्रेरूनि वोजे । काढवी सहजें सुयोधना ॥३४५॥
दूतें काढितां दुर्योधन । भवतें पाहे सलज्जनयन । द्रौपदी हांसतां अवलोकून । मनीं कृशानसम धडके ॥४६॥
धर्मराजें दिव्य वसनें । देऊनि गौरविला सम्मानें । परंतु उपहासिला भीमसेनें । समर्म वचन बोलूनी ॥४७॥
पुढें मयकृतसभे प्रति । पाहों पवाडे सुयोधन नृपति । स्फटिककपाटीं द्वारीं पिहितीं । रिघों जातां शिर आदळे ॥४८॥
तेणें पडिला मागिली सवां । लज्जायमान झाला तेव्हां । पुढें पुढें जंव करी रिघावा । मयकृतमावा नेणोनी ॥४९॥
पुढें गोमेदमय चौकटी । पाचूचिया मुक्तकपाटीं । पिहित नसतां भासती दृष्टी । पिहितपरिपाटीं नयनातें ॥३५०॥
लोटूं जातां कपाटजोडे । सुभरें पडे पुढिल्या तोंडें । देखोनि हांसती मागें पुढें । तेणें रोकडें मन दुखवे ॥५१॥
तये समयीं भीमसेन । म्हणे धृतराष्ट्राचा तूं नंदन । साच केलें जनकाभिधान । शतसंताना माजिवडें ॥५२॥
असो हें कथिलें सभापर्वीं । येथें शुकोक्ति वाखाणावी । दुर्योधनातें विषाद तावी । गोष्टी आघवी ते ऐका ॥५३॥

स व्रीडिंतोऽवाग्वदनो रुषा ज्वलन्निष्क्रम्य तूष्णीं प्रययौ गजाह्वयम् ।
हाहेति शब्दः सुमहानभूत्सतामजातशत्रुर्विमना इवाभवत् ।
बभूव तूष्णीं भगवान्भुवो भरं समुज्जिहीर्षुर्भ्रमति स्म यद्दृशा ॥३९॥

तों दुर्योधन लज्जायमान । क्रोधें हृदयीं प्रज्वळोन । सभे माजी अधोवदन । गेला निघोन दृढ मौनें ॥५४॥
गजाह्वय जें हस्तिनापुर । पावला अनुजांसीं गान्धार । धर्मसभेंत हाहाकार । महाघोर प्रवर्तला ॥३५५॥
हांसयाचा निकुर झाला । म्हणती दुर्योधन क्षोभला । महाअनर्थ आरंभला । नोहे भला विनोद हा ॥५६॥
महाभिमानी दुरोधन । सर्व गर्वाचा उदधि पूर्ण । मंत्री शकुनि दुःशासन । आणी कर्ण कुटिलात्मा ॥५७॥
दुष्टचतुष्टय एके ठायीं । होऊनि कैवाड रची कायी । न कळे म्हणूनि आपुले ठायीं । अजातशत्रु भय मानी ॥५८॥
त्रिभुवन जिंकावयालागीं । पुरता प्रताप पाण्डवां आंगीं । परी कौरवांचे कुटिळप्रसंगीं । राहे उगी मति शक्ति ॥५९॥
विस्मयें प्रस्तावलियावरी । विमनस्क युधिष्ठिर अंतरीं । म्हणे गान्धारें घातलें घोरीं । विषादें भरीं भरूनियां ॥३६०॥
तेथ असतां स्वयें कृष्ण । स्तब्ध राहिला धरूनि मौन । भूतभविष्यद्वर्तमान । जाणे सर्वज्ञ भगवंत ॥६१॥  
षड्गुणैश्वर्यमंडित । तो सर्वज्ञ भगवंत । म्हणे साधलें अवतारकृत्य । भूभार समस्त उतरिला ॥६२॥
भूभार उतरावयाचें बीज । लक्षूनियां अधोक्षज । गान्धारविषादाचें काज । सहजीं सहज योजियलें ॥६३॥
भूभारहरणेच्छामात्रें । दुर्योधनातें कमळामित्रें । लक्षितां त्याचीं भ्रमलीं नेत्रें । विषादें गात्रें बाचटलीं ॥६४॥
ज्या कृष्णाचे दृष्टीकरून । भ्रान्त केला दुर्योधन । मयमायेचें निमित्त पूर्ण । पावला अपमान जळभ्रान्ती ॥३६५॥
द्रौपदीप्रमुखवनिताहासें । विशेष भीमाच्या उपहासें । संतापला क्रोधावेशें । लज्जा मानसें मानूनी ॥६६॥
कृष्णें ऐसें स्वदृक्पातें । भूभारहरणाचें बीज पुरतें । दुर्योधनहृदयीं निरुतें । विषादरूपें आरोपिलें ॥६७॥
पुढें विषादें दुर्योधन । द्यूतीं धर्मातें जिङ्कून । द्रौपदीचें वस्त्राहरण । वनप्रयाण करवील ॥६८॥
द्वादशाब्द पाण्डवांप्रति । द्रौपदीसहित वनीं वसति । नष्टचर्याची प्रवृत्ति । गुप्तस्थिति त्रयोदशीं ॥६९॥
महाभारतीं हा इतिहास । वदला सविस्तर श्रीव्यास । हरियशःप्रसंगें परीक्षितीस । कथिला उद्देश भागवतीं ॥३७०॥
इतुकें सांगूनि राया प्रति । उपसंहरणाचिये रीति । राजसूयमखसमाप्ति । करी सुमति तें ऐका ॥७१॥

एतत्तेऽभिहितं राजन्यत्पृष्टोऽहमिह त्वया । सुयोधनस्य दौरात्म्यं राजसूयमहाकृतौ ॥४०॥

इह म्हणिजे इये क्षणीं । राजसूयमखव्याख्यानीं । त्वां मज पुशिलें आशंकोनी । ज्या कारणास्तव राया ॥७२॥
तें हें तुझें म्यां अभिहित । राया निरोपिलें समस्त । राजसूयमखा आंत । दुर्योधनकृत दौरात्म्य ॥७३॥
त्यावरी मयकृतसभास्थानीं । स्थळजळभ्रांन्तीचिये पतनीं । हास्य करितां सर्व जनीं । गेला लाजोनी सक्रोधें ॥७४॥
इतुकें तव प्रश्नाचें बीज । सविस्तर कथिलें कीं ना तुज । पुढें द्वारके अधोक्षज । जाईल सहज तें ऐका ॥३७५॥
पंचसप्ततितमाध्याय । संपला यावरी रुक्मिणीप्रिय । द्वारके जाऊनि करील काय । तो अध्याय पुढें असे ॥७६॥
वक्षमाण षट्सप्तति । माज शाल्ब द्वारके प्रति । जाऊनि प्रद्युम्ना गदाघातीं । मूर्च्छाप्राप्ती करील ॥७७॥
तिये कथेसि सावधान । श्रोतीं होऊनि कीजे श्रवण । इहामुत्रें कैवल्यसदन । अखिल कल्याण हरिवरदें ॥७८॥
प्रतिष्ठानचिद्ब्रह्मसदनीं । श्रीएकनाथ भद्रासनीं । चिदानंदें स्वानंददानी । गोविन्दसद्गुणी दयार्णव ॥७९॥
श्रीमद्भागवतदशमस्कंध । टीका हरिवरद अगाध । दयार्णवकृत परम विशुद्ध । अध्याय प्रसिद्ध पंचसप्ततितम ॥३८०॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कंधे श्रीशुकपरीक्षित्संवादे हरिवरदाटीकायां दयार्णवानुचरविरचितायां राजसूयसमाप्तिदुर्योधनविषादकथनं नाम पंचसप्ततितमोऽध्यायः ॥७५॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोक ॥४०॥ टीका ओव्या ॥३८०॥ एवं संख्या ॥४२०॥ ( पंचाहत्तरावा अध्याय मिळून ओवीसंख्या ३४५८५ )

पंचाहत्तरावा अध्याय समाप्त.