अध्याय ६ वा - श्लोक ३६ ते ४०

किं पुनः श्रद्धया भक्त्या कृष्णाय परमात्मने । यच्छन् प्रियतमं किं नु रक्तास्तन्मातरो यथा ॥३६॥

विषमयस्तन पाजूनि हरी । मोक्ष पावली खेचरी । माझिया अनुरक्ता माउलीपरी । त्यांची थोरी काय वर्णूं ॥४४॥
आस्तिक्यें परब्रह्मभावनें । श्रद्धावंत अंतःकरणें । कां पुत्रभावें सप्रेमभजनें ।ज्या निमज्जनें अनुसरल्या ॥२४५॥
पुत्रभावना एके माते । म्हणसी बहुवचन बोलसी एथें । वत्साहरणीं हें उमजेल तंतूं । संशय चित्तें न धरावा ॥४६॥
आणि मानसीं झुरे देवकी माय । यशोदा पुत्रत्वें भजे काय । कीं रोहिणी सःपत्नभावें जाय । ऐसें काय घडेल ॥४७॥
श्रीकृष्ण प्रत्यक्ष परमात्मा । तेथ अनुरक्त ज्यांचा प्रेमा । पुत्रस्नेहें सर्वोत्तमा । ज्या निःसीमा अनुसरल्या ॥४८॥
उत्तप्रोत्तमें अन्नें वसनें । उत्तमोत्तमें सर्वाभरणें । जें आवडतें जीवें प्राणें । तें अर्पणें सप्रेमें ॥४९॥
ऐशा अनुरक्ता मातेपरी । कृष्णीं भजती सर्वोपचारीं । त्यांचे प्राप्तीची केवढी थोरी । वर्णूं वैखरी शकेना ॥२५०॥
सुखसमुद्रीं भिजे केश । तेणें निघे जो सुखजललेश । तितुका लाभ पूतनेस । सिंधु अशेष याजोगा ॥५१॥
म्हणाल सायुज्यापरतें कांहीं । अधिक सहसा उरलें नाहीं । पूतना समरसली ते ठायीं । विषम काई त्यापुढें ॥५२॥
सायुज्यापरौतें प्रेमसुख । केवीं जाणती प्राकृत मूर्ख । विषयसंगें भोगिलें दुःख । ते मुमुक्षु विरक्त ॥५३॥
जिहीं मोक्ष हाणोनि लाता । पाय ठेवूनि सायुज्यामाथां । सगुणत्व लेववूनि भगवंता । उपासकता स्वीकरिली ॥५४॥
तया प्रेमसुखाचे गोडी । वरूनि मोक्षाची कुरवंडी । करूनि सनकादिक आवडीं । ये ब्रह्मांडीं विचरती ॥२५५॥
प्रत्यक्ष सोळा सहस्र नारी । आणि अष्ट नायिका तयांवरी । परंतु रुक्मिणीची सरी । कोणी सुंदरी न पवे कां ॥५६॥
प्रेमें ऐक्य द्विभागिलें । आगळें भक्तित्वें निर्मिलें । भगवंतत्वें न्यून झालें । म्हणोनि केलें सन्मानीं ॥५७॥
दोन्ही मिळोनि एक अंग । म्हणोनि न साहती वियोग । परस्परें प्रेमभोग । जे अभंग भोगिती ॥५८॥
देवीं भक्त कीं भक्तीं देव । कोणि करूनि दावितां उगव । त्यांसि म्हणतों ज्ञानिराव । धरितों पाव तयाचे ॥५९॥
हे अनिर्वचनीय असे गोठी । येर प्राकृत चावटी । ऐशियांसी पडे गांठी । जैं सुकृतकोटी सफळितां ॥२६०॥
जैसा सूर्य किरणरहित । गोडीवेगळें अमृत । तेंवि भिन्न देवभक्त । हें अघटित सर्वथा ॥६१॥
अभिन्न देवभक्त पाहीं । दोन्ही विभाग एके देहीं । तेथ ब्रह्मसुखाची मात कांहीं । उणी नाहीं निर्धारें ॥६२॥
ऐसें अचुंबित ब्रह्मसुख । जें नेणती शक्रप्रमुख । तें सेविती उपासक । विषयी मूर्ख नेणती ॥६३॥
असो बोलिलों क्षमा करणें । पूतने सायुज्य दिधलें कृष्णें । माउलियांसि काय देणें । हें शुष्क म्हणे कल्पेना ॥६४॥
राजा पुसे शुकेंद्रासी । एवढी प्राप्ति कपटें कैशी । प्राप्त झाली पूतनेसी । ते मजपाशीं सांगावी ॥२६५॥
शुक म्हणे गा नृपोत्तमा । एवढा वस्तुसामर्थ्यमहिमा । श्रीहरीच्या पादपद्मा । या लागीं रमा न विसंवे ॥६६॥

पद्भ्यां भक्तहृदिस्थाभ्यां वंद्याभ्यां लोकवंदितैः । अंगं यस्याः समाक्रम्य भगवानपिबत्स्तनम् ॥३७॥

भगवच्चरण्स्पर्शमात्रें । पावन झालीं पूतनागात्रें । निबद्ध होतीं कर्मसूत्रें । तीं सर्वत्रें जळालीं ॥६७॥
श्रीहरीचें चरणयुगळ । भक्तहृदय ज्याचें स्थळ । ब्रह्मादि ज्या त्रैलोक्यपाळ । करिती मौळ कुरवंडी ॥६८॥
जया पदींचें प्रक्षाळणावणी । मुकुटीं वाहे शूळपाणि । विश्वसंहार करितां कोणी । पापवाणी न बोले ॥६९॥
अहल्येचा गौतम भर्ता । जाणे चरणमहिमा तत्त्वता । म्हणोनि श्रीरामचरणें कांता । निष्पापता उच्छापी ॥२७०॥
केवळ दैत्यकुळींच बळि । पादस्पर्शें झाला बळी । तेणें अद्यापि वनमाळी । केला देहलीरक्षक ॥७१॥
ऐसा चरणमहिमा समग्र । वर्णूं न शके सहस्रवक्त्र । त्या संस्पर्शा झाली पात्र । दैवें विचित्र पूतना ॥७२॥
जये चरणींचा एक रेणु । जोडतां विरंचीसहित स्थाणु । पदवी गौण भासे अणु । तो भगवान जे पाजी ॥७३॥
दोन्हीं करी स्तनपीडन । रोषें शोखी विष उल्बण । बाळभावें झाडि चरण । झालें स्पर्शन सर्वांगीं ॥७४॥
पूतनेची सर्व तनु । चरणस्पर्शें अतिपावन । झाली तेणें सायुज्यसदन । अक्षय्य स्थान पावली ॥२७५॥
श्रीकृष्णचरणमहिमा ऐसा । तूंही जाणसी कुरुनरेशा । गर्भीं रक्षितां लाहोनि स्पर्शा । निजात्मतोषा भोगिसी ॥७६॥
श्रीकृष्णपादकमलमहिमा । जाणे गौतमवामा रमा । वैरोचनि जान्हवी ब्रह्मा । कीं पूतनामा पूतना ॥७७॥

यातुधान्यपि सा स्वर्गमवाप जननीगतिम् । कृष्णभुक्तस्तनक्षीरां किमु गावोऽनुमातरः ॥३८॥

पूतना प्रत्यक्ष राक्षसी । स्तन पाऊनि झाली मावशी । कृतागसा ही कृष्णस्पर्शीं । जननी ऐशी उद्धरिली ॥७८॥
बोलती प्राकृत कहाणी । पूतना हे कंसबहिणी । परी हें नाहीं कोणें पुराणीं । बादरायणी वैखरी ॥७९॥
उग्रसेनाची आकृति । द्रुमल्यदैत्यें धरूनि निगुति । कंसमातेसी दिधली रति । हे नारदोक्ति हरिवंशीं ॥२८०॥
तेणें संभविला कंस । द्रुमल्यदैत्याचा वीर्यांश । म्हणोनि उग्रसेनाचा द्वेष । करी राक्षसप्रियमैत्री ॥८१॥
पूतना पाजी हरिसी स्तन । म्हणूनि मावशी म्हणती जन । वाचूनि संबंध बोलणें गौण । शुक भगवान वाखाणी ॥८२॥
यातुधानी ही पावली स्वर्ग । करूनि कृष्णासि स्तन्यप्रसंग । जननीतुल्य लाधली भाग । जो अपवर्ग दुर्लभ ॥८३॥
राक्षसी आणि मारकबुद्धि । विष पाजूनिया मोक्ष साधी । तेह माउलीपरी स्नेहविधि । ज्या त्रिशुधि अनुरक्ता ॥८४॥
तया धेनु आणि माता । स्नेहें पाजूनि स्तन्यामृता । ज्या ज्या सप्रेम अनुरक्ता । त्यांची प्राप्ति तत्त्वतां कोण वर्णीं ॥२८५॥
कृष्णें ज्यांचे प्राशिले स्तन । त्या गाई अथवा माता धन्य । त्यांचे उत्तम गतीचें कथन । विधीचें वदन करूं न शके ॥८६॥

पयांसि यासामपिबत्पुत्रस्नेहस्नुतान्यलम् । भगवान्देवकीपुत्रः कैवल्याद्यखिलप्रदः ॥३९॥

ज्यांच्या स्तनींचें स्तन्यामृत । पुत्रभावनास्नेहस्नुत । उत्संगीं रिघोनि श्रीभगवंत । प्रेमयुक्त स्वीकरी ॥८७॥
षड्गुणैश्वर्यसंपन्न । श्रीकृष्ण देवकीनंदन । अपवर्गादि सप्रेमभजन । विभवदान जो कर्ता ॥८८॥
अपवर्गादि अभीष्टकाम । अर्पी वरद पुरुषोत्तम । स्वर्गसान्निध्यें मेघश्याम । निरसी भवभ्रम निजसत्ता ॥८९॥

तासामविरतं कृष्णे कुर्वतीनां सुतेक्षणम् । न पुनः कल्पते राजन् संसारोऽज्ञानसंभवः ॥४०॥

राया आश्चर्य झालें कैसें । सांगतां मनचि दाटे हर्षें । कृष्णप्राप्तीच्या संतोषें । मोक्षविशेषें न वर्णवे ॥२९०॥
संसार मिथ्या प्रपंचभान । चिन्मात्रवस्तूचें अज्ञान । तया पोटीं विपरीत ज्ञान । जीवचैतन्य अवलंबी ॥९१॥
स्वरूपीं ठाकोनि पाठीमोरें । विपरीतबोधें इंद्रियद्वारें । बाहेर भासोनि दृश्याकारें । प्रेमादरें तेथ रते ॥९२॥
तंव तें भ्रमाक्त मिथ्या दृश्य । कवळूनि मानूं पाहे तोष । सुखसंभ्रम होय फोस । माथां दोष लटिका घे ॥९३॥
तये दोषनिवृत्तिसाठीं । भरे कर्माच्चे कचाटीं । तेथ कामना रिघोन खोटी । बारा वाटीं धांवडवी ॥९४॥
मग नाथिलीं देहांतरें । धरी कर्माच्या संस्कारें । पुढती उमजे पुढती मरे । खाय फेरे भवस्वर्गीं ॥२९५॥
तेथ अनेक नरकयातना । कीं स्वर्गभोग दिव्यांगना । कीं नरदेहींच्या भोगरचना । मानाभिमाना ओळंगे ॥९६॥
पुत्रलाभें तोष मानी । पुत्रशोकें थोर हानि । तैसाचि स्वार्थें गुंते धनीं । नाना प्रयत्नीं जोडावया ॥९७॥
एथें जें जें वाढे तितुकें मोडे । सांचे त्याचा वेंच घडे । उपजे तितुकें काळदाढे । पडे अवघडें अवचितें ॥९८॥
प्रियवस्तूचा होय वियोग । अप्रियाचा घडे योग । ऐसे दुःखाचे प्रसंग । अंगीं अनेक आदळती ॥९९॥
लोभभंगें होय क्षोभ । स्वार्थमूळें वाढे दंभ । निंदास्तुतीचा तेणें लाभ । हें वालभ संसारीं ॥३००॥
ऐसा संसार दुःखावह । तोचि झाला सुखावह । कृष्णमूर्तीचा विग्रह । पुत्रमोह ज्या लावी ॥१॥
एर्‍हवीं संसारनिवृत्तीसाठीं । कित्येक रिघाले गिरिकपाटीं । कित्येक विरक्त झाले पोटीं । साधनकोटी साधिती ॥२॥
ब्रह्मया समान आयुष्य जोडे । तोंवरी साधनीं सुकृत घडे । तरी संसारनिवृत्ति न घडे । ऐशीं अवघडें श्रुतिवाक्यें ॥३॥
शुको मुक्तो वामदेवो वा । एथवरी संशयाचा गोंवा । तेथ प्राकृतां इतरां जीवां । कायसा हेवा मोक्षाचा ॥४॥
ब्रह्मणा सह मुच्यंते । तोंवरी अवघड विरक्तां तें । प्राकृतां रीघ कैंचा तेथें । साधनपंथ प्रवेशा ॥३०५॥
एथ आश्चर्य हेंचि राया । विषभक्षणें अमर काया । तेंवि पुत्रत्वें मोहमाया । कैवल्यनिलया पाववी ॥६॥
पुत्रभावें मेघश्यामा । ज्यांचा अखंड जडला प्रेमा । कृष्णबुद्धि कामधामा । भवसंभ्रमा ज्या करिती ॥७॥
कृष्णभोजनालागीं जाण । करिती दळण कांडण पाखडण । त्यांमाजीं गाती श्रीकृष्णगुण । मनें निर्विण्ण होऊनि ॥८॥
कृष्णालागीं गृह झाडणें । कृष्णालागीं संमार्जनें । सेक उपलेप प्रांगणें । संशोधनें तदर्थ ॥९॥
कृष्णालागीं गोदोहनें । कृष्णालागीं दुग्ध पाजणें । कृष्णालागीं स्तन्य देणें । खेळवणें श्रीकृष्णा ॥३१०॥
कृष्ण खेळावया स्थळ । कीजे अत्यंत निर्मळ । कृष्ण ( आहे ? ) क्रीडाशीळ । अतिकोमल सुकुमार ॥११॥
कृष्ण नयनीं अवलोकिती । कृष्ण हृदयीं आलिंगिती । कृष्णक्रीडा सदा गाती । कृष्ण ध्याती अंतरीं ॥१२॥
कृष्णालागीं नहाणूं नहाणीं । कृष्णालागीं सांगूं कहाणी । श्रीकृष्णाचे संरक्षणीं । मायराणी उपासूं ॥१३॥
कृष्णालागीं पाक करूं । कृष्णवदनीं ग्रास भरूं । कृष्णालागीं अळंकारूं । अतिसुंदर लेववूं ॥१४॥
कृष्णालागीं अंगी टोपी । कृष्णप्रेमा झाली सोपी । ऐशा कृष्णवेधें गोपी । कृष्णरूपीं रंगल्या ॥३१५॥
ऐशा कृष्णीं पुत्रमोहें । ज्या रंगल्या पूर्वस्नेहें । कैवल्य त्यांचें देहगेहें । जेथ ब्रह्म पाहे खेळणें ॥१६॥
शुक म्हणे गा अर्जुनपौत्रा । सफळ त्यांचीच देहयात्रा । जिहीं खेंळविलें चिन्मात्रा । प्राकृत पुत्रासारिखें ॥१७॥
अज्ञानसंभव जो संसार । तया कैम्चा तेथ थार । जन्ममरणाचें दुस्तर । कर्म अघोर ज्यामाजीं ॥१८॥
ऐशी अवघड हे संसृति । परी हे बाणल्या श्रीकृष्णभक्ति । पायां लागे सायुज्यमुक्ति । हे एथ युक्ति सूचिली ॥१९॥
भजनावांचूनि ब्रह्मज्ञानें । साधितां शमदमसाधनें । मोक्ष अवघड बहुत गुणें । श्रुतिप्राणें बोलती ॥३२०॥
जेथ भक्ति तेथ ज्ञान । तेथेंचि वैराग्यही पूर्ण । यांचें तत्प्रसंगें कथन । तुजलागूनि करूं पुढें ॥२१॥
एवं गोपिकांचिये परी । कृष्णीं अनुराग जो धरी । तोचि कृष्णमय शरीरीं । गोष्टी दुसरी असेना ॥२२॥
कृष्णीं निरत जे नारी नर । ब्रह्म चिन्मात्र तें शरीर । त्यांचा संसार कैवल्यसार । जो दुस्तर इतरांसी ॥२३॥
असो ऐसें शुकाचार्य । कृष्णप्रेमाचें आश्चर्य । वर्णी तेथींचें चातुर्य । जाणे कुरुवर्य सुश्रोता ॥२४॥