अध्याय सत्ताविसावा
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरूभ्यो नमः ॥ जयजयमाते आदिजननी ॥ त्रिपुरसुंदरी त्रैलोक्यपावनी ॥ सर्वदुःखदरिद्रशमनी ॥ विघ्नहरणी महामाये ॥ १ ॥
तुझिया कृपाकटाक्षें जाण ॥ पांगुळ पवनाहूनी करी गमन ॥ मुका तोची वाचाळ होय जाण ॥ कृपेकरून तुझिया ॥ २ ॥
ऐका श्रोते एकाग्रचित्त ॥ मलमहिमा अति अद्‍भूत ॥ लक्ष्मीतें नारायण सांगत ॥ तोचि संकलितार्थ निवेदूं ॥ ३ ॥
श्रीउवाच ॥ समानफलदादेव सर्वेमस्मलिम्लुचाः ॥ विशेषोत्तर कथं कस्य तदेतद् वदमे प्रभो ॥ १ ॥
लक्ष्मी वदे हो देवादिदेवा ॥ कृपासागरा करुणार्णवा ॥ समान फल व्रत प्रभावा ॥ कैसे निदेवा लाहिजे ॥ ४ ॥
विषद कीजे जी पुरुषोत्तमा ॥ तेणें आचरतां कर्माकर्मा प्राणी पवती मोक्षधामा ॥ होय अधमा उपरती ॥ ५ ॥
ऐसा शब्द रमेचा ऐकून ॥ बोलता जाला नारायण ॥ तोची श्लोकाधार पूर्ण ॥ करा श्रवणहो ॥ ६ ॥
नारायण उवाच ॥ समानफलदा देवीसर्वेमासाधिमासका: ॥ विशेषफलदाह्येते माघवैशाखकार्तिकाः ॥ २ ॥
ऐका सुंदरीये पाहीं ॥ समान फळ सर्वही ॥ परी उत्तमोत्तमही ॥ प्रकार वेगळा पै ॥ ७ ॥
विशेष महिमा जाण ॥ पूर्णिमा म्हणजे तीन ॥ माघी वैशाखी कार्तिकी जाण ॥ विशेषहून मलमासीं ॥ ८ ॥
येथें कीजे स्नानदानविधी ॥ विप्रभोजन यथाविधी ॥ होमहवन जपसिद्धि ॥ तरी सर्वसिद्धि तो पावे ॥ ९ ॥
भावे करावे विप्रपूजन ॥ मग यथाशक्त्या दीजे दान ॥ त्रयत्रीणि दशक अपूप अन्न ॥ घृतासहित अर्पावें ॥ १० ॥
याहीवरी जें दान निवेदिले ॥ ते तें पाहिजे प्रत्यही केलें ॥ ऐसें जरी न घडे एक वेळे ॥ पाहिजे केलें पूर्णिमेसी ॥ ११ ॥
मग संपूर्ण मास संपादित व्रत ॥ उद्यापन कीजे यथास्थित ॥ तै संपूर्ण फल होय प्राप्त ॥ जाण सत्य वरानने ॥ १२ ॥
संपूर्ण फलसमानता ॥ प्राप्त होय कैसेनि आतां ॥ तरीं यदर्थी ऐकें तत्वतां ॥ इतिहास शुभानने ॥ १३ ॥
पूर्वी कृत युगाच्या ठायीं ॥ अपूर्व जालीं एक नवाई ॥ तेची श्रवण करवूं ये समयीं ॥ तुज पायीं वरानने ॥ १४ ॥
सुशर्मानामें नृपवर ॥ असे भूपती राज्यधर ॥ धर्मपारंगत अतितत्पर ॥ दानशूर प्रतापि ॥ १५ ॥
सर्वधर्मीं पारंगत पाहीं ॥ हरिभजनीं झिजे देहीं ॥ कथापुराणें कालकर्मीं सर्वही ॥ नीतिन्यायें चालवी राजधर्म ॥ १६ ॥
सत्पात्रीं विन्मुख नव्हे कदां ॥ कधींही न प्रवर्ते वादविवादा ॥ हरिस्मरणीं रत सदा ॥ विप्रसेवा आदरेसी ॥ १७ ॥
भार्या तयाची सुंदर पतिव्रता ॥ सुष्टमती नामें तत्वता ॥ परम प्रीति उभयतां ॥ सदां सादरता पतिसेवे ॥ १८ ॥
तंव पातला मलमास ॥ उभयतां आचरती व्रतास ॥ विप्रभोजनीं अतिहव्यास ॥ दिवसेंदिवस वृद्धिंगत ॥ १९ ॥
दानधर्म नित्य करिती ॥ उणें न पावे कवणे रिती ॥ प्रातःस्नाने उभयता सारिती ॥ आणि मौन्यें सारिती नक्तातें ॥ २० ॥
ऐसें व्रत शास्त्राधारें ॥ आचरती उभयतां वधुवरे ॥ तंव अंगिराऋषी तपी थोरे ॥ राजदर्शना पातला ॥ २१ ॥
दृष्टीं देखतां तपोराशी ॥ उल्हास परम नृपासी ॥ देऊनिया निज आसनासी ॥ भूतळवटासी बैसे राव ॥ २२ ॥
मग आणूनि पूजा प्रकार ॥ उभयतां पूजिते जाले मुनेश्वर ॥ परम हर्षे निर्भर नृपवर ॥ करी सोपस्कार पूजेचा ॥ २३ ॥
ऐसी पूजा करितां तेच क्षणीं ॥ वस्त्रे अलंकारें अर्चिला मुनी ॥ परमहर्षयुक्त अंगिरामुनि ॥ आतिथ्य पाहुनी नृपाचें ॥ २४ ॥
मग बोलता जाला मुनि ॥ भावा आगळा देखिला भूपती ॥ व्रत आचरतां उभयतीं ॥ जाला मातें आनंदु ॥ २५ ॥
उत्तमासनीं बैसविलें आम्हां ॥ भूमीशाई तूं नृपोत्तमा ॥ तुज ऐसा धार्मिक महात्मा ॥ न देखिला अद्यापि ॥ २६ ॥
विप्रातें दिधले अग्रहार ॥ वापीकूप सरोवरें अपार ॥ कीर्ति तुझी नृपवरा थोर ॥ भूधरा आगळी ॥ २७ ॥
ऐसी स्तुतिवादें मुनीची ॥ प्रशंसा ऐकता नृपाची ॥ उद्विग्नता नाही गेली मनाची ॥ बोले काही नृपवर ॥ २८ ॥
तव दर्शनें धन्य जालों आजी ॥ सकळ तीर्थे तव चरणसरोजीं ॥ भाग्यातें पार नाहीं आजी ॥ कृतकृत्य सहजी मज केले ॥ २९ ॥
द्विजसेवे ऐसें नाही देख ॥ साधन दुजें नाहीं आणीक ॥ सदां सेवावें चरणोदक ॥ पावन होती सर्वही ॥ ३० ॥
तुमचिया आशीर्वादे करून ॥ सकळ संपत्ती लाधली पूर्ण ॥ ऐसें तुमचें महिमान ॥ केले पावन मजलागीं ॥ ३१ ॥
न पाचारितां आलेति ॥ अवलोकिली सकळसंपत्ति ॥ पुत्रकलत्रादी युवती ॥ मानीं तृप्ति मी सर्व तेणें ॥ ३२ ॥
ऐसा स्तुतिवाद एकमेकांतें ॥ वाक्‍पुष्पें संतोषविती तेथें ॥ तवं बोलतां जाला नृपनाथ ॥ मुनिवरातें ते काळी ॥ ३३ ॥
म्हणे स्वामिया ऐकावें ॥ जे आश्चर्ये देखिलें स्वभावें ॥ तेंची कथितों सुशोभनाभावें ॥ तथास्तु या भावें बोलें मुनी ॥ ३४ ॥
आम्ही उभयता आचरूं व्रतास ॥ मलमाहात्म्य हें निर्दोष ॥ अपूर्व एक देखिलें असे ॥ तेची परियेसीं मुनिराया ॥ ३५ ॥
अधिमासेपुरा वैश्यो नाम्ना वीर इति श्रुतः ॥ कुमार्गनिरतोनित्यं सर्वलोकहितेरतः ॥ ३ ॥
माझिया नगरामाजी एक ॥ वैश्य नांदतसे देख ॥ वीर ऐसें तयाचें नामांक ॥ परम हिंसक चांडाळ तो ॥ ३६ ॥
चौरकर्म करूनि जाण ॥ पश्‍वादी आणि गोधन ॥ तयाचा विक्रय करून तेणें ॥ धनही हरित विप्राचें ॥ ३७ ॥
जीवमात्रांचा वध करी ॥ प्राणियातें जीवें मारी ॥ वेश्यारत अहोरात्रीं ॥ ऐसा दुराचारी कृतघ्न ॥ ३८ ॥
निष्ठुर भाषणी अनृत वचनी ॥ पापाचे भय न धरी मनी ॥ ऎसा तो वर्तत असतां जनीं ॥ जाली परी ते ऐका ॥ ३९ ॥
ऐसा तो परम कृतघ्न ॥ स्त्रीसहित सेविलें अरण्य ॥ सकुटुंबेसी हिंसाधर्म आचरून ॥ उदरपोषण चालविती ॥ ४० ॥
सदां मार्ग रोधूनि जाण ॥ हरितसे पांथस्थाचें धन ॥ वस्त्रें आणीक प्रावर्ण ॥ हरून नग्न सोडितसे ॥ ४१ ॥
ऐसें असतां एके अवसरीं ॥ तृषाक्रांत वीर अंतरी ॥ उदक धुंडिता हिंसाकरी ॥ तंव देखिलें नेत्री अपूर्व ॥ ४२ ॥
एक देवालय अतिजीर्ण ॥ श्रीविष्णुदैवत असे जाण ॥ देखतां जाला दुरून ॥ हर्षयुक्त निज मनीं ॥ ४३ ॥
सभोंवते वृक्ष घनदाट ॥ केळीनारळी आचट ॥ आंब्र निंबोनि आणि कवठ ॥ देखता थाट मन भुले ॥ ४४ ॥
नाना पुष्पांचिया जाती ॥ तेथें बिल्वादि वृक्ष शोभती ॥ जाई जुई आणि मालती ॥ केतकी डोलती फुलभारें ॥ ४५ ॥
येथें चातकें मयोरे बदक ॥ चक्रवाकादी कोकिळांक ॥ नाना जातीचे पक्षी अनेक ॥ विचरती देखते ठायीं ॥ ४६ ॥
ऐसे अपूर्व रम्य स्थान ॥ सरोवरीं उदक अमृतसमान ॥ वीरेश्वरें नयनीं देखून ॥ गेला धांवून सरोवरतीरा ॥ ४७ ॥
कांतेसहीत जलपान करूनी ॥ क्षण एक विश्रांती पावला ते स्थानीं ॥ तो तेथें आमुची राजपत्‍नी ॥ दर्शना लागुनि गेलीसे ॥ ४८ ॥
करूनियां देवदर्शन ॥ नयनीं सभोवतें निरखितसे वन ॥ तंव तेथें स्त्रीपुरुष दोघेजण ॥ बैसले श्रमोन एकांती ॥ ४९ ॥
तंव ते वीरबाहूची भार्या ॥ येऊन लागतसे पायां ॥ स्वदुःखवार्ता निवेदुनियां ॥ रुदित शब्दें करूनी ॥ ५० ॥
म्हणे बाई जन्मवरी ॥ भ्रताराचें सौख्य नाही तिळभरी ॥ हा तंव कृतघ्न दुराचारी ॥ परम हत्यारी निर्दय ॥ ५१ ॥
याचिया संगती करून ॥ नेणें कांहीं पुण्याचरण ॥ दान तप न घडे जाण ॥ पापाचेन सर्वदां ॥ ५२ ॥
नेणों जन्मपंक्ती अनंत ॥ नेणों सार्थक न घडे देहान्त ॥ पुढें यमयातना बहुत ॥ न दिसे प्रांत मज कांहीं ॥ ५३ ॥
ऐसी नाना परी करुणा ॥ भाकिती जाली वीर अंगना ॥ कृपेनें द्रवली ते शुभानना ॥ राजांगना ते वेळीं ॥ ५४ ॥
मग उठोनियां लवलाहीं ॥ नृपाचरणीं ठेविली डोई ॥ म्हणे महाराजा विनंती परिसावी ॥ ही उभयतां अतिदुःखी ॥ ५५ ॥
तरी यातें कवण उपावो ॥ स्वामी कृपा करूनि निवेदाहो ॥ अतिउत्तम नरदेह पाहाहो ॥ केवी गती पुढारी पैं ॥ ५६ ॥
पूर्वकर्माद्‍भुत हे दोघे ॥ हिंसाधर्म आचरती आंगें ॥ पुण्यसंस्कार आंगीं न लागे ॥ तरीं तरती वेगें कैसेनी ॥ ५७ ॥
यातें पाहूनि ह्रदयीं ॥ दया उपजली माझे जीवीं ॥ तरीं कृपाकरूनीं उपदेशावी ॥ पावे पदवी सायुज्यता ॥ ५८ ॥
ऐकून उभयतांचे वचन ॥ मग मी उभयतांते आश्वासन ॥ फळें भक्षविलीं तया लागून ॥ उपाय जाण सांगितला ॥ ५९ ॥
सहज रीती बोलिलों त्यातें ॥ प्राप्त जाल्या मलमासातें ॥ तरीं सांगतो जें तुम्हांतें ॥ धरा मानसीं निर्धारें ॥ ६० ॥
अंतकालेच संप्राप्ते यन्नामविवशोगृणेन ॥ प्रयाति विष्णुसालोक्यं ॥ पूर्व पुण्यप्रभावतः ॥ ४ ॥
अंतकाळीं जयातें घडे विष्णु स्मरण ॥ तयानें अन्य सेवा न लगे करणें ॥ पापी हो कां सज्ञान-अज्ञान ॥ जाय उद्धरून तात्काळी ॥ ६१ ॥
तरीं तुम्हीं उभयतां स्त्री-पुरुष ॥ मनीं धरूनीं हव्यास ॥ नित्यानित्य विशेषाविशेष ॥ नामघोष पैं करावा ॥ ६२ ॥
नित्य प्रातःकाळीं उठोन ॥ देउळीं कीजे सडासंमार्जन ॥ नंतर सरोवरीं स्नान करून ॥ करा भजन आदरें ॥ ६३ ॥
ऐसें तयातें स्वयें निवेदिलें ॥ तथास्तु म्हणॊन तेंही वंदिलें ॥ मग आचारूं लागले ॥ तैसेंची उभयतां ॥ ६४ ॥
नित्य सडासंमार्जन करिती ॥ सरोवरीं स्नानें सारिती ॥ अष्टौप्रहर भजन करिती ॥ न सोडिती दिनरजनीं ॥ ६५ ॥
नित्य होता माध्यानकाळ ॥ मेळवूनि आणिता ती फळें ॥ देवातें अर्पूनि सकळ ॥ शेष भक्षिती उभयतां ॥ ६६ ॥
ऐसें क्रमितां भावार्थे ॥ स्वामिया नवल वर्तलें तेथें ॥ कृपाळू जाला रमानाथ ॥ परम भावार्थ जाणुनी ॥ ६७ ॥
मलमास होता संपूर्ण ॥ तंववरी केले आचरण ॥ प्राप्त झाला शेवटील दिन ॥ जालें विंदान तें ऐका ॥ ६८ ॥
सहजीं जालें प्रातःस्नान ॥ सर्वही पर्वणी साधिली तेणें ॥ व्यतीपात पूर्णिमा जाण ॥ द्वादशी अमावास्या ते ॥ ६९ ॥
कवण पर्वणी कवणें ठायीं ॥ हे तों तयातें ठाउकेंची नाहीं ॥ परी कृपाळू तो शेषशाई ॥ केली नवाई ते ऐका ॥ ७० ॥
सहजी घडले तया उपोषण ॥ करितां वनफळातें भक्षण ॥ जिव्हा रंगली नामेंकरून ॥ जाहलें दहन पापाचें ॥ ७१ ॥
सप्तजन्मांचे गेले पाप ॥ तंव विमान उतरलें आपोआप ॥ करून उभयतां दिव्यरूप ॥ निजस्वरूपी ठेविलें ॥ ७२ ॥
येवढें नाममहिमान आगळें ॥ महापापिये उद्धरिलें ॥ स्वनयनीं आम्ही देखिलें ॥ म्हणोन कथिलें स्वामिया ॥ ७३ ॥
ऐसे इतिहासालागून ॥ अंगिराऋषी तें कथी नृपनंदन ॥ ऋषी वदे पाहिजे भावपूर्ण ॥ तेणें नारायण कृपा करी ॥ ७४ ॥
पुनः रायें ऋषी अर्चिला ॥ नमस्कारोनि बोळविला ॥ रायें संपादोन व्रताला ॥ केलें उद्यापनाला विधिनें ॥ ७५ ॥
मग तो पत्‍नीसहित भूप ॥ विष्णुलोकीं राहिला सुखरूप ॥ इतिहास हा अपरूप ॥ स्वयें निवेदी नारायण ॥ ७६ ॥
लभते भगवद्‍भक्तिं भुक्तिमुक्तिप्रदायिनीं ॥ मुहूर्ते वा मुहूर्तार्धंयस्तिठेद्धरिमंदिरे ॥ ५ ॥
ऐसी भगवद्‍भक्ति करितां ॥ विष्णुलोका पावलीं उभयतां ॥ यालागीं मुहूर्त अथवा अर्धमुहूर्ता ॥ ह्रदयीं अनंता आठविजे ॥ ७७ ॥
पाहातो वीर आणि पत्‍नी ॥ काय साधन केलें तयांनी ॥ सहजीं सहज संमार्जनीं ॥ नेलें उद्धरोनीं भगवंतें ॥ ७८ ॥
यालागीं भावार्थे करून ॥ वश्य राहो जनार्दन ॥ चुकेल तुमची यमयातना ॥ सत्य माना वचनातें ॥ ७९ ॥
ऐसा संवाद लक्ष्मीनारायणीं ॥ तोची विस्तारिला श्रोतियांकरणीं ॥ जोडुनियां बद्धपाणी ॥ अनुसरा दिनयामिनी पैं ॥ ८० ॥
इति श्रीमलमाहात्म्यग्रंथ ॥ पद्‍मपुराणींचे संमत ॥ मनोहरसुत विरचित ॥ सप्तविंशतितमोऽध्याय रसाळ हा ॥ २७ ॥ ओव्या ॥ ८० ॥ श्लोक ५ ॥
॥ इति सप्तविंशतितमोऽध्यायः ॥