अध्याय ६१ वा - श्लोक १ ते ५

श्रीशुक उवाच - एकैकशस्ताः कृष्णस्य पुत्रान्दश दशावलाः । अजीजनन्ननवमान्पितुः सर्वात्मसंपदा ॥१॥

श्रीकृष्णाच्या वनिता अबळा । साष्ट सशत सहस्त्रें सोळा । एकैकी दश पुत्रांला । प्रसवत्या झाल्या सर्वही ॥१५॥
दश दश पुत्र एकैक कन्या । प्रसवत्या झाल्या सर्वाङ्गना । गुणलावण्यैश्वर्यतुलना । मधुसूदना समसमय ॥१६॥
सर्वां सदनीं सम ऐश्वर्य । सर्वां प्रियतम श्रीयदुवर्य । सर्वां कलशीं बिंबे सूर्य । वृष्णिधुर्य तत्त्वता पैं ॥१७॥
गुणलावण्यसंपदेकरून । पित्याहून सर्व नंदन । ऐश्वर्यप्रतापें अन्यून । समता पूर्ण हे हरीची ॥१८॥

गृहदनपगं वीक्ष्य राजपुत्रोऽच्युतं स्थितम् । प्रेष्ठं न्यमंसत स्वं स्वं न ततत्त्वविदः स्त्रियः ॥२॥

पृथक्पृथक् आपुल्या सदनीं । जे ते अच्युतातें देखोनि । बाहीर न वचे कवणे क्षणीं । विसंबूनि आपणया ॥१९॥
गृहापासून न वचे दुरी । ऐसें देखोनि नृपकुमारी । मानिती आपुले अभ्यंतरीं । वेधला मम प्रेमें ॥२०॥
मजचिवरी हरीची प्रीती । मीचि कृष्णासि आवडती । उपेक्षूनि सर्वही सवती । सदैव वसती मम सदनीं ॥२१॥
ऐसें मानिती सर्वही अबळ । नेणती कृष्णाची अतर्क्य लीळा । जे तो व्यापूनि ब्रह्माण्डगोळा । असे वेगळा उर्वरित ॥२२॥
मजहूनि प्रियतम नाहींच कोठें । ऐसें जे ते स्त्रियेतें वाटे । तंव तंव विशेष सप्रेमनिष्ठे । भजती अभीष्टें कौशल्यें ॥२३॥
कृष्णें मोहिल्या त्या कामिनी । वरचातुर्यलावण्यगुणीं । ठाणठकारें प्रियभाषणीं । ऐकें श्रवणीं तें राया ॥२४॥

चार्वब्जकोशवदनायतबाहुनेत्रसप्रेमहासरसवीक्षितवल्गुजल्पैः ।
संमोहिता भगवतो न मनो विजेतुं स्वैर्विभ्रमैः समशकन्वनिता विभूम्नः ॥३॥

सुंदर नवशरदंबुजकला । तद्वत् शोभा वदनकमला । विस्तीर्ण बाहु नेत्रोत्पलां । कटाक्षलीला सविभ्रमा ॥२५॥
सप्रेमभरित मंदस्मित । तद्रसयुक्त अपाङ्गपात । ऐशिया स्निग्धावलोकनांत । वचनामृत मधुरतर ॥२६॥
इत्यादि अनेक कौशल्याचे । विलास विभ्रम भगवंताचे । तिहींकरूनि निजवनितांचे । आशय मोहूनि अपहरिले ॥२७॥
तैशाच त्याही अमराङ्गना । असाम्य करिती पदनखतुलना । ज्याचिया लावण्यचातुर्यगुणा । त्रिगुणाङ्गना अनुकरिती ॥२८॥
परंतु आपुल्या गूणरौचिर्यें । वसनाभरणाङ्गसौन्दर्यें । जिंकूं न शकती कृष्णहृदयें । विभ्रमोपायें स्मररसिकें ॥२९॥
कीं तो पूर्ण गगनाकार । म्हणोनि विभूम्न नामोच्चार । ऐशिया परिपूर्णा विकार । वनितानिकर करूं न शके ॥३०॥
राया म्हणसी कवणे परी । विलास विभ्रम स्मरविकारीं । वशीकरूं न शकती हरी । तियें अवधारीं वधूचिन्हें ॥३१॥

स्मायावलोकवदर्शितभावहारिभ्रूमंडलप्रहितसौरतमंत्रशौंडैः ।
पत्न्युस्तु षोडशसहस्रमनंगबाणैर्यस्येंद्रियं विमथितुं कुहकैनं शेकुः ॥४॥

कान्तप्रेमें गूढ हसित । प्रेष्ठावलोकनें जें तद्युक्त । सविलास कटाक्ष अपाङ्गपात । भाव सूचिती तद्योगें ॥३२॥
नम्र लाघवें सविलास प्रेम । येणें चोजवे हृदयपद्म । मोहकत्व हें स्त्रियांचें परम । भावसंभ्रम चोजवणें ॥३३॥
तद्युक्त भ्रूमंडळाची भंगी । ऐशिया कामोद्दीपनापाङ्गीं । सुरतमंत्रप्रेरणायोगीं । प्रगल्भस्मरशरीं वेधिती ॥३४॥
करणें म्हणिजे स्मरोपकरणें । कामशास्त्रप्रणीतें चिह्नें । तदुपयोगी कुहकाचरणें । स्मरद्योतनें जिहींकरूनी ॥३५॥
कामशास्त्रप्रवीणा नारी । वृद्ध चतुरा ठेवूनि घरीं । उदाहरणें सूत्रानुसारीं । नृपकुमारी शिक्षिती ज्या ॥३६॥
कामशास्त्रींची आसनशिक्षा । तन्मंडपीं मन्मथदीक्षा । स्मरसमरीं शौर्यपरीक्षा । पूर्वोत्तराङ्गीं प्रपठिती ॥३७॥
उभयकरणीं ऋत्विजगणीं । तत्समंत्रक मंथा अरणि । मथितां षोडश सहस्र पत्नी । हरिमनोमथनीं असमर्था ॥३८॥
यून युवति चित्रकारें । स्मरसमरंगीं आसनपरें । विलासभुवनें शिल्पिकें चतुरें । शास्त्रानुसारें विनिर्मितें ॥३९॥
तैसींच कामक्षोभकें द्रव्यें । स्मरसंगरारंभीं सेव्यें । मन्मथचेष्टापौष्टिकें दिव्यें । आसवें गव्यें फळमूळें ॥४०॥
ताम्बूलादि उपचारभरणें । लेपनें सुमनें घ्राणतर्पणें । इत्यादि मन्मथकुहकोपकरणें । कृष्णाकारणें न मोहवे ॥४१॥
कृष्णविभ्रमीं मोहिता अबळा । मोहूं न शकती त्या घननीळा । परमाश्चर्य कुरुनृपाळा । अतर्क्य लीळा कृष्णाची ॥४२॥
पूर्वाध्यायींचें श्लोकद्वय । श्रीशुक वक्तयांमाजी धुर्य । ये अध्यायीं वदता होय । तो अभिप्राय अवधारा ॥४३॥
पूर्वाध्यायींचें प्रमेय येथ । कथान्वयेंकरूनि प्राप्त । तत्सौन्दर्यप्रस्तावनार्थ । श्रोतीं पुनरुक्त न मनावें ॥४४॥

इत्थं रमापतिमवाप्य पतिं स्त्रियस्ता ब्रह्मादयोऽपि न विदुः पदवीं यदीयाम् ।
भेजुर्मुदाऽविरतमेधितयानुरागहासावलोकनवसंगमलालसाद्यम् ॥५॥

ऐसा वास्तव कमलापति । तो त्या स्त्रिया लाहूनि स्वपति । निरंतर भजत्या जाहल्या प्रीती । अनुरागसंपत्ति वाढवूनी ॥४५॥
ब्रह्मा हरसुरशक्रादिक । ज्याची पदवी यां अनोळख । तया कृष्णाचा वामाङ्क । वनिता सम्यक लाहूनी ॥४६॥
भजत्या झाल्या कोणेपरी । अनुकूळ तनुमनोवाग्व्यापारीं । सानुराग अपाङ्गनेत्रीं । सलज्ज वक्त्रीं स्मितमंत ॥४७॥
स्मरोत्कर्षाची आसक्ति । औत्सुक्य म्हणिजे तयाप्रति । इत्यादि विभ्रमचिह्नीं बहुतीं । वनिता भजती वनजाक्षा ॥४८॥
सलज्जहासप्रेमापाङ्ग । तद्युक्त नवसंगप्रसंग । लालसतेस्तव इत्यादि योग । योजूनि श्रीरंग ज्या भजती ॥४९॥
तथापि हरीचें मनोमधुकरू । सहसा न शकती स्वाधीनकरूं । ज्याचा महिमा अगोचरू । विधि हर मुनि सुर नेणती पैं ॥५०॥
एकैक कन्या दश दश पुत्र । प्रसवतां झाल्या प्रौढतापात्र । तयांचा नवसंगमप्रकार । केंवि सर्वत्र वर्णितसां ॥५१॥
ऐसें रायान मनीं मनीं । नित्य नूतना भगवद्रमणी । कमलाशत्वें करूनी । अम्लानयौवनीं अधिरूढा ॥५२॥
कौमारवयसेचा अतिक्रम । यौवनदशेचा नवोद्गम । होतां युवतीआंगीं प्रेम । धरिती सकाम नरनिकर ॥५३॥
नवयौवन गात्रा सज्जी । तेव्हां निडारे अवयवराजी । आकर्णदीर्घता नेत्रकंजीं । वदनपंकजीं प्रमुदित भा ॥५४॥
दानोदकाचा स्निग्ध पाझर । पुलकोद्गमाचा उमते घोर । वदनपंकज प्रफुल्लार । राकारमणा विरमवी ॥५५॥
भ्रमरभासुर धम्मिल्लप्रभा । गंडमंडित कुंडलशोभा । निडळपट्टिका झळकतां नभा । माजी शशिभा उमटतसे ॥५६॥
सरळ नासिका अधर रुचिर । भ्रू भासती कार्मुकाकार । हनु कपोल अतिसुंदर । वज्रभासुर द्विजपंक्ति ॥५७॥
मंजुळ मंदस्मित मंजरी । पूर्ण शशिभा वदनचंद्रीं । पीयूषप्राय वाङ्माधुरी । अपाङ्ग नेत्रीं सविलास ॥५८॥
कंठीं पंचम स्वर कोकिळा । स्वररत्नाच्या फांकती किळा । सुपीन सरळता बाहुयुगळा । रातोत्पलासम पाणि ॥५९॥
नुब्ज तालपुटकें दोन्ही । तैसी समता नूतन स्तनीं । रोमराजी ऊर्ध्वगामिनी । नाभीपर्यंत सुशोभित ॥६०॥
कारण काञ्चनभासुर पूर्वीं । त्यावरी तनुरुहोद्गम भा दावी । पृथुळ नितंब रुचिरावयवीं । गजगामिनी रंभोरु ॥६१॥
तारुण्य तरुणीच्या शरीरीं । प्रवेश करितां बाह्यात्कारीं । इत्यादि अवयवभासुर नारी । विभ्रमकारी नरनिकरा ॥६२॥
बाह्य ऐसें नव शरीर । अंतरीं उठती स्मरविकार । सबाह्य इंगितें तदनुसार । प्रमादपर प्रमदाङ्ग ॥६३॥
रतिलालसता कवळी मना । नव संगमीं सलज्ज ललना । स्मितापाङ्गें मुरडी नयनां । कटाक्षबाणीं विंधूनी ॥६४॥
चाटु चटुल चिह्नें आघवीं । नवसंगमीं सुभगा दावी । वरकरस्पर्शें सर्वावयवीं । संकोच भावी सुख मानी ॥६५॥
जंव जंव कुञ्चित करी अवयवां । तंव तंव कामुक कवळी खेंवा । मन्मथसमरंगा चढावा । करिती हांवा उभयत्र ॥६६॥
युवतीआंगीं यौवनभर । त्यामाजी नवसंगम सार । यूना उपजे प्रेमादर । दास्यीं तत्पर तल्लाभें ॥६७॥
परंतु वयोगणनेच्या मापें । मोवितां नवावयवता लोपे । तरुणी पालटे करणविरूपें । तनु साक्षेपें सांवरितां ॥६८॥
कुंकुम निढळी कज्जल नयनीं । मुखपंकजीं विलिप्त रजनी । अवयव तनु मंडित वसनाभरणीं । नवकामिनीसम न तुके ॥६९॥
तैशा न होती श्रीकृष्णवामा । नित्य नूतना नवसंगमा । अमृतोद्भवा काञ्चनपद्मा । अम्लानसुषमा नित्यत्वें ॥७०॥
यथापूर्व स्मरमंदिरें । कालकलनातीत शरीरें । नित्य नूतनें कोमळें रुचिरें । रतिरससारें परिपूर्णें ॥७१॥
नवसंगमीं स्मरविकार । नित्य नूतन तो प्रेमादर । वियोग न साहवे अणुमात्र । विरहातु होत्सात्या ॥७२॥
यावज्जन्म प्राशिती जळ । मार्गीं तावितां वसंतकाळ । जळवियोगें प्राण व्याकुळ । प्रतीति केवळ नववत तैं ॥७३॥
एवं सदैव नवसंगमा । सारिखा अनुभव श्रीकृष्णवामा । भोगिती तैसें पुरुषोत्तमा । स्वभक्तकामा अनुकरणें ॥७४॥
एर्‍हवीं तो निर्विकार । उदास अभोक्ता अगोचर । ऐसियातेंही वनितानिकर । सेवी सादर तें ऐका ॥७५॥