चोदनालक्षणोsर्थो धर्मः - श्लोक २१५१ ते २८६

विद्यमाना हि कथ्यन्ते शक्तयो द्रव्यकर्मणाम् ।
तदेव चेदं कर्मेति शास्त्रमेवाsनुधावता ॥२५१॥
हिंसादीनामधर्मत्वं कथ्यते नाsनुमानतः ’ ।
‘ एवं ये निपुणं प्राहुस्तैरप्येतत्परीक्ष्यताम् ॥२५२॥
सुरापानादिभिः शूद्रः किं याति नरकं कृतैः ।
वैश्यस्तोमेन वा किं स्याद्विप्रराजन्ययोः फलम् ॥२५३॥
पञ्चम्यामिष्टकरणान्मध्यान्हे चाsग्निहोत्रतः ’ ।
तस्माद्यद्यादृशं कर्म यत्फलोत्पत्तिशक्तिकम् ॥२५४॥
शास्त्रेण गम्यते तस्य तादृशस्यैव तत् फलम् ।
‘ हिंसा चांशद्वयादन्या या तस्याः प्रतिषेधजम् ॥२५५॥
प्रत्यवायार्थताज्ञानं ’ विधिनाsन्यत्र वार्यते ।
ज्ञानमेव च शक्तीनां नावापोद्वापनक्रियाः ॥२५६॥
ज्ञायन्ते शास्त्रतस्तास्तु क्रियाभेदव्यवस्थिताः ।
व्यवस्थाः शक्तिभेदानां दृष्टार्थेष्वपि कर्मसु ॥२५७॥
अभिन्नत्वेsपि दृश्यन्ते भुजेः स्वस्थातुरेष्वपि ।
रूपाsभेदेsपि हिंसादेर्भेदोsङ्गाsनङ्गकारितः ॥२५८॥
तथाप्येकफलत्वं चेत् क्रियात्वात्सर्वसंकरः ।
यजित्वाद्यविशेषाच्च चित्रादिफलतुल्यता ॥२५९॥
भेदात्तत्र व्यवस्था चेदिहाप्येवं भविष्यति ।
विधीनां वापि सर्वेषां साक्षाद् व्यवहृइतोsपि वा ॥२६०॥
पुरुषार्थः फलं, तेन ( १ ) नाsनर्थोsतः प्रतीयते ।
न चैषु श्रूयते ( २ ) sनर्थो निषेधान्न च कल्प्यते ॥२६१॥
न च प्रकरणस्थत्वात्पुरुषार्थः फलं भवेत् ।
कर्मोपकारः कल्प्यस्तु दृष्टोsदृष्ठोsथ वा पुनः ॥२६२॥
कल्पनावसरस्तत्र ( १ ) नाsनर्थस्याsनपेक्षणात् ।
क्रत्वर्थश्चापि संस्कारः पशोर्नाssरादुपक्रिया ॥२६३॥
दृष्टैव त्ववदानानां निष्पत्तिः क्रत्वपेत्तिता ।
अभिचारेsप्युपायस्था हिंसा नाsधर्म उच्यते ॥२६४॥
तस्मादनङ्गभूतायां हिंसायामेतदुच्यते ।
उद्देशाच्च फलत्वेन श्येनादौ न विधीयते ॥२६५॥
भावनाविधिरप्येव फलांशाद्विनिवर्तते ।
अतः स्वतो न धर्मत्वं श्येनादेर्नाप्यधर्मता ॥२६६॥
फलाsनर्थानुबन्धित्वात्तद्द्वारेणोपचर्यते ।
निराकाङ्क्षस्य चैकेन श्येनस्य न फलद्वयम् ॥२६७॥
तस्मात् क्रियान्तरादेर्वा हिंसातोsनर्थ उच्यते ।
फलतोsपि च यत्कर्म नाsनर्थेनाsनुबध्यते ॥२६८॥
केवलप्रीतिहेतुत्वात्तद्धर्मत्वेन हीष्यते ।
ननु चेष्टाभ्युपायत्वात् श्येनादेर्धर्मता भवेत् ॥२६९॥
फलं तावदधर्मोsस्य श्येनादेः सम्प्रधार्यते ।
‘ यदि येनेष्टसिद्धिः स्यादनुष्ठानाsनुबन्धिनी ॥२७०॥
तस्य दह्र्मत्वमुच्येत ततः श्येनादिवर्जनम् ।
यदा तु चोदनागम्यः कार्याsकार्याsनपेक्षया ॥२७१॥
धर्मः प्रीतीनिमित्तं स्यात्तदा श्येनेsपि धर्मता ।
यदि त्वप्रीतिहेतुर्यः साक्षादू व्यवहितोsपि वा ॥२७२॥
सोsधर्मश्चोदनार्थः स्यात्तदा श्येनेsप्यधर्मता ’ ।
यस्तु हिंसात्वसाधर्म्याद्बाह्यवच्चोदनास्वपि ॥२७३॥
वदेदनर्थहेतुत्वं तस्याप्यागमबाधनम् ।
तमनादृत्य यो ब्रूयाद्यागादेरप्यसौ वदेत् ॥२७४॥
स्वर्गादिसाधनाशक्तिं क्रियात्वाद्भोजनादिवत् ।
गीतामन्त्रार्थवादैर्या कल्प्यतेsनर्थहेतुता ॥२७५॥
प्रत्यक्षश्रुतिबाध्यत्वात्साsन्यार्थ्त्वेन नीयते ।
शिष्यान्प्रत्यविशिष्टत्वात्सूत्रवैदिकवाक्ययोः ॥२७६॥
अशक्तेश्चोभयोः साम्पान्न सूत्रेष्वित्यनुत्तरम् ।
प्रागुक्तपरिसंख्यायाः फलमेतप्रकाश्यते ॥२७७॥
सूत्रेषु ह्यनया युक्त्या गतिरेषापि युज्यते ।
तस्मादावर्तते सूत्रं तन्त्रं वा शक्तिभेदतः ॥२७८॥
एकदेशाsनुमानाद्वा द्वे सूत्रे परिकल्पिते ।
इतरेतरसामीप्यादेतावेव परस्परम् ॥२७९॥
कल्प्येते वाक्यदोषाय नाsन्याsवयवकल्पना ।
विशिष्टार्थाsनुवादित्वादथवेत्यपि भाषिते ॥२८०॥
वाक्यभेदः स एवेति संज्ञातन्त्रत्वमुत्तरम् ।
अर्थं वा प्रत्युपादानं संज्ञालक्षणशब्दयोः ॥२८१॥
तन्त्रं लत्तणशब्दो वा वाच्यो धर्माsर्थशब्दयोः ।
धर्मे सामान्यतः सिद्धे प्रमाणं कथ्यते यदा ॥२८२॥
वृत्तमेव तदाsर्थत्वं किमर्थं पुनरुच्यते ।
चोदनालक्षणत्वस्य धर्मं प्रति विधेयता ॥२८३॥
लभ्यतेsर्थानुवादेन संशयो ह्यन्यथा भवेत् ।
तथा च येsप्यनर्थस्य साधनत्वेन कल्पिताः ॥२८४॥
निषेधैस्तेsपि धर्माः स्युश्चोदनालक्षणत्वतः ।
तस्मादर्थाsपरित्यागादेकार्थग्रहणं यथा ॥२८५॥
लभ्यते वचनव्यक्त्या सा स्यादर्थानुवादतः ।
विशेषणाद्विना चैतदर्थसामर्थ्यकारितम् ॥२८६॥
कथ्यते भाष्यकारेण फलं हिंसादिवर्जनम् ॥
इति चोदनासूत्रं द्वितीयम् ॥