चोदनालक्षणोsर्थो धर्मः - श्लोक १ ते २५

धर्मे सामान्यतः सिद्धे प्रमाणं चोदनोच्यते ।
स्वरूपादेस्ततः सिद्धिः स्वरूपं वेह सूत्र्यते ॥१॥
द्वयमेकेन सूत्रेण श्रुत्यर्थाभ्यां निरूप्यते ।
स्वरूपे sपि हि तस्योक्ते प्रमाणं कथ्यतेsर्थतः ॥२॥
किमाद्यपेत्तितैः पूर्णः समर्थः प्रत्ययो विधौ ।
तेन प्रवर्तकं वाक्यं शास्त्रेsस्मिन् चोदनोच्यते ॥३॥
चोदनैव प्रमाणं चेत्येतद्धर्मेsवधारितम् ।
साकाङ्क्षमिति मन्वानो युक्तलेशं द्वयेsस्पृशत् ॥४॥
सम्भाव्यते प्रमाणत्वं शब्दस्यैवंविधेष्वपि ।
इन्द्रियादेरसामर्थ्यं वक्ष्यमाणमदीदिशत् ॥५॥
अत्यन्ताsसत्यपि ज्ञानमर्थे शब्दः करोति हि ।
तेनोत्सर्गे स्थिते तस्य दोषाभावात्प्रमाणता ॥६॥
चोदनेत्यब्रवीच्चात्र शब्दमात्रविवक्षया ।
न हि भूतादिविषयः कश्चिदस्ति विधायकः ॥७॥
इन्द्रियादिव्युदासेन शब्दो पावन्न साध्यते ।
तावच्च तद्विशेषस्य कुतो वाsवसरो भवेत् ॥८॥
निमित्तमात्रं वोच्येत प्रमाणं वेह लक्षणम् ।
प्रमाणं त्वपि शब्दो वा ( १ ) तज्ज्ञानं वा निरूप्यते ॥९॥
पदार्थस्तन्मतिर्वा स्याद्वाक्यार्थाधिगमोsपि वा ।
पूर्वेषान्तु प्रमाणत्वे फलत्व तस्य गम्यते ॥१०॥
ज्ञानेलक्षणशब्दोsयं यदि नाम प्रयुज्यते ।
चोदनोक्तिस्तदा कार्यं तत्कार्यं चाsपि लक्षयेत् ॥११॥
निमित्तमात्रे शब्दे च प्रमाणे मुख्यवृत्तयोः ।
सामानाधिकरण्यं स्याच्चोदनालक्षणत्वयोः ॥१२॥
द्रव्यक्रियागुणादीनां धर्मत्वं स्थापयिष्यते ।
तेषामैन्द्रियकत्वेsपि न ताद्रूप्येण धर्मता ॥१३॥
श्रेयःसाधनता ह्येषां नित्यं वेदात्प्रतीयते ।
ताद्रूप्येण च धर्मत्वं तस्मान्नेन्द्रियगोचरः ॥१४॥
प्रदर्ह्सनार्थमत्रोक्तमिन्द्रियं सूत्रकारवत् ।
नान्यत्किं चेति वा च्छेदः सामान्यार्थःप्रयुज्यते ॥१५॥
तदसामर्थ्यसिद्ध्यै च पुनरिन्द्रियकीर्तनम् ।
किं चेति मध्यमच्छेदो हेतुप्रश्ने प्रयुज्यते ॥१६॥
यद्यपि त्वनुमानस्याsप्येवमादौ समर्थता ।
विना सम्बन्धबोधेन न तु तस्योद्भवः क्क चित् ॥१७॥
न सामान्यविशेषाभ्यां धर्मसम्बन्धदर्शनम् ।
लिङ्गस्य कस्य चित्सिद्धं येन स्यादनुमानता ॥१८॥
ननु शब्दो sपि सम्बन्धबोधान्नर्ते प्रवर्त्तते ।
पदं तदू,न च तद्वाच्यो धर्मो, वाक्यार्थ एव सः ॥१९॥
वाक्यस्याsवाचकत्वं च पदार्थानां च हेतुता ।
सम्बन्धस्याsनपेक्षाणां ( १ ) वाक्यार्थे स्थापयिष्यते ॥२०॥
नित्यत्वादेरसिद्धत्वादभ्युपेत्योच्यतेsथ वा ।
सुतरामप्रमाणत्वं वक्तृप्रामाण्यवर्जनात् ॥२१॥
प्रमाणान्तरदृष्टं हि शब्दोsर्थं प्रापयेत्सदा ।
स्मृतिवच्च स्वयं तस्य प्रामाण्यं नोपपद्यते ॥२२॥
नूनं तत्राsनुभूतोsसावित्याप्तोक्तिनिबन्धना ।
बुद्धिः साक्षाददृष्टेsपि युक्ताsर्थे पुरुषोक्तितः ॥२३॥
नात्मीयादन्यदीयाद्वा प्रत्यक्षादेर्विना क्क चित् ।
वचसः सत्यता दृष्टा तथा स्याच्चोदनास्वपि ॥२४॥
तेन सत्यपि विज्ञाने प्रतिभादेर्यथैव हि ।
स्वातन्त्र्यान्न प्रमाणत्वं तथा वेदेsपि दृश्यताम् ॥२५॥