हंसः [haṃsḥ] [हस्-अच्-पृषो˚ वर्णागमः] (said to be derived from हस्; cf. भवेद्वर्णागमाद् हंसः Sk.)
A swan, goose, duck; हंसाः संप्रति पाण्डवा इव वनादज्ञातचर्यां गताः
[Mk. 5.6;] न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा Subhāṣ;
[R.17.] 25. (The description of this bird, as given by Sanskrit writers, is more poetical than real; he is described as forming the vehicle of the god Brahman, and as ready to fly towards the Mānasa lake at the approach of rains; cf. मानस. According to a very general poetical convention he is represented as being gifted with the peculiar power of separating milk from watere. g. सारं ततो ग्राह्यमपास्य फल्गु हंसो यथा क्षीरमिवाम्बुमध्यात्
[Pt.1;] हंसोहि क्षीरमादत्ते तन्मिश्रा वर्जयत्यपः
[Ś.6.28;] नीरक्षीरविवेके हंसालस्यं त्वमेव तनुषे चेत् । विश्वस्मिन्नधुनान्यः कुलव्रतं पालयिष्यति कः
[Bv.1.13;] see
[Bh.2.18] also).
The Supreme Soul, Brahman.
The individual soul (जीवात्मन्); प्रीणीहि हंसशरणं विरम- क्रमेण
[Bhāg.4.29.56.] One of the vital airs.
The sun; हंसः शुचिषद्वसुरन्तरिक्षसद्धोता वेदिषत् Ka&tod;h.2.5.2; उषसि हंसमुदीक्ष्य हिमानिकाविपुलवागुरया परियन्त्रितम्
[Rām. ch.4.91.] Śiva.
Viṣṇu.
Kāmadeva.
An unambitious monorch.
An ascetic of a particular order;
[Bhāg.3.12.43.] A spiritual preceptor;
[Bhāg.7.] 9.18.
One free from malice, a pure person.
A mountain.
Envy, malice.
A buffalo.
A horse.
A particular incantation; L. D. B.
The best of its kind (at the end of a compound; cf. कविहंस); L. D. B.
A temple of a particular form.
Silver. -a.
moving, going (गतिमान्); नव- द्वारं पुरं गत्वा हंसो हि नियतो वशी
[Mb.12.239.31] (see com.).
Pure; हंसाय संयतगिरे निगमेश्वराय
[Bhāg.12.8.47;6.4.] 26.
-साः (m. pl.) N. of a tribe said to live in the Plakṣa-Dvīpa. -Comp.
-अंशुः a. a. white.
-अङ्घ्रिः vermilion.-अधिरूढा an epithet of Sarasvatī.
-अभिख्यम् silver.-आरूढः N. of Brahman.
-उदकम् a kind of cordial liquor (prepared from infusion of cardamoms).
-कान्ता a female goose.
-कालीतनयः a buffalo.
-कीलकः, -नीलकः a particular mode of sexual enjoyment.
कूटः N. of one of the peaks of the Himālaya.
the hump on the shoulder of an ox (for अंसकूट).
-गति a. a. having a swan's gait, stalking in a stately manner.
-गद्गदा a sweetly speaking woman.
गामिनी a woman having graceful gait like that of a swan; अव्यङ्गाङ्गीं सौम्यनाम्नीं हंसवारणगा- मिनीम् (उद्वहेत् स्त्रियम्)
[Ms.3.1.] N. N. of Brahmāṇi.-गुह्यम् N. of a particular hymn; अस्तौषीद्धंसगुह्येन भगवन्त- मधोक्षजम्
[Bhāg.6.4.22.] -च्छत्रम् dry ginger.
-तूलः, -लम् the soft feathers of down of a goose; रत्नखचितहेमपर्यङ्के हंसतूलगर्भशयनमानीय
[Dk.1.4;2.2.] -दाहनम् aloewood.
-नादः the cackling of a goose.
-नादिनी a woman of a particular class (described as having a slender waist, large hips, the gait of an elephant and the voice of a cuckoo; गजेन्द्रगमना तन्वी कोकिलालापसंयुता । नितम्बे गुर्विणी या स्यात् सा स्मृता हंसनादिनी).
-पक्षः a particular position o the hand.
-पदः a particular weight (कर्ष).
पादम् vermilion.
quick-silver.
-बीजम् a goose's egg.
-माला a flight of swans; तां हंसमालाः शरदीव गङ्गाम्
[Ku.1.3.] -यानम् a car drawn by swans.
-युवन् m. m. a young goose or swan.
-रथः, -वाहनः epithets of Brahman.
-राजः a king of geese, a large gander.-लिपिः a particular mode of writing (with Jainas).-लोमशम् green sulphate of iron.
-लोहकम् brass.-श्रेणी a line of geese.