वात

{ vāta }

Puranic Encyclopaedia

VĀTA   One of the Saptarṣis (seven hermits) of the Manvantara (Age of the Manu) of Manu Svārociṣa. In this age of the Manu the Devendra was Vipaścit. The Saptarṣis of that Age of the Manu were Ūrja, Stamba, Prāṇa, Vāta, Vṛṣabha, Niraya and Parīvān. [Viṣṇu Purāṇa, Aṁśa 3, Chapter 1] .

हिन्दी (hindi) WN

 noun  वैद्यक के अनुसार शरीर के भीतर की वह वायु जिसके विकार से अनेक रोग होते हैं   Ex. वात की अधिकता के कारण घुटने में बहुत दर्द हो रहा है ।

ONTOLOGY:

प्राकृतिक वस्तु (Natural Object) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

वायु हवा

Wordnet:

ori ବାତ

pan ਵਾਤ

san वातः

tel వాయువు

urd ہوا , گوز , پاد , ریاح , معدے کی ہوا

   See : वात रोग

प्राचीन चरित्रकोश

वात n.  (सो. क्रोष्टु) एक राजा, जो वायु के अनुसार शूर राजा का पुत्र था ।
वात II. n.  एक क्रूरकर्मा राक्षस, जो यातुधान राक्षस का पुत्र था । इसके पुत्र का नाम विरोध था [ब्रह्मांड. ३.७.९६] ।
वात III. n.  स्वारोचिष मन्वंतर के सप्तषियों में से एक ।

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  घाव्या वयलो पूं सोकपा खातीर दवरतात असो कपड्याचो कुडको   Ex. वैज ताच्या घाव्यार वात घालता

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

घडी

Wordnet:

asm পট্টী

bd फिथा

ben ব্যান্ডেজ বাঁধার নরম কাপড়

hin बत्ती

kan ಬತ್ತಿ

kas گاز

mal തിരി

mar बत्ती

mni ꯑꯁꯥꯡꯕ꯭ꯐꯤ꯭ꯃꯆꯦꯠ

ori ପଟି

tam கட்டுத்துணி

tel దూదివత్తి

urd بتی , باتی

 noun  दिव्यांत घालतात अशी कापसाची, सुताची पिळ वळिल्ली दोरी   Ex. आवय दिव्यांतली वात काडटा

HOLO MEMBER COLLECTION:

पंचारत

HYPONYMY:

फूलवात

MERO STUFF OBJECT:

कापूस

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

guj વાટ

kas سۄیَتھ

ori ସଳିତା

tel వత్తి

 noun  वाताक लागून जाता अशें एके तरेचें दुयेंस   Ex. तो वातान पिडेस्त आसा

HYPONYMY:

अर्दांग आक्षेप अर्दीत

ONTOLOGY:

रोग (Disease) ➜ शारीरिक अवस्था (Physiological State) ➜ अवस्था (State) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

वातीचें दुयेंस

Wordnet:

ben বাত রোগ

guj વાત રોગ

hin वात रोग

kan ವಾತ ರೋಗ

mal വാതരോഗം

mar वातरोग

ori ବାତ ରୋଗ

san वातरोगः

tam வாத ரோகம்

tel వాతరోగం

urd جوڑوں کادرد , وجع المفاصل , نقرس , گٹھیا

 noun  जिच्या विकाराक लागून कितल्याश्याच तरांचीं दुयेंसां जातात अशी वैजका प्रमाणें कुडी भितरली वाय   Ex. वाताचे अधीकतायेक लागून धोंपरां खूब दुखता

ONTOLOGY:

प्राकृतिक वस्तु (Natural Object) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ori ବାତ

pan ਵਾਤ

san वातः

tel వాయువు

urd ہوا , گوز , پاد , ریاح , معدے کی ہوا

 noun  वातये भशेन खंयचीय वाटकुळी लांब वस्तू   Ex. फकीर धुपवात जळोवन मस्जिदा मुखार बसलो

HYPONYMY:

वात

ONTOLOGY:

वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

pan ਧੂਪਬੱਤੀ

 noun  पुजना वेळार जळयतात अशें गंधद्रव्य वा ज्वलनशील पदार्थ रेंवडावन केल्ली वात   Ex. उजवात, धूपवात, मेणवात, बी खूब फामाद वाती आसात

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

   See : मुयो, जोत, मेणवात

A dictionary, Marathi and English

   which receives the wick. 5 Abridged from तेलवात. Land appropriated to the maintenance of the light in a temple.
   Wind or air. 2 Air as one of the three humors of the body. 3 Rheumatic affection, cramp, gout: also spasmodic affection, spasm. v ये.

Aryabhushan School Dictionary

  f  A wick.
  m  Wind. Gout.

मराठी (Marathi) WN

 noun  दिव्यात लावायची कापसाची, सुताची पिळदार दोरी   Ex. दिवाळीच्या आधी आम्ही वाती वळून ठेवल्या.

HOLO MEMBER COLLECTION:

पंचारती

HYPONYMY:

फुलवात

MERO STUFF OBJECT:

कापूस

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

guj વાટ

kas سۄیَتھ

ori ସଳିତା

tel వత్తి

 noun  वैद्यकशास्त्रानुसार अनेक रोगांचे कारण असलेला शरीरातील वायू   Ex. वातामुळे तिचे गुडघे दुखतात.

ONTOLOGY:

प्राकृतिक वस्तु (Natural Object) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ori ବାତ

pan ਵਾਤ

san वातः

tel వాయువు

urd ہوا , گوز , پاد , ریاح , معدے کی ہوا

   See : बत्ती, वायू, तोडा, गॅस, वातरोग

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. १ वायु ; वारा ; हवा . २ शरीरांतील तीन धातूंपैकीं एक ; त्रिदोषांपैकी एक . ३ संधिवात ; पेटका ; वळ वगैरे . ( क्रि०येणें .) [ सं .]
  स्त्री. १ बत्ती ; दिव्यांतील कापसाची सुताची पेळू ; देवापुढें लाववयाच्या निरनिराळया फेर्‍यांरुया वळ्या . उदा० बोटवात - १ सूत ; बेलवात - ३ . सुतें ; विष्णुवात - ५ . सुतें ; माणिकवात १ सूत ; रुद्रवास - ११ सुते ; पुरुषोत्तमवात - १५ सुतें ; गणेशवात - २१ सुतें ; ल ; गोकुळवात - ८ सुतें ; रामवात - १२ सुतें ; शिवरात्रवात - १००० सुतें इतरवाती - फुअवात , काडवात , पंचरत्नवात , अनंतवात , अधिक वात . घरोघरीं दीप अखंड त्यांच्या सरसावुनि वाती। - घनः शामाची भूपाअळी . २ कोवळें बारीक पडवळ , शेंग , काकडी वगैरे , ३ ( ल .) ( नाविक ) गुंडाळलेलें शीड . ४ दिव्याचें नाक , निमूळता भाग ; समैती वाती ठेवण्याची जागा . ५ तेलवात या शब्दांचे संक्षिप्त रुप ; नंदादीपासाठी लावून दिलेली जमीन . ६ ( ल .) दिवा . रश्मि वातीविण न देखती । - ज्ञा ९ . ३०१ [ सं . वर्ति ]
  पु. ( काव्य ) झंझावात इ० पहा .
०चढणें   वाताचा झटका येणें ; वातोन्माद होणें सामाशब्द -
०दोरा  पु. गाभण प्राण्याच्या योनींतून स्त्रवणारा चिकट द्रव .
०कंटक  पु. त्रिदोषांपैकी वातविकाराचा प्रकोप ; मुंगया येणें ; हुळहुळणें .
०पोत  पु. ( द्य्वाची वात व देवीचा पोत ) ( ल .) सरळ सडसडीत , किरकोळ , बारीक व लांब वस्तु . अवयव आकृति खिली वातपोतसारखी । निवडणार निवडील असे जो रत्नाचा पारखी। - पला ४ . ३४ , वातरें , वातरें , वात्येरें -- न . १ समईंतील वाती लावणची खोबण . दोन वातेर्‍यांत दोन जुळ्या वाती जुळत होत्या . -- क्रोअकि ५४ . २ वती करावयाच्या उपयोगी फडकें ३ ( ल .) फाटकें वस्त्र ; लकतर्‍या ; चिंधया . [ वात ]
०कफज्वर  पु. वात व कफ यांच्या प्रकोपामुळें येणारा ताप .
०कोश  पु. ( शाप .) माशांची पिशवी ; ( या पिशवीमुळें माशांस पोहतां येतें ).
०गुल्म  पु. संधिवात रोग ; पोटांतील वायु , पोटशूळ वगैरेसहि हा शब्द लवतात .
०चक्र  न. १ झंझावात ; वावटळ ; भोंवरा २ वातावरन . ३ पृथ्वीभोंवतीचा अवकाश ; अंतरिक्ष ; वायुलोक .
०ज्वर  पु. त्रिदोषांपैकी वात कुपित झाला असतां येणारा . ताप .
०नलिका  स्त्री. ( शाप .) अपृष्ठवंश प्राण्यांच्या शरीरांतील वायुवाहक नळया .
०पित्तज्वर  पु. वात व पित्त कुपित झाल्यामुळें येणारा ताप .
०पूरक   --- न . ( शाप .) जोरानें वारा भरण्याचें यंत्र . ( इं .) फोर्ससपंप .
यंत्र   --- न . ( शाप .) जोरानें वारा भरण्याचें यंत्र . ( इं .) फोर्ससपंप .
०प्रकृति  स्त्री. वातुळ , वातप्रधान शरीर . वात धातूचें आधिक्य असणारें शरीर .
०बद्ध वि.  वातुळ ; वातप्रधान ; फोपशा .
०रक्त  न. १ तीव्र संधिवाताचा विकार ; दूषित वायूच्या योगानें संचित रक्ताचा विकार - योग २ . २ . २ रक्तपिति ; महाव्याधि . वातरक्त कपरक्त । - गीता १३ . २४९७ .
०रोग   पुं . संधिवात ; पेटके ; पित वातदोष .
०रोगी वि.  वातरोग झालेला
०विकार  पु. वातरोग .
०विध्वंस  पु. वातविकारावरील रसायन ; वायूची मात्रा . व्याधि पुस्त्री . वातविकार .
०शूल  पु. पोटशूळ ; वायगोळा ; पेटका .
०श्वासी वि.  ( शाप .) वायूनें श्वासोच्छवास करणारे , श्वसन करणारे , हवा आंत घेऊन बाहे सोडणारे ( प्राणी ) वाताकर्षक यंत्र न . वायु ओडून घेणारें यंत्र , वाताकृति वि . चपळ ; वेगवान् ‍ अश्व मिरवले वाताकृते - नव ११ . ६३ [ वात + आकृति ] वातात्मज पु . १ मारुती . २ अग्नि . वातांबुपर्णाशन वि . वायु . पाणी व पाला यांवर निर्वाह करणारे . - एभा १४ . २५६ [ वात + अंबु + पर्ण + अशन ] वातासन न . खिडकी झरोका ; गवाक्ष . [ सं . वात + आयन ] वातासन - न . एक योगासन ; डाव्या पायाचा चवडा उजव्या मांडीवर चढवून खुब्यावर टेकोन उभें राहणें . - संयोग ३३५ . वातावरण न . १ पृथ्वीच्या भोंवतालचें वायूचें वेष्टण . २ ( ल .) परिस्थिति ; सभोवतालची स्थिति पुण्याचें वातावरण हल्लीं बरेंच स्वच्छ झालें आहे - केले २ . २ . ४ . [ सं . बात + आवरण ] वाताश पु . सर्प ; शेष . - वि वायुभक्षण करणारा . आंगे काजळ डोंगरु उमथला वाताश सेवी भला। - ग्रस्तो ८४ . वातूल न . वावटळ . वाडळ ; भोंवरा . वातिक वि . वातजन्य वातदोषांमुळें उत्पन्न होणारा वातूल , वातूळ -- वि १ वातकारक ; ज्यामुळें वातविकार उत्पन्न होतो असा . २ वातप्रकृतीचा ; फोपशा ; वातानें फुगलेला . [ वात ] वात्यां - पु . वादळ ; वावटळ . जसा पट टिकों दे वात्या। - मोकर्ण ११ . ५४ . [ वात ] वातोदर - न . वातयुक्त उदररोग ; गुबारा . वातोन्मान न . वायु . भरमापक यंत्र . वातोर्मि स्त्री . वार्‍यांची झुळूक , लाट , लहर .

A Sanskrit English Dictionary

वात  mfn.  1a mfn. (for 2. See p. 939, col. 3) blown &c.
वात  m.  m. wind or the wind-god ( pl. also ‘the मरुत्s’, cf. वायु), [RV.] &c. &c.
   wind, air, [Hit.]
   wind emitted from the body, [MBh. iv, 117]
वायु   wind or air as one of the humours of the body (also called , मारुत, पवन, अनिल, समीरण), [Kathās.]; [Suśr.] &c.
   morbid affection of the windy humour, flatulence, gout, rheumatism &c., [VarBṛS.]; [Śṛṅgār.]
वात-पति    N. of a people (See and वाता-धिप)

ROOTS:

वात पति

   of a राक्षस, [VP.]
   of a son of शूर, ib.
वात    1b &c. See p. 934, col. 2 &c.
वात  mfn.  2. mfn. ( fr. √ वन्) = वनित, solicited, wished for, desired ( cf. विवस्वद्-व्°)
अ-व्°   attacked, assailed, injured, hurt ( cf. 3. and निवात).

ROOTS:

अ व्°

वात  mfn.  3. mfn. (for 1. and 2. See pp. 934, 939) dried up (See 1. अ-वात॑).

The Practical Sanskrit-English Dictionary

वात [vāta] p.p. p.  p. p. [वा-क्त]
   Blown.
   Desired or wished for, solicited.
   तः Air, wind.
   The god of wind, the deity presiding over wind.
   Wind, as one of the three humours of the body.
   Gout, rheumatism.
   Inflammation of the joints.
   A faithless lover (धृष्ट).
   Wind emitted from the body; [Mb.]
   Morbid affection of the windy humour, flatulence.
   केलिः amorous discourse, the low whispering of lovers.
   the marks of finger-nails on the person of a lover.-कोपन a. exciting wind (in the body).
-क्षोभः   disturbance of wind in the body.
-गामिन्  m. m. a bird.
   गुल्मः a high wind, strong gale.
   rheumatism.
-घ्नी  N. N. of some plants (Mar. सालवण, आस्कंध).
-चक्रम्   the circular markings of a compass.
-चटकः   the तित्तिर bird.
-जम्   a kind of colic.
-ज्वरः   fever arising from vitiated wind.
-तूलम्   cottony seeds floating in the air.-थुडा (also वातखुडा, वातहुडा)
   a high wind.
   acute gout.
   a kind of smallpox.
   a lovely woman.
   ध्वजः a cloud.
   dust.
-पटः   a sail.
-पण्डः   a kind of impotent man.
-पातः   a gust of wind.
-पित्तम्   a form of gout.
   पुत्रः a cheat.
  N. N. of Bhīma or Hanumat.-पोथः,
-पोथकः   the tree called पलाश.
-प्रकोपः   excess of wind.
-प्रमी  m. m., f. a swift antelope.
-प्रमेहः   a kind of urinary disease.
-प्रवाहिका   a kind of अतिसार disease-फुल्लान्त्रम् flatulence in the bowels (caused by indigestion).
-मण्डली   a whirl-wind; रजसा सहसावर्तं वितेने वातमण्डली [Śiva.B.11.42.]
-मार्गः   the sky.
-मृगः   a swift antelope.
-रक्तम्, -शोणितम्   acute gout; कृत्स्नं रक्तं विदहत्याशु तच्च, दुष्टं स्रस्तं पादयोश्चीयते तु । तत्संपृक्तं वायुना दूषितेन तत्प्राबल्यादुच्यते वातरक्तम् ॥.
-रङ्गः   the fig-tree.
-रथः   a cloud.
   रूषः a storm, violent wind, tempest.
   the rainbow.
   a bribe.
   रेचकः a gust of wind.
   a braggart.
   रोगः, व्याधिः gout or rheumatism.
   (वातव्याधिः) N. of an ancient authority on अर्थशास्त्र referred to by Kauṭilya.
-वस्तिः  f. f. suppression of urine.
-वृद्धिः  f. f. swelled testicle.
-वैरिन्   m the castor-oil tree.
-शीर्षम्   the lower belly.
-शूलम्   colic with flatulence.
-संचारः   hiccough.
-सह a.  a. gouty.
-सारथिः   fire.
-स्कन्धः   the quarter from which the wind blows.
   Comp. अटः an antelope (वातमृग).
   a horse of the sun.-अण्डः a disease of the testicles; वृषणौ दूषयेद्वायुः श्लेष्मणा यस्य संवृतः । तस्य मुष्कश्चलत्येको रोगो वाताण्डसंज्ञकः ॥ Mādhavakara.
-अतिसारः   dysentery caused by some derangement or vitiation of the bodily wind.
-अदः   the almond tree.
-अध्वन्  m. m. an air-hole, window; वाताध्वरोमविवरस्य च ते महित्वम् [Bhāg.1.14.11.]
-अयम्   a leaf.
-अयनः   a horse.
   (नम्) a window, an air-hole; कटाक्षैर्नारीणां कुवलयितवातायनमिव [Māl.2.11;] [Ku.7.59;] [R.6.24;13.] 21.
   a porch, portico.
   a pavilion.
-अयुः   an antelope.
   अरिः the castor-oil tree.
  N. N. of several plants: शतमूली, शेफालिका, यवानी, भार्गी, स्नुही, विडंग, शूरण, जतुका &c.
-अश्वः   a very fleet or swift horse.
-अष्ठीला   a hard globular swelling in the lower belly.
-आख्यम्   a house with two halls (one looking south and the other east).
   आत्मजः N. of Hanumat; वातात्मजं वानर- यूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये Rāma-rakṣā 33.
  N. N. of Bhīmasena.
   आप्यम् fermentation.
   Soma.
   water.
-आमोदा   musk.
-आलिः, -ली  f. f. a whirl-wind; एतेन वातालीपुञ्जितेन शुष्कपर्णपुटेन प्रच्छादयामि [Mk.8.]
-आहत   a.
   shaken by the wind.
   affected by gout.
-आहतिः  f. f. a violent gust of wind.
-आहार a.  a. one who feeds only on air.
-उपसृष्ट a.  a. rheumatic, gouty.
-ऋद्धिः  f. f.
   a mace, a club, stick tipped with iron.-कण्टकः a particular pain in the ankle.
-कर्मन्  n. n. breaking wind.
-कुण्डलिका   scanty and painful flow of urine.
-कुम्भः   the part of an elephant's forehead below the frontal sinuses.
   केतुः dust.
   cloud.

Shabda-Sagara

वात   r. 10th cl. ( वातयति-ते)
   1. To go.
   2. To serve.
   3. To be happy.
   4. To give pleasure in travelling.
   5. To blow gently, to fan or ventilate.
वात  m.  ( -तः)
   1. Air, wind.
   2. Rheumatism, gout, inflammation of the joints.
   3. Air, wind, as one of the three humours of the body.
   4. The deity that presides over wind.
  f.  ( -ता) Adj.
   1. Blown.
   2. Wished for, solicited.
    E. वा to go, Unādi aff. तन्.

ROOTS:

वा तन्