वर्ष

{ varṣḥ, varṣa }

Puranic Encyclopaedia

VARṢA I   The teacher of Vararuci. (For details see under Vararuci).
VARṢA II   See under Kālamāna.

हिन्दी (hindi) WN

 noun  बारह महीनों का समूह जो काल गणना में एक मान है   Ex. उसका लड़का अभी एक वर्ष का है ।

HYPONYMY:

अधिवर्ष अनुवत्सर सहालग वित्तीय वर्ष चौबीसवाँ तेईसवाँ पैंतीसवाँ पचीसवाँ पचहत्तरवाँ पैंसठवाँ नब्बेवाँ बाईसवाँ सत्तरवाँ साठवाँ पचासवाँ तीसवाँ बीसवाँ सौवाँ चालीसवाँ नव वर्ष संवत्सर आधार वर्ष

MERO MEMBER COLLECTION:

महीना ऋतु

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

साल बरस संवत्सर अब्द शारद

Wordnet:

asm বছৰ

guj વર્ષ

kan ವರ್ಷ

kok वर्स

mal ഒരു വര്ഷം

mar वर्ष

mni ꯆꯍꯤ

nep वर्ष

ori ବର୍ଷ

pan ਸਾਲ

san वत्सरः

urd سال , برس

 noun  वह समयावधि जिसमें कोई ग्रह सूर्य की पूरी परिक्रमा करता है   Ex. वृहस्पति का वर्ष पृथ्वी के वर्ष से बड़ा होता है ।

HYPONYMY:

सौरवर्ष चांद्रवर्ष

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

साल बरस

Wordnet:

asm বর্ষ

bd बोसोर

ben বর্ষ

kan ವರ್ಷ

kas ؤری

san संवत्सरः

tel సంవత్సరం

urd سال , برس , سنہ

   See : बहुत समय

प्राचीन चरित्रकोश

वर्ष n.  वसुदेव एवं उपदेवी के पुत्रों में से एक ।
वर्ष II. n.  (सो. सह.) एक राजा, जो वायु के अनुसार सहस्त्रार्जुन राजा का पुत्र था ।
वर्ष III. n.  एक व्याकरणाचार्य, जो पाणिनि का गुरु था ।

A dictionary, Marathi and English

   A year. वर्षाच्या कांठीं Within the or a year.
   varṣa m S A division of the continent as known or apprehended by the Hindús. Nine वर्ष are reckoned; viz. कुरु, हिरण्मय, रोमानक, इलावृत्त, हरी, केतुमाला, भाद्रास्वा, किन्नर, भरत.
   varṣa m S Raining.

Aryabhushan School Dictionary

 n   A year. वर्षाच्या कांठीं Within
   the or
 a   year. Sometimes a division of the continent, भारतवर्ष.
  m  Raining.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  बारा महिने , संवत्सर . साल .

मराठी (Marathi) WN

 noun  बारा महिन्यांचा काळ   Ex. यंदाचे वर्ष चांगले जाईल अशी आशा आहे.

HYPONYMY:

लीप वर्ष चाळिशी गतवर्ष पासष्ठी पंचाहत्तरी पंचविशी पस्तिशी तेविशी चोविशी नव्वदी बाविशी सत्तरी साठी पन्नाशी तिशी विशी शंभरी नववर्ष आर्थिक वर्ष आधारवर्ष

MERO MEMBER COLLECTION:

महिना ऋतू

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

साल संवत्सर

Wordnet:

asm বছৰ

guj વર્ષ

hin वर्ष

kan ವರ್ಷ

kok वर्स

mal ഒരു വര്ഷം

mni ꯆꯍꯤ

nep वर्ष

ori ବର୍ଷ

pan ਸਾਲ

san वत्सरः

urd سال , برس

 noun  एखाद्या ग्रहाला सूर्याभोवती एक फेरा लावायला लागणारा वेळ   Ex. बृहस्पतीचा वर्ष पृथ्वीच्या वर्षापेक्षा मोठा असतो.

HYPONYMY:

चांद्रवर्ष सौरवर्ष

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

asm বর্ষ

bd बोसोर

ben বর্ষ

kan ವರ್ಷ

kas ؤری

san संवत्सरः

tel సంవత్సరం

urd سال , برس , سنہ

   See : खूप दिवस, सन

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. आर्य पुराणप्रथेप्रमाणे खंडाचा विभाग . हे पुढील नऊ आहेतः - कुरु , हिरण्मय , रम्यक , इलावृत्त , हरि , केतुमाला , भद्राश्व , किन्नर , भारत . [ सं . ]
  न. 
  पु. 
   वर्षाचे ; वृष्टि .
   सवत्सर ; बारा महिन्यांचा काळ ; साल .
   पाऊस पडणे ; पर्जन्य . सांगे वातवर्ष आतपु घरे । ऐसे अभ्रच्छायाचि जरी सरे । - ज्ञा ५ . ११४ . [ सं . तुल० जि . बेर्श ]
   सांवत्सरिक श्राद्ध ; वर्षश्राद्ध . सारी वर्षे प्रयागी प्रभु पदनिरतां त्यांसि भेटोनि तारी । - मो रामायणे २१ . [ सं .; तुल०फ्रेंजि . वेर्स ]
०गणना  स्त्री. वर्ष मोजण्याची पद्धत . याच्या सौर व चांद्र अशा दोन गणना आहेत .
०ऋतु   वर्षतु - पु . षडऋतूंपैकी एक ; श्रावण - भाद्रपद या दोन महिन्यांचा काल ; पावसाळा . वर्षण - न . वृष्टि ; पर्जन्य . [ सं . ] वर्षणे - अक्रि . वृष्टि करणे ( मेघाने ). - उक्रि . ( ल . ) वर्षाव करणे ; फेंकणे ( बाण , फुले , गारा इ० ). तेथ बाणवरी धनुर्धर । वर्षताति निरंतर । - ज्ञा १ . १६६ . वर्षा वर्षाकाल - ऋतु - स्त्री . पु . पावसाळा ; वर्षर्तु . - ज्ञा १५ . २८५ . वर्षाव - पु .
०गांठ  स्त्री. वाढदिवस . ( पूर्वी दरसाल जन्मदिवशी दोरीला एकेक गांठ देऊन त्या गांठीवरुन वय मोजण्याची चाल असे ).
   पाऊस .
०धात  स्त्री. वर्षाचे सामर्थ्य ; वर्षफल ( मानवी व्यवहारावर परिणाम करणारे ). ( क्रि० जपणे ; सांभाळणे ). [ वर्ष + धातु = वीर्य ]
   वृष्टि ; फेंकणे ; भडिमार ( फळे , फुले इ० चा )
०वर्षित वि.  वृष्टि झालेला ( ल . व शब्दशः ) वर्षाव वर्षाव पहा . वाढावयालागी पुढती । सरसावली द्रौपदी सती । जैसा मेघ वर्षोन मागुती । वर्षोव करीअद्भुत । - ह ३४ . २७ .
०प्रतिपदा  स्त्री. चैत्र शुद्ध १ ; गुढीपाडवा .
०फल  न. ज्योतिषाच्या आधारे नव्या वर्षांत घडणार्‍या गोष्टींचे केलेले भविष्य ( पाडव्याच्या दिवशी हे वाचतात ); वर्षभविष्य .
०वीण वि.  वर्षाला विणारी ( गाय , म्हैस ).
०वृद्धि  स्त्री. एकाच राशींत गुरु राहतो ते वर्ष .
०सण  पु. लग्नाला वर्ष पूर्ण होते त्या प्रसंगी जांवयास दिलेली मेजवानी , अहेर इ० . वर्षल स्त्री . वतन इ० उपभोगण्याच्या पाळीचे वर्ष ; उत्पन्नाचे वर्ष . - पु . वर्षाचा वतनदार , पाळीदार . वर्षाचा दिवस सण पु .
   वर्ष श्राद्धाचा दिवस .
   वाढदिवस .
   सणाचा दिवस . ( तो दिवस वर्षांतून एकदांच येतो म्हणून ). वर्षाचा हा सण । करावा गोड सख्या आपण । - प्रला . वर्षादिसाचा दिवस - पु . वर्षाचा दिवस अर्थ १ , २ पहा . वर्षानकाळ - वर्ष - क्रिवि .
   प्रतिवर्षी .
   अनेक वर्षे ( टिकणे , इ० ). नवर्‍याला सोडून बायकांनी वर्षानवर्ष माहेरी राहणे म्हणजे वनवासच होय . - सवतीमत्सर ९४ . [ वर्ष आणि ( अन ) वर्ष ] वर्षायु - वि . ( खा . ) एक वर्ष टिकणारा . कापसाची एक जात . वर्षासन , वर्षाशन - न . वार्षिक नेमणूक ; उदरनिर्वाहासाठी ब्राह्मण इ०कास प्रतिवर्षी नियमाने धन , धान्य इ० देतात ते ( याबद्दल चाकरी करावी लागत नाही ).
   दरवर्षी करावयाची गोष्ट , देण्याचे द्रव्य इ० तंव इंद्राचे वर्षासन । प्रतिवर्षी करावे हवन । - कथ ४ . ५ . ९३ . वर्षासनदार - पु . वर्षासन असणारा माणूस ; नेमणूकदार . वर्षिल - पु . पालटवाटा . - आडिवर्‍याची महाकाली ( प्रस्तावना ) ११ . वर्षल पहा . वर्षिलदार - वि . वर्षाच्या पाळीचा हक्कदार . वर्षोगणति - स्त्री . वर्षांत , वर्षांनी मोजणे . - क्रिवि . वर्षांनी ( मोजणे इ० ). वर्षोवर्षे - क्रिवि .
   कित्येक वर्षे ; वर्षे पर्यंत .
   दरसाल . वर्सल - स्त्री . वर्षल पहा .

नेपाली (Nepali) WN

 noun  बाह्र महिनाको समूहको जुन कालगणनामा एक मानिन्छ   Ex. उनको छोरो अहिले एक वर्षको भयो

HYPONYMY:

पोहोरसाल अधिवर्ष

MERO MEMBER COLLECTION:

महिना ऋतु

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

साल

Wordnet:

asm বছৰ

guj વર્ષ

hin वर्ष

kan ವರ್ಷ

kok वर्स

mal ഒരു വര്ഷം

mar वर्ष

mni ꯆꯍꯤ

ori ବର୍ଷ

pan ਸਾਲ

san वत्सरः

urd سال , برس

A Sanskrit English Dictionary

वर्ष  mfn.  a mf( आ)n. ( fr. √ वृष्) raining ( ifc. e.g. काम-व्°, raining according to one's wish), [BhP.]
वर्ष  f.  m. and (older) n. ( ifc. f( आ).) rain, raining, a shower (either ‘of rain’, or fig. ‘of flowers, arrows, dust &c.’; also applied to seminal effusion), [RV.] &c. &c.
वर्षा  f. ( pl.) the rains, [AV.] ( cf. f.)
   a cloud, [L.]
आ वर्षात्   a year (commonly applied to age), [Br.] &c. &c. (, for a whole year; वर्षात्, after a year; वर्षेण within a year; वर्षे every year)
   a day (?), [R. vii, 73, 5] ( Sch.)
   a division of the earth as separated off by certain mountain ranges (9 such divisions are enumerated, viz. कुरु, हिरण्मय, रम्यक, इलावृत, हरि; केतु- माला, भद्राश्व, किंनर, and भारत; sometimes the number given is 7), [MBh.]; [Pur.] ( cf. [IW. 420])
भारतवर्ष   India (= and जम्बु-द्वीप), [L.]
    N. of a grammarian, [Kathās.]
वर्ष    b See p.926&c.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

वर्षः [varṣḥ] र्षम् [rṣam]   र्षम् [वृष् भावे घञ् कर्तरि अच् वा]
   Raining, rain, a shower of rain; तपाम्यहमहं वर्षं निगृह्णाभ्युत्सृजामि च [Bg.9.19;] विद्युत्स्तनितवर्षेषु [Ms.4.13;] [Me.37.]
   Sprinkling, effusion, throwing down, a shower of anything; सुरभि सुरविमुक्तं पुष्पवर्षं पपात [R.12.12;] so शरवर्षः, शिलावर्षः, लाजवर्षः &c.
   Seminal effusion.
   A year (usually only n.); इयन्ति वर्षाणि तया सहोग्रमभ्यस्यतीव व्रतमासिधारम् [R.13.67;] न ववर्ष वर्षाणि द्वादश दशशताक्षः Dk.; वर्षभोग्येण शापेन [Me.1.]
   A division of the world, a continent; (nine such divisions are usually enumerated: 1 कुरु; 2 हिर- ण्मय; 3 रम्यक; 4 इलावृत; 5 हरि; 6 केतुमाला; 7 भद्राश्व; 8 किंनर; and 9 भारत); यस्मिन् नव वर्षाणि [Bhāg.5.16.6.] एतदूढगुरुभारभारतं वर्षमद्य मम वर्तते वशे [Śi.14.5.]
   India (= भारतवर्ष).
   A cloud (only m. according to Hemachandra).
   A day; अप्राप्तयौवनं बालं पञ्चवर्षसहस्रकम् [Rām.7.73.5.] (com. वर्षशब्दोऽत्र दिनपरः).
   A place of residence; वर्षमस्य गिरेर्मध्ये रामेण श्रीमता कृतम् [Mb.3.] 13.12. -Comp.
-अंशः, -अंशकः, -अङ्गः   a month.-अम्बु n. rain-water.
-अयुतम्   ten thousand years.-अर्चिस् m. the planet Mars.
-अवसानम्   the autumn or Śarat season.
-आघोषः   a frog.
-आमदः   a peacock.
   उपलः hail stone
   a kind of sweetmeat ball; घनैरमीषां परिवेषकैर्जनैरवर्षि वर्षोपलगोलकावली [N.16.1.]
-करः   a cloud. (-री) a cricket.
-कालः   the rainy season.-केतुः a red-flowering Punar-navā.
   कोशः, षः a month.
   an astrologer.
-गणः   (pl.) a long series of years; बहून् वर्षगणान् घोरान् [Ms.12.54.]
-गिरिः, -पर्वतः   'a Varṣa mountain', i. e. one of the mountain-ranges supposed to separate the different divisions of the world from one another; (they are seven: हिमवान् हेमकूटश्च निषधो मेरुरेव च । चैत्रः कर्णी च शृङ्गी च सप्तैते वर्षपर्वताः).
-घ्न a.  a. protecting from rain.
-ज a.  a. (वर्षेज also)
   produced in the rainy season.
   one year old.
-त्रम्   an umbrella; छायां ते दिनकरभाः प्रबाधमानं वर्षत्रं भरत करोतु मूर्ध्नि शीताम् [Rām. 2.17.18.]
   धरः a cloud.
   a eunuch, an attendant on the women's apartments; (वर्षधर्ष in the same sense). See वर्षवर.
   the ruler of a Varṣa; वर्षधराभिवादिताभि- वन्दितचरणः [Bhāg.5.3.16;] also वर्षप-पति.
   a mountain bounding a Varṣa.
-पदम्   a calender.
-पाकिन्  m. m. the hog-plum.
-पूगः   a series or collection of years.
-प्रति- बन्धः   a drought.
-प्रवेगः   a heavy shower of rain; वर्ष- प्रवेगा विपुलाः पतन्ति [Rām.4.28.45.]
-प्रियः   the Chātaka bird.
-रात्रः   the rainy season; वर्षरात्रे स्थितो रामः [Rām. 4.3.1.]
-वरः   a eunuch, an attendant on the women's apartments; वर्षवराभ्यागारिकैः [Kau.A.1.21;] ये स्वल्पसत्त्वाः प्रथममात्मीयाः स्त्रीस्वभाविनः । जात्या न दुष्टाः कार्येषु ते वै वर्षवराः स्मृताः ॥ Ak.; [M.4.4] /5; [Rām.2.65.7;] [Mb.9.62.5.] -वृद्धिः f. birth-day.
-शतम्   a century, one hundred years.
-सहस्रम्   a thousand years.

Shabda-Sagara

वर्ष   r. 1st cl. ( वर्षति) To be wet.
वर्ष  mn.  ( -र्षः-र्षं)
   1. Rain, raining.
   2. Sprinkling, effusion.
   3. Seminal effusion.
   4. A year.
   5. A Varsha, or division of the known con- tinent; nine such are reckoned; viz:--KURU, HIRANMAYA, RAMYAKA, ILĀVRITA, HARI, KETUMĀLĀ, BHADRĀŚHWA, KIN- NARA, and BHĀRATA.
   5. JAMBU-DWIPA, or India.
   6. A cloud.
  m.  plu. ( -र्षाः) The rains or rainy season, containing two months, according to the Hindu classification of the seasons, which some systems consider to be Śrāvaṇa and Bhādra, and others, Bhādra and Āśhwin; the duration of the monsoon is however longer, being reckoned from A sārha to Kārtika, or from the middle of June to the beginning of October. f. Sing. ( -र्षा) A sort of gramineous plant: see पृक्का.
    E. वृष् to sprinkle, aff. अच् or घञ्; or वॄ to screen, &c., Unādi aff. स .

ROOTS:

वृष् अच् घञ्; वॄ स .