Dictionaries | References

मंगल

   
Script: Devanagari
See also:  मंगळ , मंगळें

मंगल

बर'/बड़ो (Bodo) WN | Bodo  Bodo |   | 
   see : मोजां, मंगल हारि, मंगल ग्रह

मंगल

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi |   | 

मंगल

मंगल n.  बौधायन श्रौतसूत्र में निर्दिष्ट एक आआर्य [बौ.श्रौ.२६.२]
मंगल II. n.  एक शिवपुत्र, जो शिव के घर्मबिन्दु से पैदा हुआ थादक्षयज्ञ में सती की मृत्यु हो जाने के कारण, उसके विरहताप से पीडित हो कर, शंकर उसकी प्राप्ति के लिये तप करने लगातप करते समय शंकर के मस्तक से एक घर्मबिंदु पृथ्वी पर गिरा । उससे एक पुत्र उत्पन्न हुआ, जिसे मंगल नाम प्राप्त हुआ । आगे चल कर शंकर ने नवग्रहों में उसकी स्थापना की । यह समस्त पृथ्वी का पालनकर्ता माना जाता है । ज्योतिषशास्त्र की दृष्टि से, मंगल भूमि एवं भार्या का संरक्षणकर्ता माना जाता है । इसीसे इसेभौमभी कहते है [शिव.रुद्र.२.१०] ;[स्कंद. ४.१.१७]अग्नि के संपर्क से उत्पन्न होने के कारण, इसेअंगारकनाम भी प्राप्त हुआ था [विष्णुधर्म.१.१.६] ;[पद्म. सृ.८१]स्कंद.के अनुसार, शिव के अश्रुबिंदुओं से इसकी उत्पत्ति हुयी थी [स्कंद. ७.१.४५]स्कंद में इसके उत्पत्ति की कथा इस प्रकार दी गयी हैः---शंकर ने हिरण्याक्ष की विकेशी नामक कन्या से विवाह किया थाएक दिन शंकर विकेशी से संभोग करने ही वाला था कि, वहॉं अग्निपहुँचाउसे देख कर शंकर क्रोध से लाल हो उठा, तथा उसकी ऑखों से अश्रुबिंदु टपकने लगेउन अश्रुबिंदुओं में से एक तेजोमय अश्रु विकेशी के मुख में जा गिरा, जिससे वह गर्भवती हो गयीकिंतु आगे चले कर शंकर के तेजोमय गर्भ को वह सहनकर सकी, तथा उसएन उसे बाहर गल दियाबाद को उस गर्भ से एक पुत्र उत्पन्न हुआ, जिसे पृथ्वी ने स्तनपान करा कर बडा किया । यही पुत्र मंगल कहलाया । भविष्यपुराण में मंगल की उत्पत्ति कुछ दूसरे प्रकार से दी गयी है । उसमें इसकी उत्पत्ति शिव के रक्तबिन्दु से कही गयी है [भवि.ब्राह्म.३१]गणेशपुराण में इसे भारद्वाज का पुत्र कहा गया है, एवं गणेश की कृपा के द्वारा किस प्रकार यह ग्रह बना, उसकी भी कथा दी गयी है ।
मंगल III. n.  एक देव, जो स्वायंभुव मन्वंतर के जित देवों में से एक था

मंगल

कोंकणी (Konkani) WN | Konkani  Konkani |   | 

मंगल

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English |   | 
   good fortune, well-being, welfare. 2 A festive occasion in general, as marriage, impregnation-rite, thread investiture. 3 Elliptically for मंगलाचरण q. v. मंगल is sometimes divided into आरंभचें मं0, मध्यचें मं0, शेवटचें मं0, signifying invocation or commemoration of a deity at the commencement, in the middle, and at the conclusion of a poem or literary work. 4 m The planet mars. Mem. For compounds besides these occurring in order below see under मंगळ.
   fortunate, prosperous, faring well.

मंगल

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English |   | 
  m  The planet mars. welfare.
   fortunate.

मंगल

मंगल

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi |   | 
 adjective  ज्याने सर्वांचे भले होईल असा   Ex. आपल्याकडे कोणत्याही मंगल कार्याच्या सुरुवातीला गणपतीची पूजाप्रार्थना करतात.
ONTOLOGY:
मूर्ख इत्यादि (QUAL)">गुणसूचक (Qualitative)विवरणात्मक (Descriptive)विशेषण (Adjective)
SYNONYM:
Wordnet:
   see : कल्याण, मंगलाचरण

मंगल

  न. 
  1. भाग्य ; सुदैव ; कल्याण .
  2. लग्न , मुंज , इ० शुभकार्य .
  3. शुभकार्य , ग्रंथ पठण इ० च्या आरंभीं म्हणतात ते ईश्वरस्तुतिपर श्लोक ; मंगलाचरण पहा . आरंभींचें - मध्यचें - शेवटचें मंगल असे याचे तीन भाग कधीं कधीं करण्यांत येतात .

  पु . मंगळ नांवाचा एक ग्रह .
वि .   शुभ ; सुलक्षणी ; कल्याणकारक . [ सं . ]
०कार्य  न. लग्न , मुंज इ० शुभ विधि .
०जननी  स्त्री. ( काव्य ) पृथ्वी , मंगल ग्रहाची माता . [ सं . ]
०दायक वि.  शुभदायक . [ सं . ]
०निधि  पु. कल्याणाचा ठेवा , सांठा .
०भवानी  स्त्री. ( निंदा , उपहास याअर्थी ) अचरट , मूर्ख स्त्री .
०वाद्य  न. मुंज , लग्न यांसारख्या शुभप्रसंगीं वाजविण्याचें वाद्य . ( वाजंत्री , इ० )
०वार  पु. मंगळवार ; भौमवार .
०सूत्र  न. मंगळसूत्र पहा .
मंगलागौरीव्रत  न .  लग्नानंतर मुलींनीं पांच वर्षे श्रावण महिन्यांतील प्रत्येक मंगळवारीं करावयाचें मंगळागौरी पूजेचें व्रत .
मंगलागौरी  स्त्री .   देवी ; पार्वती .
०स्नान  न. अंगाला तेलें , उटणें लावून उष्णोदकानें केलेलें स्नान ; अभ्यंगस्नान ; न्हाणें
मंगलाचरण   न .  
  1. ग्रंथ , कथा , पुराण इ० च्या आरंभीं केलेली ईश्वराची स्तुति .
  2. कुलदेवतेचें नामस्मरण .
  3. कोणत्याहि कार्याचा आरंभ , सुरवात . ( क्रि० करणें )

मंगलाष्टक   न . लग्न , मुंज इ० कार्याच्या वेळीं म्हणावयाचीं आशीर्वादार्थी शुभदायक पद्यें , प्रत्येक . [ मंगल + अष्टक ]
०घट्ट करणें    मंगलाष्टकें म्हणावयास शिकणें .
०गात बसणें    - रडत , चरफडत बसणें .
मंगलाक्षता  स्त्रीअव .  मंगलप्रसंगीं आशीर्वाद देतांना ब्राह्मण इ० नीं मस्तकावर टाकलेले कुंकुमयुक्त तांदूळ ; मंत्राक्षता . [ मंगल + अक्षत ]

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP