श्रीगणेशाय नमः ॥
जन्मेजयराजा भारती ॥ वैशंपायन वेदमूर्ती ॥
तयांसि करी विनंती ॥ कर जोडोनी ॥१॥
सांगा समुद्रमंथनाची कथा ॥ कैसें रुप धरिलें पूर्णता ॥
तेणें भुलविलें देवदैत्यां ॥ कैसियापरी ॥२॥
हें सांगाजी पूर्ण कथन ॥ जेणें संतोषी होय मन ॥
आणि निवतील हे श्रवण ॥ नामघोषें ॥३॥
मग ह्मणे वैशंपायन ॥ बरवा केला सिंगा प्रश्न ॥
तरी ऐकें सावधान ॥ कथा हे गा ॥४॥
पूर्वीं देव आणि दैत्य ॥ विचार करिती एकमत ॥
जे समुद्र मंथोनि समस्त ॥ काढूं रत्‍नें ॥ ५॥
दिव्यपर्वतींचे तरुवर ॥ आणिते झाले सुरवर ॥
सुगंधद्रव्यांचे अपार ॥ आणिती द्रुम ॥६॥
मग आणिला मंदराचळ ॥ देवीं दैत्यीं अळुमाळ ॥
जड जाणोनि महा शैल ॥ सांडिला मार्गीं ॥७॥
ह्मणोनि धांवला गोपाळ ॥ गरुडावरी घातला अचळ ॥
जैसी रवि उचलितां वेळ ॥ नलगे गौळणीसी ॥८॥
मग वासुकीचें करोनि मांदिरें ॥ देव वोढिती उत्तरे ॥
आणि दैत्य लागले मोहरे ॥ वासुकीच्या ॥९॥
उभयतां मंथिती समुद्रजळ ॥ तंव वासुकी वमी गरळ ॥
तेंचि उठिलें हळाहळ ॥ मुखींहोनी ॥१०॥
तयाची उठिली महाज्वाळ ॥ उभयवर्गीं जाळी सकळ ॥
मग तें गिळिलें हळाहळ ॥ महादेवें ॥११॥
त्या समुद्राचे मंथनें ॥ निघालीं चवदा महा रत्‍नें ॥
जीं अमरलोकींचीं भूषणें ॥ सिंधुजातें ॥१२॥
रंभा कौस्तुभ ऐरावती ॥ शंख श्री आणि निशापती ॥
अमृत मदिरा अश्वजाती ॥ उच्चैःश्रवा ॥१३॥
कामधेनु पारिजातक ॥ धन्वंतरी हरिधनु देख ॥
सकळां मागें महाविष ॥ निघालें तें ॥१४॥
ऐरावतीचे पदसंघटणीं ॥ नागवेली निघाली मंथनीं ॥
तें रत्‍न जाणोनि वज्रपाणी ॥ नेत अमरावतीसी ॥१५॥
नागु नाम भद्रजाती ॥ ह्मणोनि नाग कन्या बोलती ॥
परि सर्पांपासाव उत्पत्ती ॥ हें लटिकें राया ॥१६॥
ते नेतां अमरपुरीं ॥ काहीं बीज पडिलें सिंधुतीरीं ॥
मग ते विस्तारली सुंदरी ॥ नागवेली ॥१७॥
समुद्रमंथन करितेवेळीं ॥ मंदराचळ गेला पाताळीं ॥
तो कूर्मरुपें वनमाळी ॥ धरिता होय ॥१८॥
पर्वताचे महाभारां ॥ पाताळीं जातां वसुंधरा ॥
तेधवां कांसवरुपें श्रीधरा ॥ धरणें पडलें ॥१९॥
तें अद्यापि आहे चिन्ह ॥ कांसवपृष्ठी जे कठीण ॥
घुसळितां लागलें ऊन ॥ बुड पर्वताचें ॥२०॥
रत्‍नें काढिलीं समस्तां ॥ तंव दैत्य झोंबले अमृता ॥
मदिरा न घेती सर्वथा ॥ दोनीवर्ग ॥२१॥
कलह मांडला उभयांसी ॥ समस्त गेले शिवापाशीं ॥
नेवोनियां माधवासी ॥ गौतमीतीरा ॥२२॥
मग तयांसि ह्मणे श्रीपती ॥ तुह्मीं सकळीं बैसावें पंक्तीं ॥
एक येईल मध्यवर्ती ॥ तो वाढील अमृत ॥२३॥
तें मानवलें दोघांमनीं ॥ देवें रुप धरिलें मोहिनी ॥
येता जाहला दुरोनी ॥ स्त्रीचे वेषें ॥२४॥
तयेसि देखोनि समस्त ॥ कामें भुलले देव दैत्य ॥
मग ते ह्मणती अमृत ॥ वाढीं आह्मां ॥२५॥
तयेनें रचिलें पुढां पात्र ॥ दैत्य दुश्चित्त कामातुर ॥
तयांसि देतसे मदिर ॥ मोहिनीमाया ॥२६॥
आणि देवांचिये पंक्ती ॥ पात्रें भरिलीं अमृतीं ॥
तंव राहू बैसला पांथीं ॥ देवांमाजी ॥२७॥
तें चंद्रें सांगितलें नारायणा ॥ पैल हा दैत्ययाती जाणा ॥
राहू दाविला नेत्रखुणां ॥ मोहिनीसी ॥२८॥
तंव तेणें केलें प्राशन ॥ मग देवी कोपली आपण ॥
तानवड काढिलें सुदर्शन ॥ कर्णपुटींचें ॥२९॥
तेणें हाणितलें कंठनाळीं ॥ धड पाडिलें भूमंडळीं ॥
शीर तुटोनि गेलें पोकळीं ॥ आकाशपंथें ॥३०॥
धड चालिलें उफराटें ॥ पश्चिमसमुद्राचिये वाटे ॥
देवदैत्य झाले हिंपुटे ॥ पळती धाकें ॥३१॥
रुंडासि हाणिती त्रिशूळें ॥ परि तें अधिकचि उसळे ॥
पृथ्वी वाटीन ह्मणोनि चालिलें ॥ पश्चिमपंथें ॥३२॥
त्रिशूळ घातला धडाचे उदरीं ॥ परी तें नावरे त्रिपुरारी ॥
ऐसें ह्मणतां ह्माळसाडोंगरीं ॥ आलें धड ॥३३॥
तंव अंबरीं जाहली वाचा ॥ कीं हृदयीं अमृत असे याच्या ॥
तें काढितां अप्रयासा ॥ होईल कार्य ॥३४॥
अंगुष्ठ घातला कंठनाळीं ॥ गरळ उखळिलें हृदयकमळीं ॥
अंगुष्ठ काढितांचि खालीं ॥ निघालें अमृत ॥३५॥
मग तया हृदयींच्या नीरा ॥ संगम झाला हृदयक्षीरा ॥
तेचि नामें जाहली प्रवरा ॥ पुण्यनदी हे ॥३६॥
तेचि ह्मणिजे पयोष्णी ॥ हें असे मार्कंडेयपुराणीं ॥
तें सांगतसें वचनीं ॥ ऋषिमतेंसीं ॥३७॥
मग ते चालिली पूर्वपंथें ॥ धद घेवोनि सांगातें ॥
तैं गौतमी आली तेथें ॥ पयोष्णीपाशीं ॥३८॥
जे ऋषिदेखतां समग्रां ॥ गौतमें विनविलें महारुद्रा ॥
तेणें न्यावया पूर्वसमुद्रा ॥ केला नेम ॥३९॥
हें तुझे चरणींचें नीर ॥ मज मिळेल तरी मी पवित्र ॥
ऐसें ह्मणतांचि सुंदर ॥ जाहली उत्तरे ॥४०॥
परि गौतमीचे संगमीं ॥ ते सत्य विष्णुमोहिनी ॥
ह्माळसा धड चेपोनी ॥ बैसली असे ॥४१॥
ह्मणोनि राहूचंद्रासि वैर ॥ चंद्रें दाखविलें छिद्र ॥
ग्रहण होतसे निरंतर ॥ येणें विचारें ॥४२॥
तें राहूचें शिरकमळ ॥ कुटोनि त्याचें केलें मुसळ ॥
तेंचि शस्त्र महाबळ ॥ धरी महामाया ॥४३॥
हे लटिकी नव्हे बोली ॥ जे ग्रहण लागे शशिमंडळीं ॥
तें मुसळ झोंबतसे काळीं ॥ प्रतिबिंबास ॥४४॥
आणिक काहीं कारण ॥ कीं देवांचें झालें वरदान ॥
जेणें दाविलें तुझें मरण ॥ त्यासीच ग्रासावें ॥४५॥
ह्मणोनि देशा नाम धनवट ॥ प्रवरा हे वाहे उद्भट ॥
पयोष्णी जात वरिष्ठ ॥ विष्णुह्माळसा ते ॥४६॥
मग दैत्यांचे पांथिअंतीं ॥ मधुपात्र टाकिलें क्षिती ॥
तेचि जाहली मधुमती ॥ नाम नदी ते ॥४७॥
रुद्र ह्मणे ह्माळसा तूं सर्वत्र ॥ तुझा बोलिजे अगमपार ॥
तेंचि जाहलें गुणनाम थोर ॥ ह्माळसादेवी ॥४८॥
मग सोम आणि सविता तेथें ॥ धाकें केलीं दोन तीर्थें ॥
ग्रहणपीडेचिये व्यथे ॥ व्हावें सुस्नात ॥४९॥
हें ह्माळसेचें आख्यान ॥ संकलित केलें संपूर्ण ॥
स्मरणमात्रें दोष दारुण ॥ नासती ग्रहपीडा ॥५०॥
ते विष्णुरुप मोहिनी ॥ हें आहे मार्कंडेयपुराणीं ॥
ते म्यां बोलिली वाणी ॥ तुजप्रती ॥५१॥
मग दिवस गेलिया बहुतें ॥ शंकर ह्मणे विष्णूतें ॥
मोहिनीचें रुप मातें ॥ दाखवीं हरी ॥५२॥
कैसे देव आणि दैत्य ॥ तुवां मोहिले समस्त ॥
तें रुप पाहों उत्कंठित ॥ जाहलें मन माझें ॥५३॥
विष्णु ह्मणे अहो त्रिपुरारी ॥ तें गेलें तेचि अवसरीं ॥
परि रुद्र ह्मणे मुरारी ॥ न बोलें ऐसें ॥५४॥
मग विष्णु जाहला अदृश्य ॥ मांडिला मायेचा नट वेष ॥
वनश्री रचोनि वैकुंठाधीश ॥ जाहला मोहिनी ॥५५॥
रचिले पुण्यतरुवर ॥ वापी कूप सरोवर ॥
हंस चातक मयूर ॥ पक्षीकुळें ॥५६॥
कमलपत्रांचे छत्राकार ॥ मध्यें मयूर नृत्याकार ॥
कोकिळा गाती सुस्वर ॥ वसंतासवें ॥५७॥
वृक्ष दाटले दूरवरी ॥ फळीं पुष्पीं लवले भारीं ॥
पवनासि निघतां बाहेरी ॥ थोर कष्ट ॥५८॥
आतां असो हे वल्गना ॥ कंदुक झेलीत आली अंगना ॥
कीं कटाक्षबाणें त्रिभुवना ॥ मोहों शके ॥५९॥
सकळ श्रृंगारें आथिली ॥ अंचळ घाली करकमळीं ॥
तेणें दिसे उरस्थळीं ॥ कामबीज ॥६०॥
कंदुक टाकिला भूमीवरी ॥ सवेंच झेली अंबरीं ॥
लावण्यमातेचियापरी ॥ खेळे क्रीडा ॥६१॥
गातां कंठ अति सुस्वर ॥ देखोनि भुलला ईश्वर ॥
नृत्य करितां पदर ॥ उडाला करींचा ॥६२॥
तेव्हां उघडे जानुजघन ॥ शिवें देखिले सर्वज्ञ ॥
तंव लाजेनें झांकी नयन ॥ उमादेवी ॥६३॥
मग लाज सोडोनि धूर्जटी ॥ तयेसि करीत असे गोष्टी ॥
उमा असतांही नेहटी ॥ बैसला देवो ॥६४॥
स्वरुपें भुलला ईश्वर ॥ ह्मणे इशीं करीन बलात्कार ॥
तंव ते पळाली कामातुर ॥ जाणोनि रुद्र ॥६५॥
मग रुद्र धांवे पाठोपाठीं ॥ तेणें सहज सुटली कांसोटी ॥
लिंग आदळतां कटवटीं ॥ सांडलें वीर्य ॥६६॥
ऐसें केलें पृथ्वीअटण ॥ वीर्य विखुरलें संपूर्ण ॥
तेंचि पारद झालें जाण ॥ धातुमूळ ॥६७॥
रुद्रवीर्य सांडलें क्षिती ॥ तेणें झाली कामशांती ॥
मग परतला पशुपती ॥ अनुतापतेजें ॥६८॥
लज्जारुप जाहला थोर ॥ माथां घातलें व्याघ्रांबर ॥
तंव उमेपाशीं शारंगधर ॥ देखिला उभा ॥६९॥
अच्युतासि ह्मणे महारुद्र ॥ मी अपराधी अविचार ॥
अबुद्धीनें कामसंचार ॥ जाहला होता ॥७०॥
तें तुवां चुकविलें श्रीपती ॥ मज आणिलें उमेप्रती ॥
तुझिया मोहमोहनशक्ती ॥ जाणवती कवणा ॥७१॥
परस्परें झाली स्तुती ॥ दोघे गेले स्वस्थानाप्रती ॥
ते असे गा हे मोहनशक्ती ॥ विरोचनासी ॥७२॥
मग ह्मणे जन्मेजयो ॥ सांगा पुढील अन्वयो ॥
मोहिनीचा तरी संदेहो ॥ फेडिला तुह्मीं ॥७३॥
जैसा अमिषा लागोनी ॥ वेगीं मत्स्य पावे जीवनीं ॥
तैसा उठिला तत्क्षणीं ॥ विरोचन तो ॥७४॥
तंव ते उभी असे मंगळा ॥ रावो ह्मणे तूं कवणाची बाळा ॥
जन्मकथा जाति कुळा ॥ सांगें वहिली ॥७५॥
ती ह्मणे मज नाठवे मातापिता ॥ आणि वर नाहीं सर्वथा ॥
जातीकुळ उभयतां ॥ नाठवे मज ॥७६॥
मग राव ह्मणे अवधारीं ॥ तूं निराश्रित निरंतरीं ॥
तरी माझ्या अंगसंगें संसारीं ॥ भोगीं सुख ॥७७॥
सकळ राणियां भीतरीं ॥ तव आज्ञा पाळीन सुंदरी ॥
ऐसी आण वाहें निर्धारीं ॥ तुझीचगे ॥७८॥
तुझिया बोलाविणें पाणी ॥ मी न घेईं हो कामिनी ॥
किंवा राज्य देतां द्विजदानीं ॥ न वर्जीं मी ॥७९॥
ऐसा जाणोनि अवसर ॥ मग काढिला मधुर स्वर ॥
ह्मणे तुमचा असेल निर्धार ॥ तरी मानलें मज ॥८०॥
म्यां जे करावी विनंती ॥ ती न घालावी मागुती ॥
हा बोल आठवोनि चित्तीं ॥ द्यावी भाक ॥८१॥
ऐसें दोघां मानलें मन ॥ तयेसि दीधलें भाष्यदान ॥
मग लावोनि गांधर्वलग्न ॥ आणिली घरा ॥८२॥
राया कामाचिये चंडके ॥ प्राणी दुष्टसुष्ट न देखे ॥
जातीकुळासि नोळखे ॥ अभिलाषगुणें ॥८३॥
ऐसी ते नगरा आणितां ॥ भोगपत्‍नी गा भारता ॥
तंव पुत्र जाहला बहुता ॥ दिवसीं एक ॥८४॥
तयासि नाम ठेविलें बळी ॥ जो विष्णूचा अंगमेळी ॥
तो वैष्णव आदिदैत्यकुळीं ॥ बोलिजे पवित्र ॥८५॥
पुत्र जाहला परियेसीं ॥ मग विश्वासिला स्त्रियेसी ॥
अनुसरला जाणोनि मानसीं ॥ विचारिलें देवें ॥८६॥
ह्मणे पुत्रसंतती लागोनी ॥ म्यां व्रत धरिलें अलोणी ॥
अभ्यंगस्नाना ठेविलें पाणी ॥ तुह्मांलागीं ॥८७॥
तरी माझेनि करकमळें ॥ तुमचा माथा मर्दीन चांपेलें ॥
उत्तीर्ण होइंजे माझेनि बोलें ॥ कुळदेवतेचें ॥८८॥
राव ह्मणे न घडे सर्वथा ॥ येरी ह्मणे भाष्य जातें वृथा ॥
मग मुकुट काढोनि खालता ॥ ठेविला जानुवरी ॥८९॥
वाटिये घालोनि चांपेल ॥ हातीं मर्दिलें अळुमाळ ॥
क्रीडा करितां अंगुष्ठकमळ ॥ रोविलें माथां ॥९०॥
त्रिभुवनींचा घातला भार ॥ नाभीं उमटला श्रीकर ॥
तेथें मेदमांसाचा पुर ॥ वाहावलासे ॥९१॥
तंव देवीं केला जयजयकार ॥ थोर आनंदला सुरेश्वर ॥
ऐसी बुद्धि अगोचर ॥ तयादेवाची ॥९२॥
मुकुटा हाणोनियां लाता ॥ रत्‍नें विखुरलीं त्वरिता ॥
ह्मणोनि स्त्रियेनें तेल माथां ॥ न घालावें पुरुषाचे ॥९३॥
रविदत्त तया वज्रमुकुटा ॥ चूर्ण करोनि शतवाटां ॥
अष्टदिशांचिया पाटां ॥ टाकिलीं रत्‍नें ॥९४॥
मग काढोनि अंगुष्ठा ॥ रुप दाविलें वैकुंठा ॥
तंव राउळीं झाला हाकाटा ॥ महा थोर ॥९५॥
हे नारदपुराणींची कथा ॥ तुज निरोपिली गा भारता ॥
परि पद्मपुराणींची कथा ॥ ते अनारिसी ॥९६॥
आतां पुढिलिया अर्था ॥ चित्त देईं गा नृपनाथा ॥
बळि उदरामाजि असतां ॥ मारिला विरोचन ॥९७॥
तेथें आला नारदमुनी ॥ ह्मणे उदर पाहें चक्रपाणी ॥
निंद्य केलें तुवां त्रिभुवनीं ॥ लोकांमाजी ॥९८॥
तेणें लज्जा जाहली वैकुंठा ॥ वामचरण झाडिला रागिटा ॥
तंव बळी जन्मला अंगुष्ठा ॥ श्रीहरीचे ॥९९॥
तें उसणें काढावया हरी ॥ नारदासि ह्मणे रीघ सरोवरीं ॥
स्नान करितां झाली नारी ॥ नारदी ते ॥१००॥
मग अदृश्य झाला हरी ॥ तंव ते यक्षें वरिली नारी ॥
तेथें साठीसंवत्सर उदरीं ॥ झाले नारदाचे ॥१॥
ऐसा चालवितां घराचारु ॥ तंव तेथें आला श्रीवरु ॥
नारद करुनि अतिस्मरु ॥ नेला विष्णुलोका ॥२॥
मग ते विष्णूची अर्धकळा ॥ राज्यीं बैसविलें बळीला ॥
जो पवित्र असे आगळा ॥ वाटिवेचा ॥३॥
तेणें मनीं धरोनि अहंता ॥ आणि धर्माची सदा वार्ता ॥
तप करोनि जगन्नाथा ॥ प्रसन्न केला ॥४॥
बळि ह्मणेजी त्रिपुरारी ॥ मी दृष्टीं न पाहें यमपुरी ॥
आणि शस्त्रास्त्रें क्षेत्रीं ॥ सर्व जिंकावे ॥५॥
तयासि रुद्र ह्मणे तथास्तु ॥ माथां ठेविला वरद हस्तु ॥
मग नगरा आला दैत्यनाथु ॥ महाबळी ॥६॥
मग बोलाविले पुरोहित ॥ शुक्रादि द्विज विख्यात ॥
राज्यीं बैसविला कामार्थ ॥ ज्योतिषीवर्गीं ॥७॥
विश्वजित नामें अध्वर ॥ करिता झाला शुक्रविप्र ॥
तंव पूर्णाहुतीं निघाला रहंवर ॥ कुंडांतुनी ॥८॥
धनुष्य आणि अक्षय भाते ॥ कवच अभेद सर्वांतें ॥
कमळमाळा सुवाससहितें ॥ निघाला रथ ॥९॥
तो निघाला ब्रह्मप्रसाद ॥ जो सुरनरांसि अभेद ॥
ऐसें देखोनि आनंद ॥ झाला बळीसी ॥११०॥
मग दैत्य मेळविले समस्त ॥ राज्य केलें आनंदभरित ॥
ऐसे दिन असंख्यात ॥ गेले तया ॥११॥
तया बळीसि राज्य करितां ॥ कोणा नाहीं व्याधि व्यथा ॥
पापाची स्वल्पही वार्ता ॥ नायकिजे कानीं ॥१२॥
सदा प्रजांचें पाळण ॥ नीतिमार्गाचें उपार्जन ॥
शत्रुभाव लोक जन ॥ नेणती काहीं ॥१३॥
सदा हरिहरांचीं कीर्तनें ॥ ऐसें राज्य केलें तेणें ॥
तंव आला तत्क्षणें ॥ जरासंध ॥१४॥
काळयवन आणि केशी ॥ शिकवूं लागले बळीसी ॥
कीं उणें आणिलें दैत्यवंशीं ॥ वैष्णवा तुवां ॥१५॥
तुज प्रसन्न महादेव ॥ तरी आठवीं पूर्वभाव ॥
जेणें पूर्वजां केला क्षय ॥ तो जिंकावा ॥१६॥
तुजसारिखा महाबळी ॥ उपजलासि दैत्यकुळीं ॥
आणि आह्मांसारिखे जवळी ॥ सैन्यपाळ ॥१७॥
विष्णु पळाला तुजभेणें ॥ क्षीरसागरीं केलें शयन ॥
तरी आतां मारुं इंद्रभुवन ॥ देवांसहित ॥१८॥
तें आलें बळीच्या मना ॥ मग मेळविली दैत्यसेना ॥
तयेसि नाहीं गणना ॥ अपरंपार ॥१९॥
चतुर्दश भुवनीं भूमंडळीं ॥ अतळवितळीं सुतळीं ॥
दैत्य आणाया तयेवेळीं ॥ धाडिले दूत ॥१२०॥
ऐसें जाणोनि पूर्ववैर ॥ तेथें पावले महा असुर ॥
जे प्रौढीचे थोरथोर ॥ प्रतापीये ॥२१॥
प्रल्हाद आणि ककुंदु ॥ कुंभक आणि अनार्‍हदु ॥
चतुर्मुख आणि मेघनादु ॥ रिठासुर तो ॥२२॥
सहस्त्रबाहू सुनाभ ॥ सहस्त्रजेठी आणि निकुंभ ॥
काळयवन जरासंध ॥ आणि वज्रबाहो ॥२३॥
गजोदर कुंभकर्ण ॥ शिरोध्वज शतलोचन ॥
मेनक आणि बाण ॥ मकरासुर तो ॥२४॥
सुसर्प आणि विरुपाक्ष ॥ यक्षमी आणि सुमुख ॥
बाळक आणि कांचनाक्ष ॥ धनंजय तो ॥२५॥
नमुचीसुत शंबरासुर ॥ हयग्रीव पुलोमा असुर ॥
असिलोमा चंद्रभास्कर ॥ वृत्रासुर येकचक्र तो ॥२६॥
ऐसे आले असंख्यात ॥ हें हरिवंशींचें मत ॥
तेथें मिळालें समस्त ॥ दैत्यसैन्य ॥२७॥
तें नारदा झालें श्रुत ॥ इंद्रासि ह्मणे कां पां निश्चित ॥
दैत्य आले समस्त ॥ तुजवरी गा ॥२८॥
पहा पहा मेरुपाठारीं ॥ बळिराजा सैन्यभारीं ॥
घेवों पाहती अमरपुरी ॥ हाचि बोल ॥२९॥
मग तो उठिला सुरेश्वर ॥ मेळवी देवपरिवार ॥
ब्रह्मा आणि ईश्वर ॥ वांचोनि हरी ॥१३०॥
विश्वे देव आणि समुद्र ॥ यक्ष किन्नर अकरा रुद्र ॥
मृत्यु आणि गंधर्व ॥ राजऋषी ते ॥३१॥
कुबेर वरुण पर्वत ॥ सिद्धचारण अवधूत ॥
गणादि मिळाले समस्त ॥ विद्याधर पैं ॥३२॥
अष्टदिशांचें दिक्पाळ ॥ अष्टवसु महाबळ ॥
अमित मिळालें देवदळ ॥ इंद्रापाशीं ॥३३॥
तंव दैत्य आले निकट ॥ महाबळिये सुभट ॥
नादें दुमदुमिलें त्रिकुट ॥ दोहीं दळांचेनी ॥३४॥
हा सांगतां सकल विस्तारु ॥ तरी नावरे कथाकल्पतरु ॥
परि संकलित सांगों विचारु ॥ भारता तुज ॥३५॥
परम झालें तुंबळ ॥ जाणों मिळाले अचळ ॥
तैसा झाला आदळ ॥ दोहीं दळांसी ॥३६॥
झाले धडमुंडांचे चूर ॥ सैन्य आटलें समग्र ॥
मग उठिले महावीर ॥ दोहींदळींचे ॥३७॥
तंव देवीं धाडिला काळ ॥ हातीं देवोनि त्रिशूळ ॥
तो प्रल्हादें करोनि विकळ ॥ पाडिला रणीं ॥३८॥
देवीं धाडिला असे चंद्र ॥ त्यावरी उठावला चंद्रभास्कर ॥
तेणें पळविला सीतकर ॥ संग्रामीं देखा ॥३९॥
तंव उठिला मारुत ऐका ॥ तो हयग्रीवें मोडिला देखा ॥
वायु पळविला निमिष्यें एका ॥ पुलोमा यानें ॥१४०॥
मग उठिला अश्विनीदेवो ॥ तो वृत्रें पळविला महाबाहो ॥
रणींचा भंगिला निधीरावो ॥ अनुर दैत्यें ॥४१॥
मग उठिला देववरुण ॥ तो विप्रचित्तें नेला पिटोन ॥
रणींचा पळविला कृशान ॥ दैत्यसेनें ॥४२॥
नमुचीनें मोडिला प्रवीरु ॥ केशीनें पळविला गुरु ॥
बाणें पळविला रंगभीरु ॥ शीतकरासुरें ॥४३॥
विश्वकर्मा पळवी दैत्यमाये ॥ तंव भगन्यु अधिकचि भयें ॥
तैं देखिले दैत्यरायें ॥ पळतां देव ॥४४॥
तैं विरोचन होता सांगातें ॥ हें हरिवंशींचेनि मतें ॥
परि या विपरीत कथेतें ॥ सांगणें लागे ॥४५॥
मग देव समस्त भागले ॥ महायुद्धीं श्रमें त्रासले ॥
इंद्रामागें लपोनि राहिले ॥ समस्त देव ॥४६॥
तेव्हां बोले बळिराजा ॥ इंद्रा सांभाळीं घेईं झुंजा ॥
आतां जाणवेल तुझा ॥ पराक्रम ॥४७॥
मग इंद्र आला रणभूमी ॥ तों वाचा जाहली गगनग्रामीं ॥
इंद्रा पळेंरे संग्रामीं ॥ रिघों नको ॥४८॥
तंव बोले बृहस्पती ॥ हे वाचा सत्य सुरपती ॥
बळीपुढें अमरावती ॥ न राखवे तुज ॥४९॥
हा तुज योग्य नव्हे सर्वथा ॥ संहार करील समस्तां ॥
ऐसी ऐकोनियां वार्ता ॥ पळे इंद्र ॥१५०॥
पळाले देव जीवभ्रांतीं ॥ त्यांहीं सांडिली अमरावती ॥
जेथें असती कश्यप अदिती ॥ तेथें गेले ॥५१॥
त्यांही सर्व युद्धाची वार्ता ॥ निरोपिली ब्रह्मसुता ॥
कश्यप झाला बोलता ॥ इंद्राप्रती ॥५२॥
ह्मणे आमुचा ब्रह्मा पिता ॥ तयासि भेटें गा बुद्धिमंता ॥
तो मार्ग अमरनाथा ॥ सांगेल सत्य ॥५३॥
मग निघाले ब्रह्मलोका ॥ वेगीं भेटले चतुर्मुखा ॥
सुरपतीची कर्मरेखा ॥ केली कथन ॥५४॥
तयांसि सांगे अष्टबाहो ॥ एक असे गा उपावो ॥
तुमचा तो फेडील संदेहो ॥ युद्धाविणें ॥५५॥
हातीं घेवोनि भक्तिभावो ॥ रचील एक उपावो ॥
तयावांचोनि आणिक ठावो ॥ न देखों आह्मी ॥५६॥
तो असे क्षीरसागरीं ॥ निद्रिस्थ शेषाचे अरुवारीं ॥
ज्या नाम बोलिजे दैत्यारी ॥ नारायण ॥५७॥
तयासि जाइंजे शरण ॥ सर्वभावें कीजे चिंतन ॥
तो करील कार्य जाण ॥ तुमचें पैं गा ॥५८॥
कश्यपा तूं अवधारीं ॥ सवें न्यावी अदिती सुंदरी ॥
तया सागराचे तीरीं ॥ पंचतीर्थ तें ॥५९॥
आणि सवें न्यावा सुरपती ॥ तुह्मीं करावी तपस्तुती ॥
तंव ध्वनी उपजेल अवचितीं ॥ अंतराळीं ॥१६०॥
तोचि जाणावा श्रीहरी ॥ प्रसन्न वचनें अंतराळीं ॥
बोलावें आमुच्या उदरीं ॥ यावें तुह्मीं ॥६१॥
ऐसा सांगतां विचार ॥ त्यांहीं आटोपिला क्षीरसागर ॥
तपदानाचा विचार ॥ करावयासी ॥६२॥
आतां असो हे पुढती ॥ अमरीं सोडिली अमरावती ॥
यावरी ऐका वामन उत्पत्ती ॥ ह्मणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥६३॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ द्वितीयस्तबक मनोहरु ॥
विरोचनबळिप्रकारविस्तारु ॥ पंचमोऽध्यायीं कथियेला ॥१६४॥श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥