साक्षात्कार - अध्याय चौथा

सद्गुरुराया दिगंबरा । परब्रह्म पूर्णावतारा ।
भक्तवत्सल दीनोद्धारा । करुणाकरा निजमूर्ति ॥१॥
मागील कथेचें अनुसंधान । उभय यतींचें संभाषण ।
केलें रेवताचळ - वर्णन । ऋषिस्थानें कथियेलीं ॥२॥
श्रोते होईजे सादर । कवैत्वसिंधूरत्नाकर ।
त्यांतील ओव्या मुक्तें सुंदर । उभयकर्णीं घालावीं ॥३॥
पाहूनी गिर्नाराची शोभा । अंतरीं उठिल्या प्रेमजिभा ।
भेदुनी जाऊ पाहती नभा । नेत्रद्वारा कडोनी ॥४॥
जुनेगडाप्रती जाऊन । नरसीमेहताचें दर्शन ।
सवेंचि हाटकेश्वरालागून । दृष्टीलागीं पाहिलें ॥५॥
पहाता झालों दामोदरकुंड । जयाचें सामर्थ्य प्रचंड ।
अस्थि पडिल्या असतां उदंड । पाणी व्हावें तयांचें ॥६॥
तयामाजी करोनि स्नान । सवेंचि रेवतीकुंडीं जाऊन ।
सुस्नान झालों दुसरेन । अर्ध्यप्रदान दिधलें ॥७॥
श्रीदामोदराचे चरण । भाळीं लाविले प्रेमेंकरून ।
सवेंचि मुचकुंददर्शन । घेता झालों आदरें ॥८॥
द्वापराचे ठायीं जाण । रेवताचळ एकांत पाहोन ।
मुचकुंदें केलें शयन । निबिड गुंफेमाझारी ॥९॥
तंव काळयवन आणि श्रीकृष्ण । प्रवृत्त झाले युद्धालागून ।
नाटोप झाला तो यवन । मग मधुसूदन पळाला ॥१०॥
मार्गीं पळतांना विचार । करोनि ह्मणे हा महावीर ।
माझेनि न करवे संहार । कैसा विचार करावा ॥११॥
मानसीं आठवली युक्ति । जे मुचकुंदासि आहे वरदउक्ति ।
बहुसाल करावी सुषुप्ति । उठवितां तुजप्रती भस्म होवो ॥१२॥
हे युक्ति रचोनि गोपाळ । आपुले अंगावरील पट्टकुल ॥
तेणें कडोनि आंग सकळ । झाकता झाला मुनीचें ॥१३॥
आपण गुप्तरूपें करून । पहात ठेलासे दुरून ॥
तों इतक्यांत काळयवन । तया स्थानीं पातला ॥१४॥
ह्मणे हा कृष्णचि निजला । घेऊनि निद्रेचे मिषाला ।
ह्मणोनि लत्ताप्रकार केला । ऋषीलागीं तयानें ॥१५॥
मुनि जंव नेत्र उघडोनि पाहे । तंव जवळी उन्मत्त उभा आहे ।
मग अशापुनिया लवलाहें । भसम केला यवन तो ॥१६॥
मुचकुंदासि द्यावया दर्शन । प्रकट झाला मधुसूदन ।
शापित पाहुनिया यवन । वर देते जहाले ॥१७॥
कलियुगामाजी जाण । जे मियलशा पीर होऊन ।
तुझी सत्कीर्ति वाढून । पूज्य होसी सर्वत्रीं ॥१८॥
मग दामोदर झाले आपण । निकट मुचकुंदाचें स्थान ।
पर्वतावरी काळयवन । पीर करोनि स्थापिला ॥१९॥
तयासी पाहुनिया नेत्रीं । चलिलों पर्वतामाझारीं ।
तंव मृगीकुंड बहु विचित्री । दृष्टीलागीं देखिलें ॥२०॥
करोनि तयामाजी स्नान । घेतलें भवेश्वराचें दर्शन ।
सवेंचि करितां झालों गमन । मीमकुंडा जवळिकें ॥२१॥
तया तीर्थातें वंदून । दृष्टी पाहिलें विवरस्थान ।
अति सूक्ष्म द्वारांतून । गेलों तया भीतरीं ॥२२॥
निबिड दाटली अंधारी । कंटक पाषाण बहुत द्वारीं ।
अंत न लागे दूरवरी । शोधूनिया पहातां ॥२३॥
भय सांडोनिया अंतरीं । मन केलें पर्वताकारीं ।
शोधित गेलों दूरवरी । चापचीत हातानें ॥२४॥
बहुत दूरवरी आंत गेलों । नेत्रद्वय उघडिता झालों ।
तंव तेज पाहुनि दीपलों । एकाएकीं दृष्टीसी ॥२५॥
पाहता झालों तपेश्वर । जैसा प्रगटला दिवाकर ।
भस्क - चर्चित जटाभार । मस्तकावरी शोभती ॥२६॥
घालोनिया पद्मासन । खेचरी मुद्रा अवलंबून ।
मन करोनि उन्मन । ध्यानस्थ होऊनि बैलए ॥२७॥
एक घटिका कर जोडूनी । उभा ठेलों बद्धपाणी ।
तंव कृपादृष्टीनें तयांनीं । नेत्र उघडोनि पाहिलें ॥२८॥
प्रथम झाले क्रोधायमान । ह्मणती आहेस रे तूं कवण ।
कैसें झालें तुझें येण । विवराचिया माझारीं ॥२९॥
द्वारीं व्याघ्र चवकीस होता । तो तुला पाहोनि भक्षिता ।
त्याजपासोनी तूं तत्वता । कैसा चुकोनि आलासी ॥३०॥
मग तयाप्रती म्यां विनविलें । स्वामींचे कृपेनेंचि रक्षिलें ।
व्याघ्रासी नाहीं म्यां पाहिलेम । दृष्टीलागी उघडोनी ॥३१॥
व्याघ्र खाता मजलागुनी । तरि माझी कायसी होती हानी ।
अमरत्व गुरुकृपें करूनी । प्राप्त झालें मजलागीं ॥३२॥
चर्मदेह - आशा सोडून । मायामोहा करूनि छेदन ।
चिदानंदीं सुखसंपन्न । होवोनी दुखी राहिलों ॥३३॥
मज नाहीं मृत्यु - जनन । कवणापासूनि नाहीं हान ।
मी निराधार निरंजन । परिपूर्ण ॥३४॥
व्याघ्र जरि मज खाऊं येता । तरि त्याचे हृदयीं कोण वसता ।
मीच सर्वघटीं व्यापकता करूनिया राहिलों ॥३५॥
जैसा इंदु राहुनी आकाशीं । बिंबव्या दावी घटप्रदेशीं ।
एक असोनी बहुत वेषीं । घटोघटीं दिसतसे ॥३६॥
कां एक उदक सर्वांलागून । परि कांदा ऊस भिन्नभिन्न ।
रस पाहतां चाखून । एकमेका न मिळती ॥३७॥
तैसे व्याघ्र आणि मनुष्य । उभयपक्षीं एकचि वास ।
सत्वरज आणि तमांश । व्यक्ती मात्र वेगळ्या ॥३८॥
व्याघ्रें हें देहे जरी खादलें । तरी वाया एथें काय गेलें ।
जैं स्वहस्तें पायासि ताडिलें । हीनत्व आलें कवणासी ॥३९॥
कां उदकावरी बुद्बुद येती । एकमेकासी झगटती ।
लय पावलिया पूर्वस्थिते । गेली नाहीं सर्वथा ॥४०॥
कां पंचभूतें प्रळयकाळीं । करिती एकमेकां गिळी ।
परी उत्पन्न व्हावयाची मुळी । भंग नाहीं पावली ॥४१॥
तैसा मी अनादि अद्वय । उरळा नाहीं द्वैतभाव ।
तेथें मज अपाय उपाय । होऊं शके कोठोनि ॥४२॥
ऐसें तया प्रती भाषण । करितां झालों कर जोडून ।
महाराज योगेश्वर प्रसन्न । होवोनिया बोलती ॥४३॥
पुसूनिया नामाभिधान । ह्मणती धन्य रे निरंजन ।
तव सद्गुरू ज्ञानसंपन्न । करूणाघन धन्य रे निरंजन ॥४४॥
तुझे मस्तकीं कर ठेवून । दिधलें हें तुज तत्वज्ञान ।
जन्ममरणाचें खंडन । झालें जया प्रसादें ॥४५॥
आतां घ्यावया माझें दर्शन । इच्छा काय आलासि करून ।
ईप्सित असेल तुझें मन । तें परिपूर्ण करितों मी ॥४६॥
दत्तात्रय - शिखराखालीं जाण । रतनबाग आहे उपवन ।
वृक्ष लागले अति सघन । भीतरी पवन न रिघेची ॥४७॥
तये स्थानीं रतनबावडी । तिजला अडीच पायर्‍या शिडी ।
तियेच्या उदकाची प्रौढी । सुवर्ण करी लोहाचें ॥४८॥
ती आहे कवणे ठिकाणीं । हें ठावें नाहीं कोणालागुनी ।
पूर्वीं मोळक्या तया स्थानीं । एक गेला होता पैं ॥४९॥
तृषेनें झालासे व्याकुळ । अरण्यामाजी शोधीत जळ ।
तों दृष्टीसी वापी सोज्वळ । निबिड स्थानीं देखिली ॥५०॥
अडीच पायरिया उतरून । उदक केलें बहु प्राशन ।
तंव दैवयोगें करून । कुराडी उदकें भीजली ॥५१॥
जावोनिया पहिला वर्ण । तिचें झालें दिव्य सुवर्ण ।
मोळक्या आनंदें करून । घरा घेऊनि पैं गेला ॥५२॥
लोह घेऊन परतून । शोधीत आला दुसरेन ।
बहुत श्रमला परि ठिकाण । नाहीं कोठें लागला ॥५३॥
तितुकियानें मात्र पाहिलें । पुन्हा त्यातें ठाऊकें न झालें ।
त्याविण दुसरियातें वहिलें । ठाऊक नाहीं तें स्थान ॥५४॥
तुज मी झालोंसे प्रसन्न । दावोनि देतों तेथींची खूण ।
इच्छील जितुकें तुझें मन । उदक नेई तितूकें ॥५५॥
ऐसें वदतां तपेश्वर । तयासी मी वदलों उत्तर ।
माझें ज्ञान निरंतर । अक्षयी राहो तव कृपें ॥५६॥
हेंचि मागतों वारंवार । जोडोनिया दोन्ही कर ।
नलगे द्रव्याचें भांडार । पीडाकार ज्ञानासी ॥५७॥
मागणें तरी एक आहे । श्रीदत्तासी दृष्टीसी पाहे ।
हा वर देऊनि लवलाहें । बोळवण करावी ॥५८॥
इतुकें ह्मणतां तया लागून । ते अंतरसाक्षी परम निपुण ।
ह्मणती गुरूचें वरदान । तुजप्रती आहे कीं ॥५९॥
तया गुरुकृपें करून । होईल दत्ताचें दर्शन ।
माझाहि आशीर्वाद जाण । तयापरी घडो कां ॥६०॥
परि एक सांगणें तुजप्रती । इच्छा कांहीं न धरी चित्तीं ।
जरि झाली तृष्णा उत्पत्ती । तरि गुरूमूर्ति न भेटे ॥६१॥
शुद्ध करोनिया मन । घेसी दिगंबरदर्शन ।
तरिच साध्य होईल जाण । नाहीं तरि न घडेचि ॥६२॥
करोनि साष्टांग नमस्कार । तथास्तु वदलों मी उत्तर ।
करोनि साष्टांग नमस्कार । उदित झालों निघावया ॥६३॥
त्यांनीं प्रसादा लागून । एक फळ दिधलें जाण ।
तें म्यां तेथेंचि भक्षून । तृप्त झालों ते काळीं ॥६४॥
तयाचे गोडीप्रती जाण । अमृतहि लाभे फिकेपण ।
सुगंधीनें भरलें गगन । तृप्त मन जहालें ॥६५॥
तया दिवसापासून । क्षुधेनें नाहीं केलें येण ।
मोजुनिया तीन दिन । पळोनि गेली दिगंता ॥६६॥
असो तया काळीं विनंती । करिता झालों त्याजप्रती ।
स्वामी तुमची इथें स्थिती । किती दिन आहे हो ॥६७॥
किती सिद्ध इये स्थानीं । बसिलेत अनुष्ठानीं ।
वातांबुपुर्णाशनी । करीत योग साधना ॥६८॥
मग ते ह्मणती नाहीं प्रमित । युगें लोटुनि गेलीं बहुत ।
आह्मां ऐसे यया स्थळांत । पुष्कळ गुप्त रहाती ॥६९॥
मग ह्मणती जाय रे सत्वर । आह्मां क्लेश होती फार ।
लावुनि जाय विवरद्वार । शिळा तोंडीं लावोनि ॥७०॥
मग तयासी नवस्कारून । निघता झालों मी तेथुन ।
द्वारी चंड शिळा लावून । दगड बहुत रचियेले ॥७१॥
सवेंचि पर्वतावरी चढून । केलें भीमकुंडाचें दर्शन ।
गौमुखीं गंगेचें स्नान । करिता झालों आदरें ॥७२॥
रामानंद दृष्टी पाहून । घेतलें अंबेचें दर्शन ।
ववेचि गोरक्षासि भेटून । अवघडनाथ पाहिले ॥७३॥
कमंडलू उदकें सुस्नात । होउनि गेलों शिखरावरुतें ।
मार्ग कठिण अत्यंत । हातें धरूनि चढावें ॥७४॥
उच्च बहुत तें शिखर । उभगिलें जैसे मेरुमांदार ।
किंवा दुसरा हिमाकर । उपमे लागी जयाचे ॥७५॥
तळीहुनि वरी जातां । दिनमणीच जाय अस्ता ।
होवोनि कठिण अवस्था । मागुती खालीं उतरावें ॥७६॥
सर्व पर्वता आंतून । सर्वदा मेघांचें मंडण ।
षडृतूप्रती जाण । तेथूनिया नवजाती ॥७७॥
वायू आंतून सणाणी । उडवूनि नेत वृक्ष पाषाणीं ।
शिखरीं जावयासी जननी । विरळा प्रसवेल कोणाची ॥७८॥
असो सद्गुरुकृपें करून । वरि चढोनि गेलों जाण ।
तंव वायु लागूनिया सघन । पडूं पाहे खालती ॥७९॥
मग मी पाषाण आलिंगुनी । पाहिलें नेत्रासी उघडोनि ।
तंव गुरुपादुका चिन्मय खाणी । दृष्टीलागी देखिल्या ॥८०॥
जैसे तिन्ही देह्यांवरी । महाकारण तेजाकारी ।
पादुका शोभल्या तयापरी । दैदीप्यमान साजिर्‍या ॥८१॥
सद्गदित कंठ होऊन । केल्या पादुका आलिंगन ।
नेत्रीं प्रेमाश्रु येऊन । क्षाळणपूजा जाहली ॥८२॥
करुनिया नूतन कवन । वर्णिले श्रीदत्ताचे गुण ।
मधुरोत्तर वचनें वदून । स्तुति बहुत पैं केली ॥८३॥
करोनिया नमस्कार । अंतरीं केला दृढविचार ।
एथें बैसुनि निरंतर । दिनत्रय पर्यंत ॥८४॥
राहुनिया निराहारी । दृष्टी पाहूं हा गिरनारी ।
षड्भुज मूर्ति साजिरी । षडआयुधें मुक्त जे ॥८५॥
ऐस अनिश्चय मनीं करून । प्रवर्तलों बैसायालागून ।
तंव एकाएकीं आठवण । झाली गुरुआज्ञेची ॥८६॥
सात महिने एकादश दिन । झाले नाहींत अद्यापि पूर्ण ।
मध्यंतरी करितां साधन । गुरुदर्शन नव्हेचि ॥८७॥
पूर्ण महिने भरत तंववरी । एथें बैसावें कवणेपरी ।
मग विचार केला निजअंतरीं । जे प्रदक्षिणा कराव्या ॥८८॥
पादुकांसी करोनि नमन । खालीं उतरता झालों जाण ।
माता अनुसूयेचें दर्शन । जाऊनिया घेतलें ॥८९॥
रेणुका देवीस नमस्कार । करोनि भक्ति - पुर:सर ।
काळिका देवी अत्यादर । जाऊनिया वंदिली ॥९०॥
तें स्थान बहुत भयंकर । अघोरी वसती निरंतर ।
करोनि मनुष्याचा आहार । बहुकाळ वांचती ॥९१॥
मागील दशवरुषां माझारी । तेथें बहुत होते अघोरी ।
नरमांस भरोनिया उदरी । तयालागीं आचरती ॥९२॥
कोणीएक बैरागी आंधळा । हात ठेवोनि शिष्याचे गला ।
चढोनिया पर्वतमौळा । दर्शनासी पातला ॥९३॥
तंव हारनाम नामें अघोरी । तेथ येऊनि झडकरी ।
पोर उचलुनि तये अवसरीं । घेऊनिया पळाला ॥९४॥
जाऊनी काळिकेचे देउळीं । पोर खांडुनी केली गोळी ।
पाचन करावया ते काळीं । मडक्यामाजी ठेविलें ॥९५॥
इकडे बैरागी शोकयुक्त । आरडोनिया हाका मारित ।
दोन्ही नेत्रें करुनी भित्त । मार्ग कांहीं न लक्षे ॥९६॥
मग उच्चारुनिया श्रीदत्त । मोठ्यानें हाका मारित ।
होऊनिया तृषाक्रांत । क्षुधायुक्त जहला ॥९७॥
पाहोनिया ऐसें निर्वाण । गोसावी याचे रूपें करून ।
मुसळप्राय दंड घेऊन । दत्तात्रय प्रगटले ॥९८॥
जाऊनिया अघोर्‍यापाशीं । बोलते झाले तयासि ।
सत्वर सोडोनी मुलाशी । द्यारे तुह्मी सर्वही ॥९९॥
अघोरी वदते झाले वचन । मूल तों झालासे पाचन ।
सामर्थ्य असेल तरी आपण । उठवूनी नेइजे ॥१००॥
तंव दिगंबरें मारितां हाक । फुटलें चुलीवरील मडक ।
पोर होऊनी सम्यक । स्वामीपाशीं पातलें ॥१०१॥
ऐसा पाहोनी चमत्कार । अघोरी पळाले समग्र ।
पाठीं लागोनी दिगंबर । एकप्रति ताडिलें ॥१०२॥
वरकड अर्बुदाचळा गेले । मनुष्य - भक्षणातें सोडिलें ।
तंव लंगडा श्रीगुरुते बोले । मेलों मेलों ह्मणवूनी ॥१०३॥
दिगंबरासि आली करुणा । केलें त्याचे संरक्षणा ।
तो अद्यापि तया ठिकाणा । लंगडा होवोनि आहे पां ॥१०४॥
इकडे बैरागी खेदभरित । श्रीगुरुसि हाका मारित ।
तंव मूल घेऊन त्या स्थळांत । दिगंबर पातले ॥१०५॥
देऊनि त्यासि दिव्यनयन । साक्षात् दिधलें दर्शन ।
पोर त्याचे स्वाधीन करून । आपण गुप्त जाहले ॥१०६॥
असो ती काळिका देवी नमून । सूर्यकुंडाप्रत केलें गमन ।
सर्व गुंफा अवलोकून । जुनेगडासी पातलों ॥१०७॥
श्री रघुनाथ गुरुप्रसाद । नामस्मरणीं धरूनी छंद ।
सगुण ध्यानासी निर्द्वंद्व । उर्ध्वदृष्टी पहातसे ॥१०८॥
सद्गुरूचे उभय चरण । अवलोकोनी निरंजन ।
देहासहित आपुलें मन । ओवाळूनी टाकितसे ॥१०९॥
इतिश्री साक्षात्कार ग्रंथ । संमत श्रीगुरुरघुनाथ ।
दत्तात्रय मूर्तिमंत । गुरुकृपें भेटले ॥११०॥
॥ श्री दिगंबरार्पणस्तु ॥