तीर्थावळी - अभंग ४१ ते ५०

४१
समस्त भक्तमंडळीसहित वनमाळी । प्रवेशले राउळीं परमानंदे ॥१॥
राही रखुमाई सत्यभामा वेगीं । देवातें अष्टांगी नमस्कारिती ॥२॥
बाप सुखसिंधु स्वामी आर्तबंधु । प्रीति परमानंदु निजभक्तां ॥३॥
सत्यभामेणें केलें प्रक्षाळण चरणां । रुक्माई विंजना जाणविती ॥४॥
विडा देती राही उभी उजव्या बाही । दृष्टी ठेवुनि पायीम कवळी मनें ॥५॥
शुक सनकादिक नारद तुंबर । करती जयजयकार नामघोषें ॥६॥
आले बंदीजन पढती ब्रीदावळी । ध्यान ह्रदयकमळीं चंद्रचूडा ॥७॥
निवृत्ती ज्ञानेदेव सोपान सांवता । जवळी त्या जनमित्रा बोलाविलें ॥८॥
सकळिक संताम परमानंदे तृप्ती । सारोनि श्रीपति आरोगणा ॥९॥
बैसोनि एकांती पंढरीचा राणा । करितसे विचारणा निजभक्तांसी ॥१०॥
सकळिक ब्राह्मण आणावे भोजना । निरसावी वासना संदेहाची ॥११॥
उठोनि प्रातःकाळी यावेम शीघ्रवत । द्यावया अक्षत ब्राह्मणांसी ॥१२॥
निजबोधे आनंदे हर्षे खेळेमेळे । भोगावे सोहळे स्वानंदाचे ॥१३॥
फेडवी तयाची भेदभरदृष्टी । द्यावी तया भेटी निजरुपाची ॥१४॥
संतसंगतीचा प्रगट व्हावा महिमा । द्यावा भक्तिप्रेमा नामयासी ॥१५॥

४२
सुख सेजेवरि देव विश्रांति पहुडले । विश्रांतीसी गेले सकळ भक्त ॥१॥
ब्रह्मवीणा करीम घेऊनि ब्रह्मसुत । जाणवी एकांत नारदमुनी ॥२॥
बाप पंढरीनाथ सुखाचा सुखसिंधु । नित्य नवा आनंदु सोहळा करी ॥३॥
विश्रांति विसांवा जें विश्वमंगळ । तें नाम निर्मळ विठोबाचें ॥४॥
तो भक्तशिरोमणी वैराग्य पुतळा । गातो प्रेमकळा धरुनी कंठीं ॥५॥
तेणें श्रवनामृतें ह्र्दय कोंदाटलें । प्रेमाचे सुटले पाझर नयनीं ॥६॥
हर्षे निर्भर दोनी देव नारदमुनी । प्रीति आलिंगनी एकमेकां ॥७॥
जाती चंपक सुमनें माजीं तुळसीमिश्रित । दिधल्या त्या उचित कंठीं माळा ॥८॥
नमस्कार करुनि केलें विसर्जन । भरलें त्रिभुवन ब्रह्मरसें ॥९॥
मग चालिले तेथोनि ऋषी नारदामुनी । ह्रदयीं संजीवनी कृष्णनाम ॥१०॥
तेणें त्या विश्रांती नित्य तृप्ती मनीं । नामा जीवें चरणीं विनटला ॥११॥

४३
जीवींचे गुज राही रुक्माईसी पुसे । न धरवे मज हांसे नवल वाटे ॥१॥
काय अभिश्राप आला देवराया । केली आपणया आत्मशुद्धी ॥२॥
हें मज बाई सत्य सांगा वाणी । कवणें चक्रपाणि भुलविलें ॥३॥
सूर्य आणि अंधारु वर्ते एके ठायीं । हें भूतभविष्य नाहीं वर्तमान ॥४॥
ऐसें हें अघटित जरी घडेल प्रसंगीं । तरीच दोष संसर्गीं देवराया ॥५॥
अग्निमाजी बीजें पाल्हेजती सुरवाडें । कीं बुडालें सांपडे लवण जळीं ॥६॥
ऐसें हें अभिनव जरी घडेल प्रसंगीं । तरीच संसर्गीं पडती देवो ॥७॥
ज्योतीसी अळूमाळु मिळाल्या कर्पुरी । पुढती त्यासी उरीं उरे जरी ॥८॥
ऐसें होय जरी या त्रिभुवनामाझारीम । तरीच केशिराजीं वसती दोष ॥९॥
तरी हें कळे माते सांगावेम साचार । सर्वज्ञ चतुर वडील तुम्ही ॥१०॥
रुक्माई म्हणे या नामयाचे चाडे । अनंत पवाडे केले देवें ॥११॥

४४
रुक्माई म्हणे परियेसी वो आरजे । सांगेन सकळ जें वर्म तुज ॥१॥
अनाथा माहेर एक चक्रपाणि । बहु दिनालागोनी लोभापर ॥२॥
म्हणोनि भुलला देव नाम्याचेनि लोभें । कर्मे शुभाशुभें अंगिकारी ॥३॥
आवडीचा वोरसु न करी कायकाय । हा प्रसिद्ध अनुभव आहे लोकां ॥४॥
विषम विषयसुख विषयाचेम गळालें । तयाचे सोहळे करिती लोक ॥५॥
आंधळे पांगुळे मुके अनर्गळ । परी जीवापरिस बाळ पढियें मातें ॥६॥
अंतरीच्या कळवळें खेळवी लाडेंकोडें । परि विलासाचे नावडे चोख चांग ॥७॥
प्रीतीच्या पडिभरेम नेघे पैम विकृती । देखोनि विश्रांति थोर मानी ॥८॥
म्हणे माझे आळीकर दिठावेल झणीं । इडापीडा घेउनी वदन चुंबी ॥९॥
स्नेहाच्या संभ्रमें नेणे लोकलाज । उचलोनि भुज घाली कंठीं ॥१०॥
तनुमनप्राणांची करुनी ओंवाळणी । जावें हें माझेनि म्हणे जीवें ॥११॥
तैसीच परी आहे या विठठलाच्या ठायीं । चित्त याच्या पायीं ठेविलें जेणें ॥१२॥
न पाहे तयाचें जाती कुळ कर्म । वर्णाश्रमधर्म शुद्ध वाणी ॥१३॥
अनंत जन्मांच कायामनेंवाचा । आहे या दोघांचा ऋणानुबंधौ ॥१४॥
तो नकळे न सुटे कोणिये कल्पांती । जिवलग सांगाती जाला नामा ॥१५॥

४५
मग नारदातेम पुसे सत्यभामा देवी । विस्मयो माझ्या जीवीं अति वाटे ॥१॥
सांडोनियां थोरी देव मुगुटमणी । नाचतो कीर्तनीं संतांपुढे ॥२॥
तरी कोणिये जन्माचें काय काय याचें । घेतलें नाम्याचे ऋण देवें ॥३॥
एका पुंडलिकाचेनि पांगें येणें हो श्रीरंगें । अठ्ठावीस युगें उभ्या गेलीं ॥४॥
न पाहे परतोनी अझुनी पाठिमोरा । न बोले निष्ठुरा वचन कांहीं ॥५॥
तरी कोण प्रीति देव कोण्या ऋणानुबंधें । राखितो आनंदें बळिचें द्वार ॥६॥
विकिला पायिक कायामनें वाचा । जाला पांडवांचा वेळाइतु ॥७॥
जें जें जया आवडे तें तें धरोनी रुप । पाववी संकल्प सिद्धी त्यांचे ॥८॥
एकला एकटु एकलेनि जीवें । भक्तांचे करावेम सकळ काज ॥९॥
ऐसे भक्त अपार आहेत भूमंडळीं । किती लागावळी असेल त्यांची ॥१०॥
म्हणोनि माझ्या जिवीं वाटे थोर खंती । स्वामीतेम शिणविती युगायुगीं ॥११॥
भक्तांचे आवडी त्यजिलें वैकुंटभुवन । चित्तीं अमृतपान न वाटे गोड ॥१२॥
अखंड आवडे संतांची संगती । बैसोनि एकांतीं घेती सुख ॥१३॥
ऐसी इहीं चाळविलें वैष्णवीं । आमुचे घर गोसावीं भुलविलें ॥१४॥
त्यां सकळहुनि पढियंता देवा एकु नामा । भक्तिभावें प्रेमा दिधला त्यासी ॥१५॥

४६
तंव म्हणती नारदमुनि परियेसी वो माते । सांगेन मी तूतें सत्य मानी ॥१॥
हा निर्विकल्प देव येतसे रुपा । करावया कृपा भक्तजनां ॥२॥
हा शरणांगता वत्सलु अनाथा कृपाळु । मिरवी दीनदयाळु ब्रीद जगीं ॥३॥
म्हणोनि जन्मकर्मे असंख्यात जगीं । केलीं याचलागीं नारायणें ॥५॥
अंबऋषीचें येणें सोसले गर्भवास । राखितो उदास बळिचें द्वार ॥६॥
विकिला पाइकु कायामनें वाचा । जाला पांडवांचा मोलेंविण ॥७॥
गोकुळीं नंदाचीं राखिलीं गोधनें । प्रीति उच्छिष्ट खाणें गौळियांचें ॥८॥
विघ्न पडे तेथें आपणां वोडवी । संकटीं सोडवी माझीं म्हणोनी ॥९॥
सांडोनि अभिमान न्यून कामें करी । जालासे अधिकारी दास त्याचा ॥१०॥
आज्ञा वाहे शिरीं जीवीं जतन करी । मानिलीं सोयरी जिवलगें ॥११॥
एके अपमानिती दावेवरी बांधिती । उपहास करिती हर्ष मानी ॥१२॥
केले अपराध नेघे अपुले चित्तीं । दुणावितो प्रीति नित्य नवी ॥१३॥
ऐसे ब्रह्मांडनायकु देवा मुगुटमणी । हे त्याची करणी ख्याती जगीं ॥१४॥
आम्ही सकळ भक्त याचे पूर्ण अंशु । चरणींचा सौरसु नामयासी ॥१५॥

४७
निज गुज रुक्माई पुसे पंढरीनाथा । ठेवुनियां माथा चरणावरी ॥१॥
सर्वांहुनि पढियंते काय स्वामितातें । तें मज निरुतें सांगा स्वामी ॥२॥
हे माझ्या जीवींचि फेडावी आशंका । ब्रह्मांडनायका कृपाळुवा ॥३॥
न रिगे तुमचें चित्त योगियांचे ध्यानीं । वैकुंठभुवनी प्रीति नाहीं ॥४॥
तेथिंचे सुखभोग सकळ विलास । नावडती उदास कवण्या गुणें ॥५॥
सायोज्यता मुक्ति आपुली देऊनी । ज्ञानी ते निर्गुणीं बुडविले ॥६॥
त्याहुनि जिवलग कोण तुमचे सखे । जे त्याचेनि पैं सुखें वेडावलेती ॥७॥
चतुरानना ऐसा स्तवितां चतुरपणें । अठराही पुराणें वेद चारी ॥८॥
परि तेही उबगली म्हणती नेती नेती । शिणलीं वेवादती साहीजणें ॥९॥
ऐकुनि पंढरीनाथ बोले रुक्माईसी । तूं कां वो नेणसी गुज माझें ॥१०॥
कायावाचामनें सर्व निरंतरी । आहे नाम्यावरी लोभ माझा ॥११॥

४८
जीवींचे गुजगौप्य सांगेन वो तूतें । ऐक एकचित्तें मनोधर्मे ॥१॥
आवडते हे माझे भक्त परम सखे । जे सबाह्य सारिखे सप्रेमळ ॥२॥
त्यापरिस थोर नाहीं मन दुजें । मज त्याचेनि काजें नांवरुप ॥३॥
भक्त सर्वांहोनि पढियंते माझिया हो जीवा । भक्त हा विसावा ज्ञानियांचा ॥४॥
भक्त योगियांच्या सुखाचा श्रृंगारु । भक्त अलंकारु वैराग्याचा ॥५॥
भक्त वो माझिया जीवीचें निजध्येय । भक्त परमप्रिय कुळदैवत ॥६॥
भक्तसंर्गेसुर्खें विश्रांति विसांवा । भक्त माझा ठेवा सर्व धन ॥७॥
भक्त हे माझिया भाग्याचें भूषण । भक्त ते निधान निक्षेपीचें ॥८॥
भक्त यश कीर्ति भक्त सुख मूर्ति । भेटे तरी पुरती सकळ काम ॥९॥
भक्त माझ्या सर्व सुखाचा अधिकारी । भक्तचिया घरीं वस्ती माझी ॥१०॥
मज आणि भक्तां नाहीं वेगळिक । घ्य्वावें सर्व सुख भक्तें माझें ॥११॥
भक्तें नाम घ्यावें भक्तें रुप घ्यावें । भक्तें मुख पहावें घडिये घडिये ॥१२॥
भक्तें नाम घ्यावें भक्तें रुप घ्यावें । भक्तें आलिंगन द्यावें मज ॥१३॥
धर्मअर्थकाममोक्ष मुक्ति चारी । देतां न धरी करीं भक्त माझा ॥१४॥
भक्त न मागे कांहीं न घाली मज भार । मजहुनि उदार भक्त माझा ॥१५॥
पत्रपुष्प फळ जळ तें सर्वभावें । भक्तांचे मज व्हावें भलतैसें ॥१६॥
आस करुनी वास पाहे घडिये घडिये । भक्ताचें तें पढिये सर्व मज ॥१७॥
तरी मी भक्तांचा कीं भक्त आमुचे । सोईर निजाचे एकमेक ॥१८॥
म्हणोनि नामयाचे आर्त थोर जीवा । जवळोनि जवजावा दूर कोठे ॥१९॥

४९
तंव ते सकळ आले शीघ्रवत । आनंदें गर्जत नामघोषें ॥१॥
प्रेमें उचंबळत अंतरीं बोधले । सप्रेंमे लोटले चरणांवरी ॥२॥
त्या सुखाचा आनंदु न वर्णवे वाचे । एवढें भाग्य कैचें बोलावया ॥३॥
आलिंगोनि देवें धरिलें ह्रदयकमळीं । सादर सांभाळी कृपादृष्टी ॥४॥
श्रीमुखाची वास पाहती वेळोवेळां । जाला एकवळा आनंदाचा ॥५॥
मग उदार चक्रवर्ति सर्वज्ञाचा रावो । सांगे जीवींचा भावो रुक्माईसी ॥६॥
केला चंद्रभागें संकल्प संपूर्ण । तो व्हावा उत्तीर्ण सर्वभावें ॥७॥
क्षेत्रवासी द्विज सुशील सदाचार । जे पुण्यसागर भूदैवत ॥८॥
ज्यांचेनि दर्शनें पाप ताप जाय । यशकीर्ति होय चरणर्तीर्थें ॥९॥
तरी ते प्रार्थुनियां आजी आणावे त्रिभुवना । द्यावें त्या भोजना भक्तिभावें ॥१०॥
तेणें सकळ काम होतील परिपूर्ण । घ्यावें आशीर्वचन ब्राह्मणांचें ॥११॥
तंव म्हणे रुक्माई ब्रह्मांडनायका । अक्षत सकळिकां द्यावी देवा ॥१२॥
सकळहि सिद्धि असती सदोदित । कर जोडुनि तिष्ठत सकळ काम ॥१३॥
हांसोनि पंढरीनाथ बोले कवतुकें । जिवलगा आईके विष्णुदास ॥१४॥
पुढती कवतुक करणें तुजलागीं । नामयासी वेगीं कळली खूण ॥१५॥

५०
केशव म्हणे नाम्या सुखाच्या निधाना । दे रे आलिंगना आवडत्या ॥१॥
जिवलगा जवळोनि नवजे कोठें दुरी । वाटे तुज अंतरीं घालावासी ॥२॥
न पुरे माझें आर्त घेतां तुझें सुख । मज नित्य तृप्ति भूक वाटे थोरी ॥३॥
उत्कंठित चित्त अखंड तुजकारणें । तुज देखिल्या पारणें होय नयना ॥४॥
अनंत जन्माचा हा ऋणानुबंधू । तरीच प्रीतिवादु न तुटे तुझा ॥५॥
तुवां मजलागोनि देह कर्वतीं दिधले । उग्र तप साधिलें जन्मोजन्मीं ॥६॥
त्यजोनि सर्व माया चित्त निरोधिलें । ह्रदयीं मज बांधिलें वश्य करोनी ॥७॥
तुज काय देईजे उतराई होईजे । ऐसें न देखिजे त्रिभुवनीं ॥८॥
शरीर प्राणाचें त्वां देऊनि बळिदान । केलें पैं निवणि भक्तराया ॥९॥
करावें म्यां दास्यत्व आपुलेंनि अंगें । तुज तरी कांहीं नलगी देणें घेणें ॥१०॥
नामा म्हणे देवा तूं दीनाचा कैवारी । म्हणोनि मजवरी करिसी मोहो ॥११॥