ग्रहलाघवः - त्रिप्रश्राधिकारः

लङ्कोदया विघटिका गजभानि गोऽङ्कदस्त्रास्त्रिपक्षदहनाः क्रमगोत्क्रमस्थाः ॥

गजमानि , गोङ्कदस्राः , त्रिपक्षदहनाः , एते , क्रमस्थाः , (मेषादित्रयाणाम् ,) विघटिकाः , लंकोदयाः , स्युः (एते , एव , उत्क्रमरथाः , कर्कादित्रयाणाम् , लंकोदयाः , स्युः , इमे , क्रमगोत्क्रमस्थाः , क्रमगोत्क्रमस्थैः , चरदलैः , हीनान्विताः , (क्रमतः ), मेषादितः उत्क्रमतः , घटतः (लंकोदयाः , स्युः ) ॥१॥

( यस्मिन् , काले , लग्नम , साघ्यते ) तत्कालार्कः , सायनः , ( कार्य्यः ) भोग्यांशाः , स्वोदयघ्नाः , खत्र्युद्धृताः , भोग्यकालः , ( स्यात् ) एवम् , यातांशैः , यातकालः , भवेत् । भोग्यः , अभीष्टनाडी , पलेभ्यः , शोध्यः , तदनु , ( तस्मात् ), गृहोदयात् , च , जहीहि , शेषम् , गगनगुणघ्नम् , अशुद्धहृत् ( फलम् ), लवाद्यम् , ( स्यात् , तत् ) अजादिगृहैः अशुद्धपूर्वैः , सहितम् , अदः , अयनांशहीनम् , विलग्नम् भवति ॥२॥ ॥३॥

भोग्यतः , अल्पेष्टकालात् , खरामाहतात् , स्वोदयाप्तांशयुक् , भास्करः , तनुः , स्यात् ॥ऽऽ॥

अर्कभोग्यः , तनोः , भुक्तकालान्वितः , (ततः ), युक्तमध्योदयः , अभीष्टकालः , भवेत् ॥४॥

यदि , तनुदिननाथौ , एकराशौ , (तदा ), तदंशान्तरहतः , उदयः , खाग्निहृत् , इष्टकालः , स्यात् , चेत् , उदयः , इनतः , ऊनः , (तदा ) सः , द्युरात्रात् , शोध्यः , निशि , तु , सरभार्कात् , इष्टकाले , तनूः स्यात् ॥५॥

खेचरे , क्रियधटरसभे , सौम्ययाम्यौ , गोलौ , स्तः । अथ , नक्रात् , कर्कात् , च , षडभे , अयने , स्तः , अथ , तु , पञ्चेन्दुनाड्यः , गोलयोः , चरपलयुतोनाः , घस्रार्द्ध , स्यात् । तदयुतखगुणाः , निशार्द्धं स्यात् । अथ , तु , अक्षच्छायेषुघ्नी , अक्षभायाः , कृतिदशमलवोना , इयम् , आशापलांशाः स्युः ॥६॥

प्राक् , यातः , उन्नतम् , स्यात् , परत्र , शेषः , कालः , (उन्नतम् , स्यात् ), तेन ऊनम् , द्युखण्डम् , नतम् स्यात् ॥ऽऽ॥

अक्षच्छायावर्गतत्त्वांशयुक्तः , मार्त्तण्डः , अङ्गुलाद्यः , अक्षकर्णः , स्यात् ॥७॥

वेदेशाः , सौम्यानुदग्गोलयोः , शरहृच्चराढ्यरहिताः , हारः , (स्यात् ), अथो , घटिकार्द्धयुक् , नतकृतेः द्य्वंशः , समाख्यः , स्मृतः। चेत् , नतम् , यत् , सार्द्धत्रिकृतः , अधिकम् , (स्यात् , तदा , सार्द्धत्रयोदशहीनम् , कृत्वा ) वेदाहतम् , तद्वियुक् , असौ , स्फुटः , (स्यात् ) । तदयुक् ह्वरः , अक्षकर्णोद्धृतः , अभिमतः , स्यात् ॥८॥

दिग्घ्नाक्षमाहृतचरम् , स्वगुणम् , (तत् ), द्विनिघ्नम् , (ततः ), स्वेष्वंशयुक , (ततः ), युगभवान्वितम् , अत्र , भाज्यः , (स्यात् ) । इष्टहराप्तभाज्यः , इह अङ्गुलादिकः , कर्णः , (स्यात् ), कर्णार्कवर्गविवरात् , पदम् , इष्टभा स्यात् ॥९॥

अर्कभाकृतियुतेः , पदम् , कर्णः , स्यात् । तद्भक्तभाज्यः , अभीष्टः , हरः , स्यात् । तत्पलकर्णघातरहितः , द्य्वाहतः , मध्यः , हरः , चेत् , वेदांकधराधिकः , (स्यात् , तदा ), पृथक् (स्थाप्यः ) अतः , वेदांकभूतात् , गुणाप्ताढ्यः (कार्य्यः ), तस्य पदम् , अर्द्धनाडीवियुक् , घटीमुखनतम् , स्यात् ॥१०॥

सायनात् , खेटात् , दोर्लंवदिग्लवप्रमगतः , अंकः , (स्यात् ) । असौ , तदूनागतात् , शेषघ्नात् , दशलब्धियुक् , (ततः ) दश्हृतः , अंशाद्यः , स्वदिक् , अपमः , स्यात् । (अथ ) चत्वारिंशत् , अशीतिः , अद्रिकुभवः , क्वक्षेन्दवः , भूधृती , षट् खाक्षीणि , जिनाश्र्विनः , अङ्गविकृती , खाब्घ्यश्र्विनः , (एत्ते , नव , अंकाः , स्युः ) ॥११॥

खवार्द्धयः , अम्बरकृताः , शैलाग्नयः , अब्घ्यग्नयः , त्रिंशत् , तत्त्वधृती , इनवारिनिधयः , (एतानि ), खण्डानि , स्युः , तैः , सायनांशग्रहात् , बाह्वंशाभ्रकुभागसंख्यकयुतिः , च , शेषैः , घातात् , दशाप्त्याढ्या , (ततः दिग्विहृता , स्वगोलात् , तिहिक् , लवादिः , अपमः स्यात् ॥१२॥

वा , षट्षडिषूदधिदृक्कुभिः अर्द्धैः , खेटभुजांशदिनांशमितैक्यम् , शेषहतैष्यदिनांशयुतम् , अंशाद्यपम्ः , सुखसंव्यवत्दृत्यै , (स्यात् ) ॥१३॥

ततः , दलानि , शोघयेत् , तिथिघ्नशेषम् , एष्याहृत् , (कार्य्यम् ) (ततः ), तिथिघ्नशुद्धंसंख्यया , युतम् , दोर्लवाः , भवन्ति ॥१४॥

द्युदलतिथिवियोगः , विनाड्यः , चरम् , स्यात् , अथ , तत् , निजगजभागोपेतम् , (ततः ) अक्षप्रभाप्तम् , (ते ) दिनकृदपमभागाः , स्युः , ते , तत्त्वलिप्तायुताः , द्युदलकृशपृथुत्वे , क्रमात् , याम्यसौम्याः , स्युः ॥१५॥

क्रान्त्यक्षजसंस्कृतिः , नतांशाः , स्युः , तद्धीना , नवतिः , दिनमध्यभवाः , उन्नतांशाः , (स्युः ), ततः , अपि , लघुखण्डकैः , ये , क्रान्त्यंशाः , स्युः , (ते ), पराख्यः ॥१६॥

इष्टम् , उन्नतम् , नवतिगुणितम् , (ततः ,) द्यदलहृतम् , (कार्य्यंम् तदा ,) फलभागतः , अपम्ः , कथितपरगुणः , (कार्य्यः ) तदुद्धृताः रविनवषटू , अथवा श्रवणः , भवेत् ॥१७॥

अथवा , तरणिनवरसाः श्रवोद्धृताः (ततः ), परविहृताः , कार्य्याः , फलम् , अपमः , भवेत् । ततः , भुजांशकाः , दिनदलगुणिताः , (ततः ) नवतिहृताः , इष्टम् , उन्नतम् , (स्यात् ) ॥१८॥

खांकघ्नोन्नतघटिकाः , दिनार्द्धभक्ताः , भागाः , स्युः , । तदपमजांशकाः , परघ्नः , (ततः ), सिद्धप्ताः , ततः , निगदितवत् , भुजांशाः , तत्काले , यंत्रजोन्नतांशाः , स्युः ॥१९॥

द्युदलघ्नाः खनवोद्धृताः कपाले प्राक्पश्र्चाद्धटिकाः क्रमाद्रतैष्याः ॥२०॥

अभिमतयन्त्रलवाः , ततः , (यः ,) अपमः , असौ , जिननिघ्नः परहृत् , ततः , भुजांशाः , (स्युः , ते ), द्युदलघ्नाः , खनवोद्धृताः , प्राक्पश्र्चात्कपाले , क्रमात् , गतैष्याः , घटिकाः , (स्युः ) ॥२०॥

यन्त्रलवोत्थक्रान्तिलवाप्ताः , वस्विभदस्त्राः , इह , कर्णः , स्यात् ॥ऽऽ॥

ते , कर्णहृताः , अपमः , स्यात् , अतः , बाहुलवाः , वा , यन्त्रलवाः , स्युः ॥२१॥

समभूगते , वृत्ते , केन्द्रस्थितशकोः , छायाग्रम् , (यत्र ) विशति , अपैति , च , क्रमशः , इह , अपरा , (स्यात् ), पूर्वा , (स्यात् ) ताभ्याम् , सिद्धतिमेः , उदक् , याम्या , च (स्यात् ) ॥२२॥

वा अर्कक्रान्तिलवाक्षकर्णनिहतिः , भाकर्णनिघ्नी , नभोक्षाग्न्याप्ता , रविदिग्भुजः , स्यात् । (सः ) यमदिशद्विघ्नाक्षभासंस्कृतः , (शेषदिग्भुजः स्यात् । ) सः , केन्द्रेभोत्थवृतौ , पूर्णगुणवत् , भाग्रात , प्रदेयः , सः , याम्योदक् , भवेत् , भुजार्द्धकेन्द्रनिहिता , रज्जुः , तु , पूर्वापरा (स्यात् ) ॥२३॥

शिवगुणम् , द्युमानखगुणान्तरम् , दिने , अल्पाधिके , अपाक् , उदक् भवति , अथ , हि , यन्त्रभागापमः (सदा ), अनुदक् (भवति ) उभयसंस्कृतिः , वसुघ्नी , ततः , नवतियन्त्रभागान्तरोद्भवापमहृताः , (ततः ये ) भुजलवाः (ते ), दिगंशाः , स्मृताः ॥२४॥

समभुवि , तुरीयन्त्रे , निहिते (सति ), दिगंशक्राग्रे , अवलम्बविभोत्थकेन्द्रसंस्थेषीकाभा , यथा , स्पृशति , (तथा , यन्त्रे , साधिते ) अत्र यन्त्रगाः , दिशः , स्युः ॥२५॥

स्फुटा , क्रान्तिः , अभिमतकर्णगुणाक्षकर्णनिघ्नी , (ततः ), खखाद्रिहृत , (कार्य्या , तदा ), अपक्रमदिग्भुजः , स्यात् । असौ , यमदिशा , अक्षभया , संस्कारितः , स्फुटः (भवति ), तद्वर्गभाकृतिवियोगपदम् , च , कोटिः , (स्यात् ) ॥२६॥

आशाः , ज्ञात्वा , बिन्दोः , परखेचरे , परमुखीम् , प्राक्खेचरे , प्राङ्मुखीम् , कोटिम् , विन्यसेत् । अतः , स्वदिशि , भुजम् , (विन्यसेत् ) । तन्मध्ये , प्रमाम् , (विन्यसेत् ) बिन्दोः , भाग्रगशंकुमस्तकगते , सूत्रे , बले , खे , खगम् , लोकयेत । बिन्दुस्थनराग्रभाग्रगते , सूत्रे , नले , खे , (खगम् , लोकयेत् ) ॥२७॥