कपित्थनगरीचे ग्रामस्थ । काही खळ दुर्जन अस्वस्थ ।
करू पाहती स्वप्न उध्वस्थ । मातेचे ॥१॥
सर्वकाळ करती कुचेष्ठा । अरे हिला कसली प्रतिष्ठा ? ।
हिने भक्षावे काष्ठा । पुत्रासह ॥२॥
गावचा पाटील कुमति । सज्जनांची सोडॊन प्रीति ।
मायलेकासी छळे अति । मदांध पापी ॥३॥
त्याने उत्छाद मांडला । नको नको जीव झाला ।
माता पुसतसे पुत्राला । काही मार्ग शोधा ॥४॥
माता जरी चिंताक्रांत । तरी पुत्र अंतरी निवांत ।
म्हणे बिडेश करील हे शांत । वादळ क्षुद्र ॥५॥
जो जो जैसा वर्ततो । तो तो तैसा फळ पावतो ।
आपण उगे कष्टी होतो । प्रारब्ध गुणे ॥६॥
हरिश्चंद्र राजा प्रबळ । विश्वामित्रे मांडिला छ्ळ ।
प्रारब्धाचा सारा खेळ । अदृष्ट सारे ॥७॥
माते नको विकल होऊ । कळिकाळास भेदून जाऊ ।
उपाय ऐसा शोधून पाहू । बळ शक्तीचे ॥८॥
कवठे आदिमानवाचे पीठ । भक्त रक्षणाचे ब्रीद उत्कट ।
रक्षण अपुले करील नीट । नीलकंठ ॥९॥
सिद्धसाक्षात्काराची प्रचिती । म्हणून झालो पुत्र प्रीति ।
जीवनहेतूची परिणति । सफळ झाली ॥१०॥
आले भगवंताचे मुळ । जगणे -मरणे सारे खूळ ।
आभ्यास सारा समूळ । देह कसला ? ॥११॥
कोण कोणासीछळतो ? । कोण कोणासी पाळतो ? ।
विश्वंभर ते सारे करतो । भास सारा ॥१२॥
मी , माझे , अहंकार सारा । प्रबोध थोडा चित्ती धरा ।
परतू आता अपुल्या घरा । जे शाश्वत ॥१३॥
असा थोडा काळ लोटला । देवासी कौल लावला ।
मार्ग समाधिचा मुक्त झाला । संजिवन ॥१४॥
षोळश सिद्धांचा मेरूमणि । आदिमाधव चक्रपाणी ।
धीरगंभीर वदे वाणी ।दृष्टांत देई ॥१५॥
" प्रिय भक्ता नक्षत्रस्वामी ! । तुझ्या भक्तीने संतुष्ट मी ।
आता यावे परमधामी । मातेसवे ॥१६॥
सवे घ्यावे गायवासरू । पूर्वजन्मीचे सहचरू ।
नंदिनी आणि कल्पतरू । स्वर्गलोकीचे " ॥१७॥
‘ संजीवन समाधि बिकट । देवालयी आम्हा निकट ।
वैकुंठ -कैलासाची वाट । सुखे क्रमावी ॥१८॥
कथिता स्वमुखे दृष्टांत । स्वामीराव हो चिंताक्रांत ।
म्लानवदन झाले कांत । आकांत झाला ॥१९॥
‘ स्वामी हे काय करता ? । आम्हा सोडून कुठे जाता ? ।
तुम्ही आमचे मातापिता । सर्व काही ॥२०॥
मी वडील वृद्ध जरी । आपण थोर अधिकारी ।
वास्तव्य केले माझे घरी । इश्वराची कृपा ॥२१॥
आपण ऐसे जाऊ नये । केविलवाणे करू नये ।
आम्हा वक्र पाहो नये । काही केल्या ॥२२॥
तुकोपंत माझा पुत्र । सत्यभामा माझे कलत्र ।
सज्जनांचे उडेल छत्र । आपण जात ॥२३॥
ग्रह आमचे का फिरले ? । आमचे पुण्य संपले ? ।
का कलिचे फावले ? । पुण्यक्षेत्री ॥२४॥
माध्यान्ही जान्हवी येती । तिची कुठली का गति ? ।
का हरिहराची क्षीण शक्ति । झाली आता ? ॥२५॥
कपित्थनगरीचा योगीराव । अनंत ज्याचा प्रभाव ।
सोडोनि स्वतःचा स्वभाव । क्षोभला कैसा ? ॥२६॥
नरदेहधारी सुरवर । कैवल्यसुखाचे माहेर ।
नक्षत्रस्वामी माझे शीर । नतमस्तक ॥२७॥
पुढे उपाय खुंटला । आधार माझा तुटला ।
जलनिधीचा बांध फुटला । अश्रुरूपे ॥२८॥
असा आकांत मांडला । स्वामीराव उरी फुटला ।
विनवी माता -पुत्राला । जाऊ नये ॥२९॥
परी स्वामी स्वस्थ स्थिर । माता त्याहूनि गंभीर ।
इहलोकीचे जिणे विखार । त्यागू आता ॥३०॥
म्हणे स्वामीराव -सत्यभामे । तुमच्या पुण्यपराक्रमे ।
झाली उघडी कैवल्यधामे । चिरस्थाई ॥३१॥
आपण ज्ञानी तपोवृद्ध । होऊ नये शोकबद्ध ।
प्रपंच परमार्थाचे युद्ध । भले जाणता ॥३२॥
या युद्धी जो कामी आला । त्याचा गर्भवास संपला ।
उरला त्याने भोगला । अंती स्वर्गवास ॥३३॥
आपण ऐसे शिकवले । तेच कारण आता झाले ।
मना आपुल्या क्षोभविले । काय गुणे ? ॥३४॥
तुमच्या घरी अमुचा वास । वाटला देवासही हव्यास ।
घडो राऊळी सहवास । पुढे निरंतर ॥३५॥
ही सारी दैवयोजना । विधीने आणली मना ।
इच्छा त्याची मोडवेना । कळिकाळासहि ॥३६॥
गांगेयासारखा पुण्यसीळ । युद्धिष्ठरादि धर्मसीळ ।
कर्णासारखे दानशीळ । गेले मृत्युपंथी ॥३७॥
भीम , अर्जुन सव्यासाची । ऋषी पुण्यात्मा दधिची ।
रंभा उर्वशी आणि शचि । गेले मृत्युपंथी ॥३८॥
शोधोन पाहता विवेक । संत सत्पुरुषादि अनेक ।
संपता त्याचे अन्नोदक । पुढे गेले ॥३९॥
आता आम्हा जाणे आले । नरदेही भोग भोगले ।
अदृष्टाचे देणे दिले । गेले पाहिजे " ॥४०॥
असे सारेनिरोपिले । स्वामीरावासी शांत केले ।
मातेसह राऊळी गेले । निभ्रांत ॥४१॥
वार्ता सर्वत्र पसरली । भक्तमंडळी धावोन आली ।
स्वामीदर्शना रीघ लागली । देवघरी ॥४२॥
स्वामींचा निश्चय खंबीर । जैसा विचार तैसा आचार ।
ऐसी ही विभूती थोर । अगम्य आम्हा ॥४३॥
मग ग्रामीचे लोक थोर । बैसले करण्या विचार ।
समाधी सोहळ्याचा भार । शिरी घेतला ॥४४॥
संसारा नाना प्रलोभने । नाना आशा गुंतली मने ।
नवस बोलती , देती दाने । पुढे इच्छिती ॥४५॥
आपुली दुःखे स्वामीपुढे । कोणी सांगे , कोणी रडे ।
कोणी घालती साकडे । योगियास ॥४६॥
स्वामी माझा आजार दारूण । बहुत गांजलो जावो प्राण ।
श्रुति , स्मृति , पुराण । ऐकता ऐकता ॥४७॥
स्वामी मी दरिद्री ब्राम्हण । कृपा लक्ष्मीची व्हावी जाण ।
सात पिढ्यांचे कल्याण । करावे प्रभू ॥४८॥
स्वामी मज नाही शेतीवाडी । विस्कटलेली माझी घडी ।
घालोन द्यावी तांतडी । अभाग्यासी ॥४९॥
स्वामी मी सहा मुलींची आई । कैशा उजवू असे घाई ।
मिळोत मजला जावई । धनाढ्य , गुणवंत ॥५०॥
स्वामी मी अष्ट पुत्रांची माता । मूर्ख पोरे , दृष्ट त्यांचा पिता ।
प्राण जातो संसार करता । सोडवी मजला ॥५१॥
असे नाना भोगाचे पवाडे । नाना चिंता नाना खोडे ।
योगियास घालती साकडे । नाना लोक ॥५२॥
स्वामी धीरगंभीर होती । सुखदुःखे श्रवण करती ।
भजा श्रीसिद्धराजाप्रति । असे निरवती ॥५३॥
आपण जे जे इच्छिता । ते ते देणे ईश्वरसता ।
तुम्हाकारणे विनविन आता । श्रीसिद्धराजा ॥५४॥
स्वामीराव आणि ग्रामस्थ । अंतरी अत्यंत अस्वस्थ ।
वियोगविचारे उध्वस्थ । झाली मने ॥५५॥
परी व्यवहार असे अटळ । संजिवन समाधीचा काळ ।
निकट आला विक्राळ । थांबेल कैसा ॥५६॥
बहुत करता विचार । योग्य मिती साधार ।
शोध घेतला शास्त्राधार । अत्यादरे ॥५७॥
वर्षाऋतु , श्रावणमास । शुद्ध पक्ष दशमीस ।
प्रशस्त संजिवन समाधीस । प्रातःकाल ॥५८॥
बिराडसिद्धाचे राऊळास । श्रीसन्मुख दक्षिणेस ।
जागा समाधि घेण्यास । निर्धारिली ॥५९॥
श्रीनक्षत्रस्वामींचे चरित्र अद्‌भूत । मने सज्जनांची होती शांत ।
भक्त आनंदाने परिसोत । षष्ठाध्याय हा ॥६०॥