ख

{ khḥ, kha }

Puranic Encyclopaedia

KHA   This syllable has the meanings ‘empty’ and ‘organ of sense’. [Agni Purāṇa, Chapter 348] .

हिन्दी (hindi) WN

 noun  हिंदी वर्णमाला के स्पर्श व्यंजनों के अंतर्गत कवर्ग का दूसरा व्यंजन अक्षर   Ex. ख का उच्चारण कंठ से होता है ।

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

व्यंजन अक्षर ख व्यंजनाक्षर ख व्यञ्जन अक्षर ख व्यञ्जनाक्षर ख

Wordnet:

ben খ

guj ખ

kas کھ

kok ख

mar ख

ori ଖ

san खकारः

urd کھ(ख)

   See : आकाश, आकाश

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  कोंकणी वर्णमाळेच्या स्पर्श व्यंजना भितर कवर्गाचें दुसरें व्यंजन अक्षर   Ex. ख चें उच्चारण कंठान जाता

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben খ

guj ખ

hin ख

kas کھ

mar ख

ori ଖ

san खकारः

urd کھ(ख)

A dictionary, Marathi and English

   kh
   kh The second consonant, and the aspirate of the preceding letter. It is here represented by Kh.

Aryabhushan School Dictionary

   The 2nd consonant.
 n   The heavens.

मराठी (Marathi) WN

 noun  हिंदी वर्णमालेतील (मराठीतीलदेखील) कण्ठ्य वर्णाच्या अंतर्गत येणारे क वर्गातील दुसरे व्यंजन   Ex. ख उच्चारण स्थान कंठ आहे.

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

व्यंजनाक्षर ख ख व्यंजनाक्षर

Wordnet:

ben খ

guj ખ

hin ख

kas کھ

kok ख

ori ଖ

san खकारः

urd کھ(ख)

   See : आकाश, आकाश

महाराष्ट्र शब्दकोश

  न. व्यंजनमालेंतील दुसरें व्यंजन . आणि मागच्या क व्यंजनाचा महाप्राणोच्चार करणारें व्यंजन . अक्षरविकास - ख्रि . पू . तिसर्‍या शतकांतील पहिल्या व इ . स . पहिल्या शतकांतील पहिल्यां व इ . स . पहिल्या शतकांतील दुसर्‍या अवस्थेंत खचे दोन अवयव ( र + व ) दिसत नाहींत . एकच पहिला दिसतो . दोन अवयव सातव्या शतकापासुन दिसतात . - न . १ आकाशा ; ( समासांत ) खगोल ; खग्रास . २ शुन्य ; पोकळी .' तैसा मी गीता वाखाणी । हें खपुष्पाची तुरंबणी । ' - ज्ञा . १६ . ३९ .
 वि.  १ दरिद्री ; द्रव्यहीन ; निर्धन ; निष्कांचन . ' नाना तेवढ्यानें खंकक झाला नाहीं .' - अस्तंभा ७१ . २ क्रौयादि गुणांनी जो द्वाड तो ; क्रूर ; निर्दय ; रानटी ; द्राष्ट . ३ कृपण ; चिक्कू . ४ तापट ; तडफदार . ( घोडा ). ५ अशक्त ; दुर्बल . ( हिं . खुख = गरीब ; खाक = रक्षा ;)

A Sanskrit English Dictionary

ख    1. the second consonant of the alphabet (being the aspirate of the preceding consonant; often in MSS. and, [Inscr.] confounded with ष).
ख  m.  2. m. the sun, [L.]
ख  n.  3. n. (√ खन्) a cavity, hollow, cave, cavern, aperture, [RV.]
   an aperture of the human body (of which there are nine, viz. the mouth, the two ears, the two eyes, the two nostrils, and the organs of excretion and generation), [AV. xiv, 2, 1 and 6]; [Prāt.]; [KaṭhUp.]; [Gaut.]; [Mn.] &c.
   (hence) an organ of sense, [BhP. viii, 3, 23]
   (in anat.) the glottis, [W.]
   ‘the hole made by an arrow’, wound, [Mn. ix, 43]
   the hole in the nave of a wheel through which the axis runs, [RV.]; [ŚBr. xiv]
   vacuity, empty space, air, ether, sky, [ŚBr. xiv]; [PraśnUp.]; [Mn. xii, 120 &c.]
   heaven, [L.]
    ब्रह्म (the Supreme Spirit), [W.]
   (in arithm.) a cypher, [Sūryas.]; [Sāh.]
बिन्दु   the अनुस्वार represented by a circle (), [L.]
    N. of the tenth astrological mansion, [VarBṛ.]
   talc, [L.]
   a city, [L.]
   a field, [L.]
सु-ख   happiness (a meaning derived fr., दुः-ख), [L.]

ROOTS:

सु ख

   action, [L.]
   understanding, [L.]
ख   [ cf. Gk. χάος; Lat. halo.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

खः [khḥ]   The sun.
   खम् The sky; खं केशवोऽपर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः [Mk.5.2;] यावद्गिरः खे मरुतां चरन्ति [Ku.3.72;] [Me.9.]
   Heaven.
   Organ of sense; पराञ्चि खानि व्यतृणत्स्वयंभूस्तमात्पराङ् पश्यति नान्तरात्मन् Kaṭh.2.1.1.
   A city.
   A field.
   A cypher.
   A dot, an anusvāra.
   A cavity, an aperture, hollow, hole; नश्यतीषुर्यथा विद्धः खे विद्धमनुविध्यतः [Ms.9.43.]
   An aperture of the human body; (of which there are 9, i. e. the mouth, the two ears, the two eyes, the two nostrils, and the organs of excretion and generation); खानि चैव स्पृशेदद्भिः [Ms.2.6,53;4.144;] [Y.1.2;] cf. [Ku.3.5.]
   A wound.
   Happiness, pleasure.
   Tale.
   Action.
   Knowledge.
   Brahman.
   The glottis (in anatomy).
   The tenth mansion from any given constellation or the sun's entrance into it.
   खा A well, fountain.
   A river.
   Pārvatī.
   The earth.
   Lakṣmi.
   The speech; cf. खोमा क्ष्मा कमला च गीः Enm. -Comp.
-अटः   (खेऽटः)
   तमालः a cloud.
   smoke.
-तिलकः   the sun,
   द्योतः a firefly; खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् [Me.83.]
   the sun.-द्योतनः the sun.
-धूपः   a rocket; मुमुचुः खधूपान् [Bk.3.5.] -परागः darkness.
-पुष्पम्   'sky-flower', used figuratively to denote anything impossible, an impossibility; cf. the four impossibilities stated in this verse: मृगतृष्णाम्भसि स्नातः शशशृङ्गधनुर्धरः । एष वन्ध्यासुतो याति खपुष्पकृतशेखरः Subhāṣ.
-बाष्पः   dew, frost.
-भ्रमः   a planet.
-भ्रान्तिः   a falcon.
-मणिः   'the jewel of the sky', the sun.-मीलनम् sleepiness, lassitude.
-मूर्तिः   an epithet of Śiva; a celestial body or person; [Ms.2.82.]
-वारि  n. n. rain-water, dew &c.
-बाष्पः   snow, hoar-frost.
-शय   (also खेशय) a. resting or dwelling in the air.
-शरीरम्   a celestial body.
-श्वासः   wind, air.
-समुत्थ, -संभव a.  a. produced in the sky, ethereal.
-सिन्धुः   the moon.
-सूचि   See under that word.
-स्तनी   the earth.
-स्फटिकम्   the sun or moon gem.
-हर a.  a. having a cypher for its denominator.
   Rāhu, the ascending node.
-आपगा   an epithet of the Ganges.
   उल्कः, खोल्कः a meteor.
  N. N. of the sun. ˚आदित्यः a form of the sun.
-उल्मुकः   the planet Mars.
-कामिनी  N. N. of Durgā.
-कुन्तलः  N. N. of Śiva.-ग a. [खे आकाशे गच्छति गम्-ड] moving in the air; आरुह्यतामयं शीघ्रं खगो रत्नविभूषितः [Rām.3.42.7.]
   (गः) a bird; अधुनीत खगः स नैकधा तनुम् [N.2.2;] [Ms.12.63.]
   air, wind; तमांसीव यथा सूर्यो वृक्षानग्निर्घनान्खगः [Mb.]
   the sun.
   a planet; e. g. आपोक्लिमे यदि खगाः स किलेन्दुवारः [Tv.]
   a grass-hopper.
   a deity.
   an arrow; आशीविषाभान् खगमान् प्रमुञ्चन् [Mb.8.67.2.] ˚अधिपः an epithet of Garuḍa; हर्षयन्विबुधानीकमारुरोह खगाधिपम् [Bhāg.8.] 4.26. ˚अन्तकः a hawk, falcon. ˚अभिरामः an epithet of Śiva. ˚आसनः
   the eastern mountain on which the sun rises.
   an epithet of Viṣṇu. ˚इन्द्रः, ˚ईश्वरः, ˚पतिः epithets of Garuḍa ज्ञानेन वैयासकिशद्वितेन भेजे खगेन्द्रध्वजपादमूलम् Bhāg. ˚वती f. the earth. ˚स्थानम्
   the hollow of a tree.
   a bird's nest.
-गङ्गा   celestial Gaṅgā.-गतिः f.
   flight in the air.
   the motion of a planet.
   a metre of 4 x 16 syllables.
-गम a.  a. moving in the air, flying (as the Gandharvas or missile weapons). (-मः) a bird.
-(खे)गमनः   a kind of gallinule.
-गुण a.  a. having a cypher as a multiplier.
-गोलः   the celestial sphere. ˚विद्या astronomy.
-चर a.  a. flying, moving in the air. (-रः) or
   खेचरः a bird.
   a cloud.
   the wind.
   a demon.
   an aerial spirit.
   a Gandharva or Vidyādhara खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या [Mb.7.7.54;] दिव्यस्रग्वस्त्रसन्नाहाः कलत्रैः खेचरा इव [Bhāg.1.82.9.]
   a planet. (hence the number 'nine').
   mercury or quicksilver.
   a sign of the zodiac. (-री i. e. खेचरी)
   a semi-divine female able to fly.
   an epithet of Durgā.
   The magical power of flying (सिद्धि); एवं सखीभिरुक्ताहं खेचरी- सिद्धिलोलुभा [Ks.2.15.]
   a particular मुद्रा or position of fingers.
-चारिन् a.  a. moving in the air. (-m.) an epithet of Skanda.
-जलम्   'sky-water', dew, rain, frost &c.
-ज्योतिस्  m. m. a firefly.

Shabda-Sagara

ख   The second consonant of the Deva Nagari alphabet, being the aspirate of the proceding; it is written in the Roman character Kh.
ख  n.  ( -खं)
   1. Heaven.
   2. Sky or ether.
   3. An organ of sense.
   4. Know- ledge.
   5. Happiness, pleasure.
   6. vacuity.
   7. A dot, a cypher.
   8. A city, a field.
   9. Action.
   10. Auspiciousness.
   11. Tale.
   12. The tenth constellation from any given one, or the sun's entrance in- to it.
   13. Brahma the supreme spirit.
  m.  ( -खः) A name of the sun.
    E. खन् to dig, to penetrate, affix ड.

ROOTS:

खन् ड