Dictionaries | References

ऊर्ध्व

   { ūrdhva }
Script: Devanagari
See also:  ऊर्ध

ऊर्ध्व     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
See : ऊँचा, ऊपर, खड़ा

ऊर्ध्व     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
Above, up, on high, in the heavens.
Gasping or heaving. 2 By eminence. The gasping of the dying hour. 3 The zenith.

ऊर्ध्व     

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English
ad   Above.
 m  Gasping. The zenith. The gasping of the dying hour.

ऊर्ध्व     

क्रि.वि.  वरती ; उंच ; वर . - वि .
 पु. 
मरण्यापूर्वी लागलेला श्वास ; घरघर .
वरील ; उंचावरचा .
( गणित ) उभा ; लंब . ( इं . ) व्हर्टिकल . [ सं . ऊर्ध्व ] ऊर्धगति - स्त्री . वर चढणें ; उंच उडणें , जाणें ; आकाशांत भरार्‍या मारणें . विचारें ऊर्ध्व चढती । तयासीच ऊर्धगति ॥ - दा १७ . ३ . २२ .
एक रोग ; श्वास ; दमा ; छाती भरुन येणें .
०मुख वि.  वर तोंड करुन पाहणारा . - क्रिवि . वर तोंड करुन . ऊर्धमुखें भेद तुटतो . - दा २० . ३ . २२ . चिंतूनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकळिक पाहतचि ॥ - तुगा ४२ .
खस्वस्तिक . [ सं . ]
०गति वि.  उंच जाणारा , उडणारा .
०जानु   जानु आकाशीचारी - ( नृत्य . ) एक पाय आकुंचित करुन गुडघा वक्षस्थळाइतका उंच करणें व दुसरा पाय तसाच ठेवणें .
०जानु   - न . ( नृत्य ) उजवा पाय कुंचित करुन गुडघा उंच करणें , डावा हात वक्षस्थळावर व उजवा हात उजव्या पायाप्रमाणें कुंचित करुन वर उचलणें .
करण   - न . ( नृत्य ) उजवा पाय कुंचित करुन गुडघा उंच करणें , डावा हात वक्षस्थळावर व उजवा हात उजव्या पायाप्रमाणें कुंचित करुन वर उचलणें .
०दृष्टि वि.  वर किंवा आकाशाकडे , वरच्या दिशेकडे नजर लावलेला ( माणूस ); वरडोळ्या ; दूर दृष्टीचा ; उदात्त हेतूचा ; गर्विष्ठ ; महत्त्वाकांक्षी ; थोर मनाचा . - स्त्री .
आकाशाकडे असलेली नजर .
( ल . ) कपट ; महत्त्वाकांक्षा ; अभिमान ; उच्च हेतु .
०देह  पु. मरणोत्तर आत्म्याला प्राप्त होणारा देह .
०देहिक  न. उत्तरक्रिया . और्ध्वदेहिक पहा .
०नाडी  स्त्री. वर जाणारी नाडी ; सुषुम्ना . इडा पहा .
०पंथ  पु. ( काव्य ) वरचा मार्ग ; वरची दिशा ; स्वर्गास किंवा आकाशांत जाण्याचा रस्ता . जों जों वाढे पर्वत । मैनाक नामें अदभुत । तों ऊर्ध्वपंथ आडवा येत । हनुमंतासी ते काळीं ॥
०पातन  न. पाणी अथवा इतर द्रव पदार्थ यांची आंच लावून वाफ करणें व त्या वाफेचें पुन्हां द्रवपदार्थांत रुपांतर करणें , या सर्व क्रियेस ऊर्ध्वपातन क्रिया म्हणतात . ( इं . ) डिस्टिलेशन . ह्या क्रियेनें पदार्थांचा अर्क काढणें .
०पान  न. ( सांकेतिक ) दारु पिणें अथवा मादक पदार्थ सेवन करणें .
०पुंड्र  पु. कपाळीं लाविलेला चंदनाचा उभा टिळा ; उभें गंध . ऊर्ध्वपुंड्र भाळ । कंठीं शोभे माळ । कांपिजे कळिकाळ तया भेणें ॥ - तुगा २२१४ .
०बाहु  पु. सतत वर हात ठेवणार्‍या बैराग्यांचा एक पंथ .
०मस्तक  न. डोक्यावरची कवटी .
०मुखी   गोम - स्त्री . ( घोड्याच्या अंगावरील ) गोमेसारखा केसांच्या अग्रांचा वर वळलेला झुबका . हा अशुभकारक समजतात ; याच्या उलट अधोमुखी गोम .
०मूळ वि.  वर मुळें असलेला ; उलटा
( ल . ) देह ; शरीर .
प्रपंच जगत . मंडल - न . ( नृत्य ) दोन्ही हात वर करुन वाटोळें फिरणें .
०रेखा   षा - स्त्री .
तळहातावरील किंवा तळपायावरील वर जाणारी सरळ रेघ . ऊर्ध्वरेषा पाया असली म्हणजे राज्य किंवा तीर्थयात्रा .
( गणित ) लंब रेषा ; उभी रेषा .
०रेतस्क   रेता - पु . हनुमान , भीष्म इ० चिरब्रह्मचारी . - वि . नैष्ठिक ; आमरण ब्रह्मचारी ; ज्याचा कधींहि वीर्यपात होत नाहीं असा . तेथ वसती सनकादिक । ऊर्ध्वरेते देख महायोगी । - एभा २४ . २१७ . तो राघवप्रिय विरक्त । ऊर्वरेतस्क वज्रदेही ॥ ऊर्ध्वरेत मुनीश्वरांसी । - गुच १३ . ६९ .
०लोक  पु. 
स्वर्ग ; इंद्रलोक .
स्वर्गांतील अनेक लोक ( चंद्रलोक , ब्रह्मलोक इ० ).
०वात   वायु - ऊर्ध्व अर्थ १ व २ पहा .
०वाट  स्त्री. स्वर्गाची वाट ; ऊर्ध्वपंथ . प्राणाशीं दुजायींच्या दाउन ऊर्ध्ववाट माघारे फिरती । - ऐपो २६९ .
०स्वस्तिक  न. खस्वस्तिक .
०संस्थ   संस्थबाहु - ( नृत्य ) पाहणाराच्या मुखाआड न येतां , लोंबत सोडलेले बाहू वर नेणें .

ऊर्ध्व     

ऊर्ध्वायै दिशे ब्रह्मणे नमः
संध्या करतांना ऊर्ध्व दिशेस नमस्कार करते वेळी हात वर करून खाका मोकळ्या कराव्या लागतात
यावरून खाका वर असलेला कफल्लक मनुष्य
जवळ काही नसलेला.

ऊर्ध्व     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
ऊर्ध्व  mfn. mf()n. (√ वृध्, [BRD.] ; perhaps fr.), rising or tending upwards, raised, elevated, erected, erect, upright, high, above, [RV.] ; [AV.] ; [VS.] ; [ŚBr.] ; [AitBr.] &c. (in class. Sanskṛt occurring generally in compounds)
ऊर्ध्व  n. n. height, elevation, [L.]
anything placed above or higher (with abl.), [L.]
ऊर्ध्व   [cf.Gk.ὀρθός; Lat.arduus; Gaël. ard.]

ऊर्ध्व     

ऊर्ध्व [ūrdhva] a.  a. Erect, upright, above; ˚केश &c.; rising or tending upwards.
Raised, elevated, erected; हस्तः, ˚पादः &c.
High, superior, upper.
Not sitting (opp. आसीन).
Torn (as hair).
Thrown up.-र्ध्वम् Elevation, height.
-र्ध्वम्   -ind.
Upwards, aloft, above. अधश्चोर्ध्वं च प्रसृतम् Muṇḍ. [Up.2.2.11;] अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखाः [Bg.15.1.]
In the sequel (= उपरिष्टात्).
In a high tone, aloud.
Afterwards, subsequent to (with abl.); शरीरभेदादूर्ध्वमुत्क्रम्य पुनः [Ait. Up.4.6.] ते त्र्यहादूर्ध्वमाख्याय [Ku.6.93;] ऊर्ध्वं संवत्सरात् [Ms.9.77;] [Y.1.53;] [R.14.66;] [Bk.18.36;] पितुरूर्ध्वम् [Ms.9.14] after the father's death; अत ऊर्ध्वम् hence forward, hereafter.-Comp.
-अङ्गुलि a.  a. with uplifted finger.
-अयन a.  a. going upwards. (-नम्) motion above.
-आवर्तः   rearing of a horse.
-आसितः   the plant Momordica Charantia (कारवेल्ल; Mar. कारलें)
-ईहः   motion or tendency upwards.
-कच, -केश   a.
having the hair erect.
one whose hair is torn.
भागः the upper part.
any part of a word coming after another part.
being upwards.
enjoying the upper part. (-m.) the submarine fire.
-मन्थिन् a.  a. living in perpetual chastity, a Brahmachārin; वाताशना य ऋषयः श्रमणा ऊर्ध्व- मन्थिनः [Bhāg.11.6.48.]
-मानम्   an instrument for measuring altitudes; ऊर्ध्वमानं किलोन्मानं परिमाणं तु सर्वतः Mbh. on [P.V.1.19.]
-मायु a.  a. sending forth a loud noise.
-मारुतम्   pressure of the wind (of the body) upwards.
-मुख a.  a. having the mouth or opening upwards; cast or directed upwards; प्रबोधयत्यूर्ध्वमुखैर्मुयूखैः [Ku.1.16;] [R.3.57.] (-खम्) the upper part of the mouth.
-मूल a.  a. having the roots upwards. ऊर्ध्वमूलमधः शाखमश्वत्थं प्राहुरव्यम् । छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ [Bg.15.1.9.]
-मौहूर्तिक a.  a. happening after a short time.-रेत,
-रेतस् a.  a. [ऊर्ध्वमूर्ध्वगं नाधः पतत् रेतो यस्य] one who lives in perpetual celibacy or abstains from sexual intercourse; यतीनामूर्ध्वरेतसाम् [Mb.3.233.44.] (-m.)
 N. N. of Śiva.
Bhīṣma.
-लिङ्गः, -लिङ्गिन्  N. N. of Śiva. (Having the membrum virile above, i. e. chaste)
-लोकः   the upper world, heaven.
-वक्त्रः   (pl.) N. of a class of deities.
-वर्त्मन्  m. m. the atmosphere.
-वातः, -वायुः   the wind in the upper part of the body (उदान).
-वालम्   Yak-tail (चमरीपुच्छ); परिधायोर्ध्ववालं तु [Mb.12.165.72.] -वृत a. put on above, put over the head or shoulder (as the sacred thread of a Brāhmaṇa); कार्पासमुपवीतं स्याद्विप्रस्योर्ध्ववृतं त्रिवृत् [Ms.2.44.]
-शायिन् a.  a. sleeping with the face upwards (as a child). (-m.) N. of Śiva.
-शोधनम्   vomiting.
-शोधनः   Soap-nut tree and fruit, Sapindus Emarginatus (Mar. रिठा).
-शोषम्   ind. so as to dry (anything) above; यद्वोर्ध्वशोषं तृणवद् विशुल्कः [Bk.3.14.]
-श्वासः   expiration; a kind of asthma.-सानु a. rising higher and higher; surpassing; कनिक्रदत् पतयदूर्ध्वसानुः [Rv.1.152.5.] (-m., -n.) the top of a mountain.
-स्थ a.  a. being above, superior.
-स्थितिः  f. f.
the rearing of a horse.
a horse's back.
elevation, superiority.
-स्रोतस्  m. m.
an ascetic who abstains from sexual intercourse; cf. ऊर्ध्वरेतस्.
 N. N. of a creation of beings whose stream of life or current of nutriment tends upwards.
a plant.
ऊर्ध्व [ūrdhva] र्द्ध [rddha] कः [kḥ]   (र्द्ध) कः A kind of drum (Mar. तबला).
कचः The descending node.
 N. N. of Ketu.
-केशी  N. N. of a goddess; ऊर्ध्वकेशी विरूपाक्षी मांसशोणितभोजने Sandhyā.
-कण्ठ a.  a. with the neck upraised. (-ण्ठी) N. of a plant (महाशतावरी). -कर्णa. with the ears pricked up or erect; निभृतोर्ध्वकर्णाः [Ś.1.8.]
-कर्मन्  n. n.
क्रिया motion upwards.
action for attaining a high place. -m. N. of Viṣṇu.-कायः,
-यम्   the upper part of the body.
-कृशन a.  a. having the sharp qualities stirred up (Soma) effervescing (?); अयं बिभर्त्यूर्ध्वकृशनं मदम् [Rv.1.144.2.]
going upwards, ascended, rising; भुवा सहोष्माणममुञ्चदूर्ध्वगम् [Ku.5.23.]
being on high.
virtuous, pious.
(गः) a kind of disease.
 N. N. of of Viṣṇu; ˚पुरम् the city of Hariśchandra.
-गत a.  a. gone up, risen, ascended.
-गति a.  a. going upwards. (-तिः f.)
गमः, गमनम् ascent, elevation.
going to heaven.
going above (as life).
Fire.
-चरण, -पाद a.  a. having the feet upwards.
(णः) A kind of ascetic or devotee.
a fabulous animal called Śarabha. (-पादम्) A kind of dance; [Dk.2.8.]
-चित् a.  a. Ved. collecting, piling or heaping up.
-जानु, -ज्ञ, -ज्ञु a.  a. [ऊर्ध्वमुच्चं जानु यस्य]
raising the knees, sitting on the hams; क्षणमयमनुभूय स्वप्नमूर्ध्वज्ञुरेव [Śi.11.11.]
long-shanked.
-तालः   A kind of time (ताल in music).
-तिलकिन् a.  a. having a sectarian mark on the forehead.
-दंष्ट्र (ष्ट्रा) केश  N. N. of Śiva (whose teeth and hair are erect).
-दृश्  m. m. A Crab.-दृष्टि,
looking upwards.
(fig.) aspiring, ambitious. (-ष्टिः f.) concentrating the sight on the spot between the eyebrows (in Yoga Phil.)
-द्वारम्   The gate opening into heaven.
-देवः   a superior deity, i. e. Viṣṇu.
-देहः   a funeral ceremony; ˚निमित्तार्थमहं दातुं जला- ञ्जलिम् [Rām.]
-नभस् a.  a. being above in the clouds.
-पथः   the upper region, the ether.
-पातनम्   causing to ascend, sublimation (as of mercury),
-पात्रम्   a sacrificial vessel; सौवर्णराजताब्जानामूर्ध्वपात्रग्रहाश्मनाम् [Y.1.182.]
-पुण्ड्रः, -ण्ड्रकः   a perpendicular sign of sandal on the forehead of a Brāhmaṇa.
-पूरम्   ind. full to the brim, full to overflowing; ˚रं पूर्यते [Sk.]
-पृश्नि a.  a. Ved. spotted above. (-श्निः) a sacrificial beast.
-प्रमाणम्   Height altitude.
-बर्हिस् a.  a. Ved. being above the sacrificial grass. -m. a kind of manes called सोमप.
-बाहुः   a devotee who constantly holds his arms above his head till they are fixed in that position. ऊर्ध्वबाहुर्विरौम्येष न च कश्चित् शृणोति माम् [Mb.]
-बुध्न a.  a. Ved. upsidedown, topsy-turvy; अर्वाग्विलश्चमस ऊर्ध्वबुध्नः [Bṛi. Up. 2.2.3.]

Related Words

ऊर्ध्व   sublimation   ऊर्ध्व नेत्र   ऊर्ध्व-पातन   ऊर्ध्व-पातित   ऊर्ध्व मुख   vertical   sublimated   sublimed   high   in a higher place   to a higher place   above   higher up   perpendicular   postero-superior   upper lobe   upper plate   vertical take off   superior brachium   superior colliculus   superior horn   superior meatus   superior medullary velum   superior turbinate   top heading   antero-superior   left superior vena cava   upper austral zone   upper boreal zone   upper incisor tooth   upper motoneuron disorder   upper transit   superior alveolar branch   superior articular process   superior cerebellum   superior duodenal fold   superior fovea   superior genial tubercle   superior ileocaecal recess   superior labial artery   superior laryngeal artery   superior limit   superior mesenteric artery   superior nuchal line   superior oblique   superior olivary nucleus   superior orbital fissure   superior ovary   superior palea   superior pancreatic artery   superior pancreatico-duodenal artery   superior radicle   superior rectus   superior suprarenal artery   superior thoracic artery   superior thyroid artery   superior thyroid tubercle   superior tympanic artery   superior umbilicus (of feather calamus)   superior vesical artery   superior vestibular area   posterior superior dental artery   overhead valve engine   anterior superior alveolar artery   anterior superior dental artery   antero-superior border   superior ulnar collateral artery   और्ध्व   upper limb   ऊर्ध्वभागहर   और्ध्वस्रोतसिक   anoopsia   delivery pipe   उराळा   और्ध्वभक्तिक   और्ध्वसद्मन   superior cerebellar peduncle   superior rectal artery   top dead-centre   glyph   maxilla   उपरिपात्र   उभक   ऊर्ध्वी   दुजाई   दुजायी   भासिन्   stoping   अधोर्ध   अनूर्ध्वभास्   कांसळणें   उदान लागणें   अलातकरण   ऊर्ध्वाधर   ऊर्ध्वासन   और्ध्वदेह   हवावी   यामायन   ऊर्ध   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP