अन्तर [antara] a. a. [अन्तं राति ददाति, रा-क]
Being in the inside, interior, inward, internal (opp. बाह्य); योन्तरो यमयति Śat. Br.; ˚र आत्मा Tait. Up.; कश्चनान्तरो धर्मः
[S. D.] अन्तरापणवीथ्यश्च नानापण्योपशोभिताः अनुगच्छन्तु
[Rām.7.64.3.] Near, proximate (आसन्न); कृष्वा युजश्चिदन्तरम्
[Rv.1.] 1.9.
Related, intimate, dear, closely connected (आत्मीय) (opp. पर); तदेतत्प्रेयः पुत्रात् ...... प्रेयोऽन्यस्मात्सर्व- स्मादन्तरतरं यदयमात्मा Śat. Br.; अयमत्यन्तरो मम Bharata.
Similar (also अन्तरतम) (of sounds and words); स्थानेऽन्तरतमः
[P.I.1.5;] हकारस्य घकारोन्तरतमः Śabdak.; सर्वस्य पदस्य स्थाने शब्दतोऽर्थतश्चान्तरतमे द्वे शब्दस्वरूपे भवतः
[P. VIII.1.1.] Com.
(a) Different from, other than (with abl.); योऽप्सु तिष्ठन्नद्भ्योऽन्तरः Bṛi. Ār. Up.; आत्मा स्वभावोऽन्तरोऽन्यो यस्य स आत्मान्तरः अन्यस्वभावः व्यवसायिनोऽन्तरम्
[P.VI.2.166] Sk. ततोऽन्तराणि सत्त्वानि स्वादते स महाबलः
[Rām.7.] 62.5. (b) The other; उदधेरन्तरं पारम्
[Rām.] Exterior, outer, situated outside, or to be worn outside (अन्तरं बहिर्योगोपसंव्यानयोः
[P.I.1.36] ) (In this sense it is declined optionally like सर्व in nom. pl. and abl. and loc. sing.) अन्तरे-रा वा गृहाः बाह्या इत्यर्थः (चण्डालादिगृहाः); अन्तरे-रा वा शाटकाः परिधानीया इत्यर्थः Sk.; so अन्तरायां पुरि, अन्तरायै नगर्यै, नमोऽन्तरस्मै अमेधसाम्
[Vop.] रम् (a) The interior, inside; ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः
[Ki.4.29,5.5;] जालान्तरगते भानौ
[Ms.8.132;] विमानान्तरलम्बिनीनाम्
[R.13.33;] [Mk.8.5,] [Ku. 7.62;] अपि वनान्तरं श्रयति
[V.4.24;] लीयन्ते मुकुलान्तरेषु
[Ratn. 1.26,] [Ki.3.58;] अन्तरात् from inside, from out of; प्राकारपरिखान्तरान्निर्ययुः Rām.; अन्तरे in, into; वन˚, कानन˚, प्रविश्यान्तरे &c. (b) Hence, the interior of any thing, contents; purport, tenor; अत्रान्तरं ब्रह्मविदो विदित्वा Śvet. Up. (c) A hole, an opening; तस्य बाणान्तरेभ्यस्तु बहु सुस्राव शोणितम्.
Soul, heart; mind; सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम्
[Ki.5.18] the inmost or secret nature (lit. middle space or region); लब्धप्रतिष्ठान्तरैः भृत्यैः
[Mu.3.13] having entered the heart; सदृशं पुरुषान्तरविदो महेन्द्रस्य
[V.3.] The Supreme Soul.
Interval, intermediate time or space, distance; रम्यान्तरः
[Ś.4.11;] किंचिदन्तरमगमम्
[Dk.6;] अल्प- कुचान्तरा
[V.4.49;] क्रोशान्तरेण पथि स्थिताः H.4 at the distance of; बृहद् भुजान्तरम्
[R.3.54;] अन्तरे oft. translated by between, betwixt; गीतान्तरेषु
[Ku.3.38] in the intervals of singing; मरणजीवितयोरन्तरे वर्ते betwixt life and death; अस्त्रयोगान्तरेषु Rām.; तन्मुहूर्तकं बाष्पसलिलान्तरेषु प्रेक्षे तावदार्यपुत्रम् U.3 in the intervals of weeping; बाष्पविश्रामोऽप्यन्तरे कर्तव्य एव U.4 at intervals; स्मर्तव्योस्मि कथान्तरेषु भवता
[Mk.7.7] in the course of conversation; कालान्तरावर्तिशुभाशुभानि H.1 v. l. See कालान्तरम्; सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदन्तरम्
[Ms.2.17,22;] द्यावापृथिव्यो- रिदमन्तरं हि व्याप्तं त्वयैकेन
[Bg.11.2;] न मृणालसूत्रं रचितं स्तनान्तरे
[Ś.6.18] between the breasts;
[Bg.5.27;] अस्य खलु ते बाणपथवर्तिनः कृष्णसारस्यान्तरे तपस्विन उपस्थिताः
[Ś.1;] तदन्तरे सा विरराज धेनुः
[R.2.2;12.29.] (b) Intervention (व्यवधान) oft. in the sense of 'through'; मेघान्तरालक्ष्यमि- वेन्दुबिम्बम्
[R.13.38] through the clouds; वस्त्रं अन्तरं व्यवधायकं यस्य स वस्त्रान्तरः
[P.VI.2.166] Sk.; महानद्यन्तरं यत्र तद्देशान्त- रमुच्यते; जालान्तरप्रेषितदृष्टिः
[R.7.9] peeping through a window; विटपान्तरेण अवलोकयामि
[Ś.1;] क्षणमपि विलम्बमन्तरीकर्तु- मक्षमा
[K.36] to allow to come between or intervene; कियच्चिरं वा मैघान्तरेण पूर्णिमाचन्द्रस्य दर्शनम्
[U.3.] Room, place, space in general; मृणालसूत्रान्तरमप्यलभ्यम्
[Ku.1.4;] न ह्यविद्धं तयोर्गात्रे बभूवाङ्गुलमन्तरम् Rām.; मूषिकैः कृतेऽन्तरे
[Y.1.] 147; गुणाः कृतान्तराः K.4 finding or making room for themselves; न यस्य कस्यचिदन्तरं दातव्यम्
[K.266;] देहि दर्शना- न्तरम् 84. room; पौरुषं श्रय शोकस्य नान्तरं दातुमर्हसि Rām. do not give way to sorrow; तस्यान्तरं मार्गते
[Mk.7.2] waits till it finds room; अन्तरं अन्तरम् Mk.2 make way, make way.
Access, entrance, admission, footing; लेभेन्तरं चेतसि नोपदेशः
[R.6.66] found no admission into (was not impressed on) the mind; 17.75; लब्धान्तरा सावरणेऽपि गेहे 16.7.
Period (of time), term; मासान्तरे देयम् Ak.; सप्तैते मनवः । स्वे स्वेन्तरे सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरम्
[Ms.1.63,] see मन्वन्तरम्; इति तौ विरहान्तरक्षमौ
[R.8.56] the term or period of separation; क्षणान्तरे
-रात् within the period of a moment.
Opportunity, occasion, time; देवी चित्रलेखामव- लोकयन्ती तिष्ठति । तस्मिन्नन्तरे भर्तोपस्थितः
[M.1.] अत्रान्तरे प्रणम्याग्रे समुपविष्टः; Pt.1 on that occasion, at that time; अस्मिन्नन्तरे
[Dk.164;] केन पुनरुपायेन मरणनिर्वाणस्यान्तरं संभावयिष्ये
[Māl.6;] कृतकृत्यता लब्धान्तरा भेत्स्यति
[Mu.2.22] getting an opportunity; 9; यावत्त्वामिन्द्रगुरवे निवेदयितुं अन्तरान्वेषी भवामि
[Ś.7.] find a fit or opportune time; शक्तेनापि सता जनेन विदुषा कालान्तरप्रेक्षिणा वस्तव्यम्
[Pt.3.12;] waiting for a suitable opportunity or time; सारणस्यान्तरं दृष्ट्वा शुको रावणमब्रवीत्
[Rām.] Difference (between two things), (with gen. or in comp.) शरीरस्य गुणानां च दूरमत्यन्तमन्तरम्
[H.1.46;] उभयोः पश्यतान्तरम्
[H.1.64,] नारीपुरुषतोयानामन्तरं महदन्तरम् 2.39; तव मम च समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम्
[M.1;] [Bg.13.34;] यदन्तरं सर्षपशैलराजयोर्यदन्तरं वायसवैनतेययोः Rām.; द्रुमसानुमतां किमन्तरम्
[R.8.9;18.15;] rarely with instr.; त्वया समुद्रेण च महदन्तरम्
[H.2;] स्वामिनि गुणान्तरज्ञे
[Pt.1.11;] difference; सैव विशिनष्टि पुनः प्रधानपुरषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ.
[K.] (Math.) Difference, remainder also subtraction, cf. योगोन्तरेणोनयुतोऽर्धितस्तौ राशी स्मृतौ संक्रमणाख्यमेतत् ॥
[Līlā.] (a) Different, another, other, changed, altered (manner, kind, way &c.); (Note: that in this sense अन्तर always forms the latter part of a compound and its gender remains unaffected i. e. neuter, whatever be the gender of the noun forming the first part; कन्यान्तरम् (अन्या कन्या), राजान्तरम् (अन्यो राजा), गृहान्तरम् (अन्यद् गृहम्); in most cases it may be rendered by the English word 'another'.); इदमवस्थान्तरमारोपिता Ś.3 changed condition;
[K.154;] [Mu.5;] शुभाशुभफलं सद्यो नृपाद्देवाद्भवान्तरे
[Pt.1.] 121; जननान्तरसौहृदानि &Sacute.5.2 friendships of another (former) existence; नैवं वारान्तरं विधास्यते H.3 I shall not do so again; आमोदान् हरिदन्तराणि नेतुम्
[Bv.1.15,] so दिगन्तराणि; पक्षान्तरे in the other case; देश˚, राज˚, क्रिया˚ &c. (b) Various, different, manifold (used in pl.); लोको नियम्यत इवात्मदशान्तरेषु
[Ś.4.2;] मन्निमित्तान्यवस्थान्तराण्यवर्णयत्
[Dk.118] various or different states; 16; sometimes used pleonastically with अन्यत् &c.; अन्यत्स्थानान्तरं गत्वा
[Pt.1.] Distance (in space); व्यामो बाह्वोः सकरयोस्ततयोस्ति- र्यगन्तरम् Ak.; प्रयातस्य कथंचिद् दूरमन्तरम्
[Ks.5.8.] Absence; तासामन्तरमासाद्य राक्षरीनां वराङ्गना Rām.; तस्यान्तरं च विदित्वा ibid.
Intermediate member, remove, step, gradation (of a generation &c.); एकान्तरम्
[Ms.1.13;] द्वयेकान्तरासु जातानाम् 7; एकान्तरमामन्त्रितम्
[P.VIII.1.55;] तत्स्रष्टुरेकान्तरम्
[Ś.7.27] separated by one remove, See एकान्तर also.
Peculiarity, peculiar or characteristic possession or property; a (peculiar) sort, variety, or kind; व्रीह्यन्तरेप्यणुः Trik.; मीनो राश्यन्तरे, वेणुर्नृपान्तरे ibid.; प्रासङ्गो युगान्तरम् cf. also प्रधानपुरुषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ.
[K.37.] &c.
Weakness, weak or vulnerable point; a failing, defect, or defective point; प्रहरेदन्तरे रिपुम्, Śabdak. सुजयः खलु तादृगन्तरे
[Ki.2.52;] असहद्भिर्माममिमित्रैर्नित्यमन्तरदर्शिभिः Rām; परस्यान्तरदर्शिना ibid.; कीटकेनेवान्तरं मार्गयमाणेन प्राप्तं मया महदन्तरम्
[Mk.9;] अथास्य द्वादशे वर्षे ददर्श कलिरन्तरम्
[Nala.7.2.;] हनूमतो वेत्ति न राक्षसोऽन्तरं न मारुतिस्तस्य च राक्षसोऽन्तरम्
[Rām.] Surety, guarantee, security; तेन तव विरूपकरणे सुकृतमन्तरे धृतम् Pt.4 he has pledged his honour that he will not harm you; आत्मान- मन्तरेऽर्पितवान्
[K.247;] अन्तरे च तयोर्यः स्यात्
[Y.2.239;] भुवः संज्ञान्तरयोः
[P.III.2.179;] धनिकाधमर्णयोरन्तरे यस्तिष्ठति विश्वासार्थं स प्रतिभूः
[Sk.] Regard, reference, account; न चैतदिष्टं माता मे यदवोचन्मदन्तरम् Rām. with reference to me; त्वदन्तरेण ऋणमेतत्.
Excellence, as in गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः
[M.1.6] (this meaning may be deduced from 11).
A garment (परिधान).
Purpose, object, (तादर्थ्य) तौ वृषाविव नर्दन्तौ बलिनौ वासितान्तरे
[Mb.1.12.41;] (Malli. on
[R.16.82] ).
Concealment, hiding; पर्व- तान्तरितो रविः (this sense properly belongs to अन्तर्-इ q. v.).
Representative, substitution. क्षात्रमाचरतो मार्गमपि बन्धोस्त्वदन्तरे
[Mb.12.1.3.] Destitution, being without (विना) which belongs to अन्तरेण. (अन्तरमवकाशाव- धिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये । छिद्रात्मीर्यावेनाबहिरवसरमध्येन्तरात्मनि च Ak.) [cf. L. alter]
Space (अवकाश); प्रेक्षतामृषि- सङ्घानां बभूव न तदान्तरम्
[Rām.7.14.19.] Separation (वियोग); भार्यापत्योरन्तरम्
[Mb.5.35.43.] A move or skilful play in wrestling; अन्योन्यस्थान्तरप्रेप्सू प्रचक्रातेऽन्तरं प्रति
[Mb.9.57.11.] A moulding of the pedestal and the base; षडंशं चान्तरे कर्णे उत्तरांशं तदूर्ध्वके ।
[Māna.13.121;] cf. स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु चान्तरम् । परिधानेऽवधौ मध्येऽ- न्तरात्मनि नपुंसके । Nm. -Comp.
-अपत्या a pregnant woman.
-चक्रम् a technical term in augury Bṛi.
[S. chap.86.] -ज्ञ a. a. knowing the interior, prudent, wise, foreseeing; नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते
[Ki.11.24] not knowing the difference.
-तत् a. a. spreading havoc.-द a. cutting the interior or heart.
-दिशा, अन्तरा दिक् intermediate region or quarter of the compass. -दृश्a. realizing the Supreme Soul (परमात्मानुसंधायिन्).-पु(पू)रुषः the internal man, soul (the deity that resides in man and witnesses all his deeds); तांस्तु देवाः प्रपश्यन्ति स्वस्यैवान्तरपूरुषः;
[Ms.8.85.] -पूजा = अन्तर-पूजा. -प्रभवः [अन्तराभ्यां भिन्नवर्णमातापितृभ्यां प्रभवति] one of a mixed origin or caste. (अम्बष्ठ, क्षत्तृ, करण, इ.); अन्तरप्रभवाणां च धर्मान्नो वक्तुमर्हसि
[Ms.1.2.] -प्रश्नः an inner question, one contained in and arising out of what has been previously mentioned.
-शायिन् -स्थ, -स्थायिन् -स्थित a.
inward, internal, inherent; ˚स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केन चित्
[Pt. 1.221.] interposed, intervening, separate.
seated in the heart, an epithet of जीव.