|
ILL , a.
(Bad, evil) दुष्टः -ष्टा -ष्टं, पापः -पा -पं, खलः -ला -लं, मन्दः-न्दा -न्दं, कदर्य्यः -र्य्या -र्य्यं, निर्गुणः -णा -णं, कुत्सितः -ता -तं, नीचः-चा -चं, अधमः -मा -मं, शठः -ठा -ठं, अभद्रः -द्रा -द्रं, असाधुः -धुः -धु,असन् -सती -सत् (त्), असारः -रा -रं, अधार्म्मिकः -की -कं; ‘ill,’ as a general word, is often expressed by दुर्, कु, अप or वि; as, ‘ill conduct,’ दुर्णयः, कुकर्म्मn.(न्), अपकर्म्मn., विकर्म्मn.; ‘an ill road,’ दुरध्वः, कुपथं, विमार्गः, कदध्वाm.(न्); ‘ill policy,’ अनीतिःf., दुर्णीतिःf.; ‘ill luck,’ दुर्भाग्यं, दुर्दैवं. —
(Unwell, sick) अस्वस्थः -स्था -स्थं, अस्वस्थशरीरः -रा -रं, असुस्थशरीरः -रा -रं, असुस्थः-स्था -स्थं, असुस्थितः -ता -तं, रोगी -गिणी -गि (न्), सरोगः -गा -गं,रोगग्रस्तः -स्ता -स्तं, रोगान्वितः -ता -तं, रोगवान् -वती -वत् (त्), रोगार्त्तः-र्त्ता -र्त्तं, व्याधितः -ता -तं, व्याधियुक्तः -क्ता -क्तं, सामयः -या -यं, अमी-मिनी -मि (न्), विकारी -रिणी -रि (न्). Expressed also by पीडितः -ता -तं, आतुरः -रा -रं, आर्त्तः -र्त्ता -र्त्तं, ग्रस्तः -स्ता -स्तं in comp.; as, ‘ill with fever,’ ज्वरपीडितः -ता -तं, ज्वरातुरः -रा -रं,ज्वरग्रस्तः -स्ता -स्तं, सज्वरः -रा -रं. ROOTS: दुष्टष्टाष्टंपापपापंखललालंमन्दन्दान्दंकदर्य्यर्य्यार्य्यंनिर्गुणणाणंकुत्सिततातंनीचचाचंअधममामंशठठाठंअभद्रद्राद्रंअसाधुधुधुअसन्सतीसत्(त्)असाररारंअधार्म्मिककीकंदुर्कुअपविदुर्णयकुकर्म्म(न्)अपकर्म्मविकर्म्मदुरध्वकुपथंविमार्गकदध्वा(न्)अनीतिदुर्णीतिदुर्भाग्यंदुर्दैवंअस्वस्थस्थास्थंअस्वस्थशरीरअसुस्थशरीरअसुस्थअसुस्थितरोगीगिणीगिसरोगगागंरोगग्रस्तस्तास्तंरोगान्वितरोगवान्वतीवत्रोगार्त्तर्त्तार्त्तंव्याधितव्याधियुक्तक्ताक्तंसामययायंअमीमिनीमिविकारीरिणीरिपीडितआतुरआर्त्तग्रस्तज्वरपीडितज्वरातुरज्वरग्रस्तसज्वर ILL , s.
(Evil, wickedness) दुष्टता, पापं, दोषः, व्यसनं -निता, दौष्ठवं,शाठ्यं, शठता, खलता, मन्दता, असाधुता, अधर्म्मः, दुराचारत्वं, भ्रष्टता,कुसृतिःf. —
(Distress, calamity) अपायः, अनिष्टं, दुःखं, अशुभं,अकुशलं, दुर्गतिःf., दौर्गत्यं, अभद्रं, अरिष्टं, अहितं, व्यसनं, उत्पातः,विपद्f., आपद्f., विपत्तिःf., अनिष्टपातः, क्लेशः, कष्टं, दुर्दशा, दुरवस्था. —
(Disadvantage, loss, injury) अनर्थः, अपायः, अहितं, अपचयः,अपकारः, अपकृतं, क्षतिःf., हानिःf., क्षयः, नाशः. —
(Disease, pain) रोगः, व्याधिःm., आमयः, पीडा, दुःखं, क्लेशः, कष्टं, आर्त्तिःf., उपतापः,तापः, अस्वास्थ्यं; ‘boding ill,’ अनिष्टसूचकः -का -कं; ‘designing ill,’ द्रोहचिन्तकः -का -कं. ROOTS: दुष्टतापापंदोषव्यसनंनितादौष्ठवंशाठ्यंशठताखलतामन्दताअसाधुताअधर्म्मदुराचारत्वंभ्रष्टताकुसृतिअपायअनिष्टंदुखंअशुभंअकुशलंदुर्गतिदौर्गत्यंअभद्रंअरिष्टंअहितंउत्पातविपद्आपद्विपत्तिअनिष्टपातक्लेशकष्टंदुर्दशादुरवस्थाअनर्थअपचयअपकारअपकृतंक्षतिहानिक्षयनाशरोगव्याधिआमयपीडाआर्त्तिउपतापतापअस्वास्थ्यंअनिष्टसूचककाकंद्रोहचिन्तककं ILL , adv.
(Not well, badly) दुष्ठु, दुष्टं, असम्यक्, अभद्रं, अयुक्तं or ex- pressed by दुर्, वि, अ, कु, अप, दुष्ट, पाप &c. prefixed; as, ‘ill-intentioned,’ दुराशयः -या -यं, दुष्टबुद्धिः -द्धिः -द्धि, पापाशयः -या-यं; ‘ill-done,’ दुष्कृतः -ता -तं, अपकृतः -ता -तं; ‘ill-behaved,’ दुःशीलः -ला -लं, कुशीलः -ला -लं, दुर्वृत्तः -त्ता -त्तं; ‘ill-natured,’ दुष्प्रकृतिः -तिः -ति; ‘ill-fated,’ दुर्दैवग्रस्तः -स्ता -स्तं, दुर्दैवोपहतः -ता-तं, दुर्भाग्यः -ग्या -ग्यं; ‘ill-managed,’ दुर्णीतः -ता -तं; ‘ill-con- ditioned,’ दुःस्थः -स्था -स्थं, दुःस्थितः -ता -तं; ‘ill at ease,’ अनि-र्वृतः -ता -तं; ‘ill-grounded,’ अमूलः -ला -लं -लकः -का -कं; ‘ill- ordered,’ दुष्क्रमः -मा -मं, अक्रमः -मा -मं; ‘ill-regulated,’ अव्य-वस्थितः -ता -तं; ‘ill-qualified,’ अयुक्तः -क्ता -क्तं, अयोग्यः -ग्या -ग्यं;‘ill-shaped,’ कुरूपः -पा -पं, अपरूपः -पा -पं, विरूपः -पा -पी -पं; ‘ill- sounding,’ विस्वरः -रा -रं, अस्वरः -रा -रं; ‘ill-treated,’ अपकृतः-ता -तं; ‘ending ill, turning out ill,’ दुरन्तः -न्ता -न्तं, दुष्परि-णामः -मा -मं. —
(Not well in health) अस्वस्थं, अस्वास्थ्येन, असुस्थं;‘to be ill,’ अस्वस्थः -स्था -स्थं भू. See ILL, a.
(Not easily) दुःखेन, कष्टेन, कष्टं, कृच्छ्रेण, कठिनं, विषमं. ROOTS: दुष्ठुदुष्टंअसम्यक्अभद्रंअयुक्तंदुर्विअकुअपदुष्टपापदुराशययायंदुष्टबुद्धिद्धिद्धिपापाशययंदुष्कृततातंअपकृततंदुशीललालंकुशीलदुर्वृत्तत्तात्तंदुष्प्रकृतितितिदुर्दैवग्रस्तस्तास्तंदुर्दैवोपहतदुर्भाग्यग्याग्यंदुर्णीतदुस्थस्थास्थंदुस्थितअनिर्वृतअमूललककाकंदुष्क्रममामंअक्रममंअव्यवस्थितअयुक्तक्ताक्तंअयोग्यकुरूपपापंअपरूपविरूपपीपंविस्वररारंअस्वररंदुरन्तन्तान्तंदुष्परिणामअस्वस्थंअस्वास्थ्येनअसुस्थंअस्वस्थभूदुखेनकष्टेनकष्टंकृच्छ्रेणकठिनंविषमं
|