Dictionaries | References

प्रचेतस्

   { pracētas, pracetas }
Script: Devanagari

प्रचेतस्     

Puranic Encyclopaedia  | English  English
PRACETAS   The emperor Pṛthu, had two virtuous sons named Antardhāna and Vādī. Antardhāna got a son named Havirdhāna of his wife Śikhaṇḍinī. Dhiṣaṇā of the race of Agni became the wife of Havirdhāna She got of Havirdhāna six sons named Prācīnabarhis, Śukra, Gaya, Kṛṣṇa Vraja and Ajina. [Chapter 14, Aṁśa 1, Viṣṇu Purāṇa] . Prācīnabarhis had ten sons named Pracetas. They were Prajāpatis. Dakṣa was born of the ten Prajāpatis to Vārkṣī alias Māriṣā. Therefore he got the name Prācetas. [Śloka 5, Chapter 75, Ādi Parva] .

प्रचेतस्     

प्रचेतस् n.  एक प्रजापति, जो ब्रह्मा के मानसपुत्रों में से एक था [वायु.६५.५३-५४]
प्रचेतस् (आंगिरस) n.  एक वैदिक सूक्तद्रष्टा [ऋ.१०.१६४]
प्रचेतस् II. n.  प्राचीनबर्हिष तथा समुद्रतनया सवर्णा के दस पुत्रों का सामूहिक नाम । भागवत में इसके माता का नाम शतद्रुती दिया गया है [भा.४.२४.१३] । ये दस प्रचेतस् धनुर्वेद में पारंगत थे [विष्णु.१.१४.६] ;[ह.वं.१.२.३३] । इन्होने समुद्रजल में रहकर दस हजार वर्षो तक तपस्या की । उस समय पृथ्वी पर जंगल ही जंगल थे । वृक्षों की वृद्धि को देखकर, प्रचेतस् जंगलों को नष्ट करने लगे । तब वृक्षों के अधिपति सोम ने इन्हें वृक्षों को नष्ट करने से रोका, तथा भेंट के रुप में वृक्षकन्या वार्क्षी अथवा मारिषा इन्हें अर्पित की (मारिषा देखिये) । दस प्रचेतसो द्वारा मारिषा से दक्ष नामक पुत्र हुआ । वही पुत्र दक्ष प्राचेतस तथा दक्ष प्रजापति नाम से प्रसिद्ध हुआ [विष्णु.१.१५-९] ;[ह.वं.१.२.४६] । इसी प्राचेतस दक्ष आगे चल कर ‘मैथुनज’ मानवसृष्टि का प्रारम्भ हुआ ।
प्रचेतस् III. n.  एक स्मृतिकार, जिसका निर्देश पराशरस्मृति में प्राप्त स्मृतिकारोंकी तालिका में दिया गया है । किंतु याज्ञवल्क्य स्मृति में इसका निर्देश उपलब्ध नहीं है । नित्यकर्म, श्राद्ध, अशौच, एवं प्रायश्चित के संबंध में प्रचेतस् के मतों के गद्य उद्धरण ‘मिताक्षरा’, ‘अपरार्क’ ‘स्मृतिचंद्रिका’’, एवं ‘हरदत्त’ [गौतम.२३] में प्राप्त है । अशौच एवं प्रायश्चित के संबंध में इसने अपने ‘बृहत्प्रचेतस’ नामक ग्रंथ में दिये मतों का निर्देश ‘मिताक्षरा’ [याज्ञ.३.२०.२६३-२६४] । ‘हरदत्त’ [गौतम. २२.१८] , तथा अपरार्क में किया हैं । ‘रसोइया, शिल्पकार, वैद्य, दासदासी, राजा एवं राजा का अधिकारवर्ग, इन लोगों को अशौचपालन करने की आवश्यकता नहीं है’ ऐसा इसका अभिमत था [याज्ञ. ३.२७] । प्रचेतस् के इस श्लोक का मेघातिथि ने स्मृति की तरह निर्देश किया है [मनु.५.६०] । किंतु वहॉं प्रचेतस् के नाम का निर्देश नही किया गया है । इस उद्धरण से जाहिर है कि, मनुय एवं विष्णु जैसे श्रेष्ठ स्मृतिकारों में प्रचेतस् का निर्देश मेधातिथि के काल में हुआ करता हैं । इसके द्वारा लिखित ‘वृद्धप्रचेतस्’ नामक और भी ग्रंथ था, जिसके उद्धरण ‘मिताक्षरा’ एवं ‘अपरार्क’ में दिये गये है ।
प्रचेतस् IV. n.  लेखदेवों में से एक ।
प्रचेतस् IX. n.  वरुण का नामांतर [भा.७.१२.२८] ;[म.स.७.१४]
प्रचेतस् V. n.  पारावत देवों में से एक ।
प्रचेतस् VI. n.  प्रसूत देवों में से एक ।
प्रचेतस् VII. n.  (सो. द्रुह्यु.) एक राजा, जो भागवत के अनुसार ‘दुर्मन’ राजा का, विष्णु के अनुसार ‘दुर्गम’ का, एवं मत्स्य के अनुसार, ‘दुर्दम’ का पुत्र था । इसे ‘सुचेतस्’ नामांतर भी प्राप्त है । इसके प्राचेतस नामक सौ पुत्र थे, जो उत्तर दिशा में जा कर म्लेंच्छ लोगों के राजा बन गये । इस प्रकार इसका ‘द्रुह्यु’ वंश विनष्ट हो गया ।
प्रचेतस् VIII. n.  भार्गवकुल का एक मंत्रकार ।

प्रचेतस्     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
प्र-°चेतस्  mfn. (प्र॑-) mfn. attentive, observant, mindful, clever, wise (said of the gods, esp. of अग्नि and the आदित्यs), [RV.] ; [AV.] ; [VS.] ; [TS.]
ROOTS:
प्र °चेतस्
प्र   (-) happy, delighted, [L.]
प्र-°चेतस्  m. (प्र॑-) m.N. of वरुण, [Hariv.] ; [Kālid.] ; [BhP.]
ROOTS:
प्र °चेतस्
प्र  f. (-) N. of a प्रजा-पति (an ancient sage and law-giver), [Mn. i, 35] (-स्मृतिf.N. of wk.)
प्र   (-) N. of a prince (son of दुदुह), [Hariv.]
प्र   (-) N. of a son of दुर्यामन्, [VP.]
प्र   (-) N. of a son of दुर्-मद, [BhP.]
प्र   (-) pl. (w.r.प्राच्°) N. of the 10 sons of प्राचीन-बर्हिस् by a daughter of वरुण (they are the progenitors of दक्ष), [MBh.] ; [Hariv.] ; [Pur.]

प्रचेतस्     

प्रचेतस् [pracētas]  m. m.
An epithet of Varuṇa; [Ku.2.21.]
 N. N. of an ancient sage and law-giver; [Ms.1.35.]

प्रचेतस्     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
प्रचेतस्  mfn.  (-ताः-ताः-तः) Happy, delighted.
 m.  (-ताः)
1. VARUṆA, the regent of water.
2. The name of a saint and law-giver. m. plu. (-सः) The ten sons of PRACHĪNAVARHI by the daughter of VARUṆA, and the progenitors of DAKSHA.
E. प्र best, first, चेतस् the heart.
ROOTS:
प्र चेतस्

Related Words

प्रचेतस्   वार्क्षी   बृहत्प्रचेतस्   चंद्रवती   सुचेतस्   सवर्णी   प्राचेतस   महर्षि   प्राचीनबर्हि   प्राचीनबर्हिस्   विभावरी   saint   पारावत   दुर्मद   इन्द्रिय   लेख   ऋषि   दक्ष   पितरः   सोमवंश   प्रजापति   पृथु   वाल्मीकि   ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ନୂଆ ବା   نَزدیٖک   نَزدیٖکُک   نزدیٖکی   نَزدیٖکی   نزدیٖکی رِشتہٕ دار   نٔزلہٕ   نزلہ بند   نٔزلہٕ بَنٛد   نَژان   نَژر   نژُن   نَژُن   نَژناوُن   نَژنَاوُن   نَژُن پھیرُن   نَژُن گٮ۪وُن   نَژَن واجِنۍ   نَژن وول   نَژَن وول   نَژی   نَس   نِسار   نَساوُ   نساؤو   نس بندی   نَسبٔنٛدی   نس پھاڑ   نَستا   نستالیٖک   نسترنگ   نسترنٛگ   نستعلیق   نَستہِ روٚس   نَستہٕ سۭتۍ وَنُن   نَستہِ کِنۍ وَنُن   نَستِہ ہُںٛد   نستہِ ہُنٛد پھٮ۪پُھر   نستہِ ہٕنز أڑِج   نسخہ   نَسَری   نسل   نَسل   نَسٕل   نسل کش   نَسٕل کٔشی کَرٕنۍ   نسلی   نَسلی   نِسُنٛد   نَسہٕ نٲس   نُسِہنٛتاپنی مذۂبی کِتاب   نسوانی تہاجم   نٔسۍ   نٔسۍ آواز   نٔسۍ نٔے   نِسی   نِش   نِشٲنۍ   نِشٲنی   نِشا تیل   نشاد   نِشاد   نشان   نِشان   نشان بردار   نشان بنانا   نشان دہی   نِشاندہی   نشانہٕ   نِشانہٕ   نِشانہ بٲزی   نِشانہٕ باز   نشانہ بنانا   نشانہٕ تراوُن   نِشانہٕ تراوُن   نِشانہٕ دِیُٛن   نِشانہِ سادُن   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP