अतिदेश

{ atidēśḥ }

A dictionary, Marathi and English

beyond the case in hand; applying it to all cases or subjects bearing such resemblance or relation as to require or to warrant the application; understanding here or now what strictly or primarily belongs to another place or another time. 2 An order or command.

महाराष्ट्र शब्दकोश

 पु. 
प्रस्तुत विषयाच्या बाहेरील विषयास एकादा नियम , मुद्दा , विधान , तत्त्व लागू करणें ; लागू पडेल त्या त्या ठिकाणीं लावणें .
आज्ञा ; हूकूम ; आदेश . [ सं . अति + दिश ]

A Sanskrit English Dictionary

अति-देश  m.  m. transfer, extended application, inference, analogy, overruling influence, assimilation

ROOTS:

अति देश

a rule providing for more than the usual rule
putting one thing instead of another, substitution
रूपातिदेश   , such a rule as affecting the form of a word
अति-देश  mfn.  mfn. overruling, previously stated.

ROOTS:

अति देश

The Practical Sanskrit-English Dictionary

अतिदेशः [atidēśḥ]   1 Transfer, making over, assigning.
(Gram.) Extended application, application by analogy, transference of one attribute to another, attraction of one case or rule to another; अतिदेशो नाम इतरधर्मस्य इतरस्मिनू प्रयोगाय आदेशः (मीमांसा); or अन्यत्रैव प्रणीतायाः कृत्स्नाया धर्मसंहतेः । अन्यत्र कार्यतः प्राप्तिरतिदेशः स उच्यते ॥ प्राकृतात् कर्माणो यस्मात्तत्समानेषु कर्मसु । धर्मप्रवेशो येन स्यादतिदेशः स उच्यते ॥ This अतिदेश is of 5 kinds: शास्त्र˚, कार्य˚, निमित्त˚, व्यपदेश˚ & रूप˚. Thus in Grammar प्रकृति- वतू विकृतिः, कर्मणा कर्मवत्तुल्यक्रियः or पुंवत्, णिद्वत्, व्यपदेशिवद्भावः & इण्वदिकः are instances. गोसदृशो गवयः is an instance of रूपातिदेश or analogy; वाक्यार्थस्यातिदेशस्य स्मृतिर्व्यापार उच्यते Bhāṣā. [P.8.] अतिदेश is generally expressed by words showing likeness or resemblance, such as इव, वत्, सदृश &c. cf. also अतिदेशो नाम ये परत्र विहिता धर्मास्त- मतीत्यांन्यत्र तेषां देशः । ŚB. on [MS.7.1.12.] अतिदेश forms the subject matter of the 7th and the 8th अध्यायs of जैमिनि's मीमांसासूत्र. For its various divisions and subdivisions read: स च नाम्ना वचनेन वा । तत्र नाम त्रिविधमातिदेशिकं कर्मनाम, संस्कारनाम, यौगिकमिति । वचनं पुनर्द्विविधं प्रत्यक्षश्रुतमानु- मानिकं च । (ŚB. ibid.).

Shabda-Sagara

अतिदेश  m.  ( -शः) Substitution, supplement.
E. अति, and देश direction.

ROOTS:

अति देश