अध्याय ३१ वा - श्लोक ६ ते १०

व्रजजनार्तिहन्वीतर योषितां निजजनस्मयध्वंसनस्मित ।
भज सखे भवत्किंकरीः स्म नो जलरुहाननं चारु दर्शय ॥६॥
व्रजविपत्ति तूं नाशितां हरी । स्वजनगर्व जो सस्मितें हरी ।
प्रकटवी सख्या किंकरीं अम्हां । कुमुदकानना वक्त्रचन्द्रमा ॥६॥ हरिदया०

तंव आणिखी म्हणती व्रजयोषिता । स्वभक्ताचा तूं गर्वहर्त्ता । व्रजजनदुःखाचा निहंता । आमुचा तत्त्वता प्राणसखा ॥९॥
दीक्षित स्मरयज्वा तूं चतुर । म्हणोनि संबोधन हे वीर । तुझ्या किंकरी विरहातुर । वदन फुल्लार दावीं आम्हां ॥११०॥
ईषन्मात्र हास्यवदन । करूनि करिसी स्मयभंजन । योषितांचें नवल कोण । तैं गर्वापहरण विधिहरां ॥११॥
तव किंकरी प्रार्थितों तुज । आमुचे कामने सरिसा भज । परम सुंदर वदनांबुज । दावीं सहज जगदीशा ॥१२॥
आम्हां योषितांचा अंगीकार । करूनि मस्तकीं ठेवीं कर । दावीं वदनांबुज सुंदर । करुणाउत्तर परिसोनी ॥१३॥
तंव आणिखी म्हणती करुणानिधि । अवघड न मगों तुज त्रिशुद्धी । स्वजनासमान आमुचा आधि । करुणानिधि छेदावा ॥१४॥

प्रणतदेहिनां पापकर्षणं तृणचरानुगं श्रीनिकेतनम् ।
फणिफणार्पितं ते पदांबुजं वृणु कुचेषु नः कृंधि हृच्छयम् ॥७॥
पशुपथीं वनीं जाति जीं पदें । जगदघांतकें इंदिरास्पदें ।
फणिफणांवरी रम्य नर्त्तकें । कुचयुगीं धरीं कामकृंतकें ॥७॥ हरिदया०

प्रणतजनाहूनि विशेष । आम्ही न मगों तुज निःशेष । सहजस्वभावें निजशरणास । जें निर्दोष पद करिती ॥११५॥
कृपेकरूनि गोपाळणीं । तूं जैं प्रवर्त्तसी चक्रपाणि । तैं तृणचरांमागें वनीं । चालतां चरणीं कारुण्यें ॥१६॥
तेथ उधळती जे पदरज । भाग्यें ज्यातें स्पर्शती सहज । त्यांचा भंगिती पापपुंज । तैं ते अधोक्षजमय होती ॥१७॥
यामाजि तुझें वेंचे काय । सहज स्वभावें लागतां पाय । चराचराचें कल्मष जाय । भास्करोदयें तम जैसें ॥१८॥
हें व्हावया काय कारण । विश्वश्रियेचें चरणीं स्थान । सुरसरितेचें जन्मभुवन । ऐश्वर्यदान अघहरणें ॥१९॥
तें पद आमुच्या स्तनावरी । ठेवूनि मदीं शंकरवैरि । जरी तो म्हणसी बळिष्ठ भारी । तरी अवधारी श्रीरमणा ॥१२०॥
कालियफणी दुर्मददर्प । चरणीं मर्दिला सप्रताप । तेथ बापुडा वधूकंदर्प । पदप्रक्षेप सहावया ॥२१॥
म्हणसी कामें जिंकिलें त्रिजग । त्याचा चरणें न घडे भंग । तो कामविजयाचा प्रसंग । वर्त्ते सांग तव चरणीं ॥२२॥
तव पदपंकज केवळ रथ । विजयोर्जित केतुसहित । कंदर्पमदगज मदोन्मत्त । तद्दमनार्थ अंकुश ॥२३॥
निर्दयकंदर्पगिरि कठोर । भंगावया चरणीं वज्र । मन्मथ चंचळ भ्रमराकार । पद्म फुल्लार वेधक त्या ॥२४॥
स्मरनिवासें दे अपयश । अशदव त्या करी नाश । मन्मथोदयें अगाध दोष । गमति निःशेष ते नाशी ॥१२५॥
ऐशी मन्मथजयसामग्री । तव पदकमळीं लक्षूनि पुरी । आम्ही प्रार्थूं विरहातुरी । कुचीं क्षणभरी पद ठेवीं ॥२६॥
इत्यादि ऐश्वरमंडितपद । आमुचे कुचीं ठेवूनि विशद । कामशत्रूचा करीं छेद । वोपीं आनंद दासींतें ॥२७॥
कुचसंज्ञा हे रतिगौरवें । साधकीं हृत्पंकज लक्षावें । हृदयीं पदाब्ज स्थिर व्हावें । येणें भावें वधूग्लानि ॥२८॥
तंव एकी म्हणती मन्मथशरीं । मरोनि पडिलों स्मरपंजरीं । अधरामृतें त्वां झडकरीं । निजकिंकरीं जीववाव्या ॥२९॥

मधुरय्या गिरा वल्गुवाक्यया बुधमनोज्ञया पुष्करेक्षण ।
विधिकरीरिमा वीर मुह्यतीरधरसीधुनाप्याययस्व नः ॥८॥
मधुर उत्तरें पंडितप्रियें । कमललोचना बोलती स्वयें ।
अनुचरी तिहीं व्याकुळा हरी । अधरअमृतें प्राण मोहरीं ॥८॥ हरिदया०

फुल्लारपुंडरीकनयना । म्हणसी किमर्थ पावलां मरणा । तुझिये वाणीच्या मधुरपणा । समस्त अंगना मोहग्रस्ता ॥१३०॥
कैसी मधुर म्हणसी गिरा । सुंदर वाक्यांचा उभारा । जीच्या ठायीं प्रकटोनि खरा । भुलवी चतुरां विपश्चितां ॥३१॥
शुकप्रमुखमहर्षिमांदी । वैरीचनीच्या मखसंसदीं । वल्गुवाक्याच्या प्रबंधीं । सुखसंवादीं भुलविली ॥३२॥
सकळज्ञानियांच्या जो मुकुटीं । हंसविग्रहें तो परमेष्ठी । वल्गुवाक्यप्रबोधपाठीं । सदसद्गांठी उगविली ॥३३॥
कमला भुलोनि मृदुभाषणा । किंकरी होऊन सेवी चरणा । ऐसी वाणी बुधमनोज्ञा । तिणें अंगना वेधिल्या ॥३४॥
मोहग्रस्ता तव किंकरी । विरहें जर्जर मन्मथशरीं । अधरामृतपानें झडकरी । जीववीं श्रीहरि स्मरतप्ता ॥१३५॥
आम्हांसि तुझिया विरहें करून । निश्चयेंशींच आलें मरण । परी जे करविती कथामृतपान । तेंही संपूर्ण चालविलें ॥३६॥
तें कथामृत म्हणसी कैसें । नव्हे शतमखभाग्या ऐसें । त्याहूनि अनंतगुणविशेषें । पुण्योत्कर्षें संप्राप्त ॥३७॥

तव कथामृतं तप्तजीवन कविभिरीडितं कल्मषापहम् ।
श्रवणमंगलं श्रीमदाततं भुवि गृणंति ते भूरिदा जनाः ॥९॥
तव कथासुधा तप्त वांचवी । अघहरा कवी वर्णिती चवी ।
श्रवणमंगला श्रीमदाकुला । कथक देति भू भूरि सोहळा ॥९॥ हरिदया०

स्वर्गसुधेहूनि आगळें । कथामृत हें कैसेनि कळे । तरी जें शुकें प्रज्ञाबळें । तुकिलें स्वलीले संवादीं ॥३८॥
तव गुणमहिमेची जे कथा । तेंचि परमामृत तत्त्वता । म्हणसी यदर्थीं हेतु कोणता । तो तत्त्वता अवधारीं ॥३९॥
सुधा स्वर्गस्थ पिती अमर । ते तप्त त्रितापीं शतमखप्रवर । कथामृत हें त्रितापहर । निववी सत्वर संतप्तां ॥१४०॥
आणि ब्रह्मनिष्ठ सनकादि जे जे । तिहीं तव कथामृतातें स्तविजे । अमृतासहित आमुष्मिका जे । वांतवोजे मानिती ॥४१॥
स्वर्गामृतें पातक पोषे । मुख्य अमरेंद्र अहल्यादोषें । लिप्त झाला कामवेशें । मा इतर कायसे सुरसाध्ये ॥४२॥
कथापीयूष कल्मषहरणीं । समर्थ जैसा तमोहर तरणि । कीं अघौघहंत्री मंदाकिनी । जे हरिचरणीं जन्मली ॥४३॥
अमृतपानें अमरांप्रति । पुण्यक्षयें स्वर्गच्युति । कल्मषवृद्धि भवदुर्मति । पुनरावृत्तिप्रद होय ॥४४॥
अमृतपानें अनंग वाढे । अप्सरासुरतीं मग पवाडे । कृतसुकृता हानि घडे । कर्म उघडे तैं तें कीं ॥१४५॥
श्रवणें कथामृतपान करितां । भंग होय आकल्पदुरिता । अविद्याकामकर्मांची वार्ता । निरसी तत्त्वता निःशेष ॥४६॥
अविद्याकामकर्मा जैं क्षय । तैं कैवल्यामृत स्वयेंचि होय । परी सुरासहोदरा ऐसें नोहे । पुन्हा भवभयप्रद हें कीं ॥४७॥
श्रवणमात्रें मंगलकारी । बुडतां तारी भवदुस्तरीं । पामर मोक्षश्रियेतें वरी । श्रवणाधिकारी झालिया ॥४८॥
कथामृत पडतां अळुमाळ श्रवणीं । वाढवी अक्षय मंगळश्रेणी । अमंगळकळिमळप्रक्षाळूनी । बैसवी मूर्ध्नी अमरांचे ॥४९॥
अमरामृताचें होतां श्रवण । असुरनिर्जरीं मांडिला प्रयत्न । तेणें त्रिजगा उदेलें विघ्न । क्षीराब्धिमथनप्रसंगें ॥१५०॥
ज्याचा उदय होतां विशद । असुरां सुरां जे कलहप्रद । प्रथम राहूनें घेतां स्वाद । मौळच्छेद पावला ॥५१॥
अद्यापि मीमांसेचें कथन । सकामयाज्ञिका होतां श्रवण । हांवे भरूनि करिती यज्ञ । अप्सरामैथुन वांछूनी ॥५२॥
एवं अविद्याकामकर्मबुद्धी । अमरामृतामाजि हे सिद्धि । कथामृत छेदी भयोपाधि । परमानंदीं समरसवी ॥५३॥
श्रीमत्पदाचें व्याख्यान । अमरामृत श्रीसंपन्न । तो श्रीमदमादक पूर्ण । स्वदौर्जन्य विस्तारी ॥५४॥
कथामृताची कैसी शोभा । प्रकटे शांतिक्षमेची प्रभा । चाखवी स्वानंदाचा गाभा । कीर्ति स्वलाभाविस्तारी ॥१५५॥
ऐसें कथामृत भूतळीं । विस्तारिती जे कीर्तनशाली । अनुग्रहरूपें सप्रेमळीं । श्रोतृमंडळीं प्रबोधिती ॥५६॥
ते भूतळींचे कल्पतरु । तुकितां बहुधा ते उदार । अमरद्रुमदाता नश्वर । अक्षयईश्वर हे करिती ॥५७॥
ज्याच्या कथामृतश्रवणपानें । पामरें मोक्षश्रीसंपन्नें । होती ज्ञाते निर्जर नमनें । करिती स्तवनें विधिहरही ॥५८॥
अनंतकल्पीं दानें बहळ । करूनि तोषविला घननीळ । त्या सुकृतें कीर्तनशील । सप्रेमळ हरिजन ते ॥५९॥
कथामृताच्या अनुग्रहें करून । त्रिजगीं तेचि वदान्य मान्य । मा प्रत्यक्ष ज्यांसि घडे दर्शन । ते जन धन्य कें पुनः ॥१६०॥
यास्तव आतां प्रकट होईं । आम्हां प्रत्यक्ष दर्शन देईं । आनंदनिर्भर आमुच्या ठायीं । सुरतनवाई विस्तारीं ॥६१॥
जरी म्हणसी तूं मत्कथाश्रवणें । फावती समस्त सुखकल्याणें । तरी तुम्हींही कथामृतश्रवणपानें । अभीष्ट भोगणें रतिलास्य ॥६२॥
किमर्थ वाढवीं दर्शनीं हांव । ऐसा स्वामि न धरीं भाव । तव विलासें कामोद्भव । आमुचे जीव जाचितसे ॥६३॥
कथाश्रवणें त्याचें शमन । न घडे म्हणोनि तव दर्शन । इच्छितसों तरी कृपा करून । प्रकट होऊनि निववावें ॥६४॥
ते मद्विलास म्हणसी कैसे । कथिले न वचती जे विखनसें । संकेतार्थ अळुमाळसें । वदतां परेशें परिसावें ॥१६५॥

प्रहसितं प्रिय प्रेमवीक्षणं विरहणं च ते ध्यानमंगलम् ।
रहसि संविदो याहृदिस्पृशः कुहक नो मनः क्षोभयंति हि ॥१०॥
हसित पाहणें प्रेमउत्सहें । विचरणें तुझें ध्यानभाग्य हें ।
झुरतसों मनीं एकल्या घरीं । स्मरभरें मनें क्षोभवी शरीं ॥१०॥ हरिदया०

भो भो प्रियतमा शार्ङ्गी । विलासरसिकता तुझ्या आंगीं । एकांत रतिरंगप्रसंगीं । ज्या ज्या लिंगीं विहरसी ॥६६॥
स्मित प्रहसित मंदस्मित । हास्यप्रभेद ऐसे बहुत । स्निग्धास्निग्ध विशद मुदित । सूचक संकेत वदनींचे ॥६७॥
प्रेमापांग करुणापांग । व्रीडाक्रीडाबिभीषापांग । कटाक्षमोक्ष ऐसे अनेग । दाविसी अनंगक्षोभक ॥६८॥
ओष्ठमुद्रा विविधापरी । अर्धमुकुलित अर्धप्रसरी । व्यात्त आकुंचित आवर्त्ताकारीं । बहुप्रकारीं स्मररसिका ॥६९॥
अर्ध अधर ऊर्ध्वदशनीं । धरूनि विंधिसी कटाक्षबाणीं । तरल कपोल भ्रूकंपनीं । आमुच्या मनीं ते कडतरती ॥१७०॥
आजानुं चंचल पाणियुगळ । नाभि गंभीर नितंब पृथुल । हंसविन्यासें चरणकमळ । तव गति मंगळ ध्यानस्थां ॥७१॥
ठाणमाणगुणलक्षण । रूपरेखा रसिकध्यान । कोटिमन्मथ कुरवंडून । तव लावण्य निरखिजे ॥७२॥
ध्यान योगियां मंगळप्रद । सविलास तव सौंदर्य हें विशद । आमुचे हृदयीं स्मरउद्बोध । करी प्रसिद्ध कपटिया ॥७३॥
एकांतविलाससभेच्या ठायीं । कुशलविलासिनी कवळूनि बाहीं । चुंबनकुचालिंगनीं कांहीं । संकेतनर्मोक्ति ज्या वदसी ॥७४॥
त्या आमुच्या हृदयाप्रति । स्मरणमात्रें क्षोभविती । स्मरवेदना न साहती । माघमा सेगवापरी ॥१७५॥
माघमानामें वृश्चिकमाता । सेगवनाम तिच्या अपत्यां । उदरांतूनि ते देती व्यथा । तेंवि हृदयीं स्मरतां नर्मोक्ति ॥७६॥
ऐसी कथूनि विरहग्लानि । पुढती म्हणती चक्रपाणी । तुझ्या ठायीं आत्मार्पणीं । आम्ही विरहिणी अनुरक्ता ॥७७॥
ऐसें असतां तूं आमुशीं । कां हें कपट आचरशीं । श्लोकयुग्में तदुक्तीसी । शुक नृपासि निवेदी ॥७८॥