प्रस्तावना - श्लोक १ ते १०

नैमिशेऽनिमिषक्षेत्रे ऋषयः शौनकादयः । सत्रं स्वर्गाय लोकाय सहस्रसममासत ॥१॥

नैमिषारण्यीं अनिमेषक्षेत्रीं । शौनकप्रमुख ऋषिपवित्रीं । सहस्राब्दिक दीर्घ सत्रीं । प्रश्न केला सूतातें ॥६१॥
विधिनिर्मित मनोचक्र । ज्याची नेमि परम क्रूर । जेथ निविष्ट चराचर । भ्रमे अजस्र अबोधें ॥६२॥
त्या चक्राची नेमि शीर्ण । जेथ होय तें नेमिशसंज्ञ । त्यासिच नैमिश हें अभिधान । केलें व्याख्यान श्रीधरें ॥६३॥

एतन्मनोमयं चक्रं मया सृष्टं विसृज्यते । यत्रास्य शीर्यते नेमिः स देशस्तपसः शुभः ॥२॥
इत्युक्त्वा सूर्यसंकाशं चक्रं सृष्ट्वा मनोमयम् । प्रणिपत्य महादेवं विससर्ज पितामहः ॥३॥
तेऽपि हृष्टतमा विप्राः प्रणम्य जगतां प्रभुम् । प्रययुस्तस्य चक्रस्य यत्र नेमिर्व्यशीर्यत ॥४॥
तद्वनं तेन विख्यातं नैमिशं मुनिपूजितम् ॥५॥    ॥ इति वायुपुराणसंमतिः ॥

सूर्यप्रभादेदीप्यमान । मनोचक्र सोडी द्रुहिण । जेथ याची धारा शीर्ण । तेंचि स्थान तपा योग्य ॥६४॥
चक्र लक्षूनि जाती मुनी । तंव धारा कुंठित नैमिशवनीं । नैमिशारण्य तैंपासूनि । तपोधनीं वसविलें ॥६५॥
वराहपुराणींची उक्ति । मूर्धन्य षकारें नैमिष म्हणती । जेथ निमिषमात्रें केली शांति । दैत्यांप्रति विष्णूनें ॥६६॥
अनिमिष नामें बोलिजे विष्णु । त्याचें क्षेत्र तें नैमिषारण्य । तेथें सूतातें करिती प्रश्न । मुनि सर्वज्ञ शौनकादि ॥६७॥

शौनक उवाच - त्वया खलु पुराणानि सेतिहासानि चानघ । आख्यातान्यप्यधीतानि धर्मशास्त्राणि यान्युत ॥६॥

मुनि म्हणती अगा सूता । तूं समस्त पुराणवेत्ता । इतिहासेशीं सर्व संहिता । अधीतव्याख्याता दृढमति ॥६८॥
त्या समस्तांचें अभ्यंतर । तुवां जें निवडूनि ठेविलें सार । पुरुषास मोक्षद अव्यभिचार । तें सत्वर निरूपीं ॥६९॥
बहुतेक कलिकालाच्या ठायीं । अल्पायुषी जन सर्वही । अभाग्य मंदमति डोहीं । उपद्रवाच्या निमग्न ॥७०॥
त्यांसि बहुल शास्त्रश्रवण । कैंची करावया आंगवण । अथवा भूरि कर्माचरण । तैं ते कोठूनि आचरति ॥७१॥
यास्तव सूता बुद्धिमंता । स्वबुद्धीं निवडूनि परमामृता । आम्हां निरूपीं श्रद्धावंतां । जेणें स्वस्थता धी लागे ॥७२॥

सूत जानासि भद्रं ते भगवान्सात्वतां पतिः । देवक्यां वसुदेवस्य जातो यस्य चिकीर्षया ॥७॥

भगवत्कथाश्रवणीं कथनीं । विघ्न नुपजावें म्हणोनि । भद्रं ते त्या आशीर्वचनीं । सूतालागोनि तोषविती ॥७३॥
सूता जाणसी तूं वाङ्मय निखिल । तरी भक्तपति जो त्रैलोक्यपाळ । वसुदेव औरस श्रीगोपाळ । देवकीजठरीं संभवला ॥७४॥
ज्या कार्याचे इच्छेकरून । षङ्गुणैश्वर्यसंपन्न । देवकीजठरीं श्रीभगवान । शिशुसमान जन्मला ॥७५॥
तें तूं आम्हां सुश्रोतयां । समर्थ आहेसि वर्णावया । कृष्णावतार कल्याणकार्या । भूतांचिया जाणतसों ॥७६॥
घोर संसारीं विपत्तिग्रस्तां । विवश विकळत्वें नाम स्मरतां । भय भंगूनि विमुक्त होतां । नलगे तत्त्वता क्षणार्ध ॥७७॥
ज्याच्या नामस्मरणापुढें । भयचि भिऊनि पळे बापुडें । द्वैतेंसहित कलिमल उडे । मग अद्वैत उघडें चित्सुख ॥७८॥

कलिमागतमाज्ञाय क्षेत्रेऽस्मिन्वैष्णवे वयम् । आसीना दीर्घसत्रेण कथायां सक्षणा हरेः ॥८॥

महा दुस्तर कलि संप्राप्त । जाणोनि आम्ही कलिमलभीत । इये विष्णुक्षेत्रीं समस्त । निवांतचित बैसलों ॥७९॥
कलिद्रुमच्छेदनीं तीव्र शस्त्र । हरिगुणकीर्तनश्रवणमात्र जाणोनि आम्हीं दीर्घ सत्र । सहस्राब्दिक आदरिलें ॥८०॥
तन्निमित्तें लब्धावकाश । हरिगुणश्रवणें पाविजे तोष । ऐसा मानासें अभिलाष । धरितां परेश पावला ॥८१॥

त्वं नः सन्दर्शितो धात्रा दुस्तरं निस्तितीर्षताम् । कलिं सत्त्वहरं पुंसां कर्णधार इवार्णवम् ॥९॥

केवल कलि कल्मषार्णव । सत्त्वसंपन्न बुडवी जीव । आम्ही तों तरों इच्छितां सर्व । दैवें नाव धाडिलासि ॥८२॥
समुद्रीं बुडत्यां कर्णधार । कीं घोर तमामाजी भास्कर । कीं दावाग्नि जाळितां जलधर । कृपेनें ईश्वर प्रेरिता ॥८३॥
तेवीं आम्हां कलिमलभीतां । ईश्वरें तारक प्रेरिलासि सूता । आतां होऊनि हरिगुणवक्ता । आम्हां श्रवणार्तां तोषवीं ॥८४॥

ऋषय ऊचुः - इति संप्रश्नसंहृष्टो विप्राणां रौमहर्षणिः । प्रतिपूज्य वचस्तेषां प्रवक्तुमुपचक्रमे ॥१०॥

शुक परिक्षिति सूत । इत्यादि उक्ति अनागत । अतींद्रियज्ञानें व्यास महंत । पुराण संहितेंत बोलिला ॥८५॥
इत्यादि ऋषींच्या उत्तम प्रश्नें । सूत परम संतुष्ट मनें । मुनींच्या उक्ति मधुरवचनें । धन्य म्हणूनि पूजिल्या ॥८६॥
तत्प्रश्नाच्या प्रत्युत्तरा । प्रवर्ततां रोमहर्षकुमरा । आल्हाद झाला तो योगींद्रा । स्मरोनि वंदी तें ऐका ॥८७॥