तन्त्रवार्तिके - श्लोक १०१ ते १२८

विरोधित्वेन बाध्येत न तु मध्वादिभत्तणम् ।
तस्माद् गुरुकुले तिष्ठन्मधुमांसाद्यवर्जयन् ॥१०१॥
जिज्ञासेताsविरुद्धत्वाद्धर्ममित्यवगम्यते ।
गुरुगेहनिवृत्त्यंशो यावच्च न समाप्यते ॥१०२॥
तावत्सकलवाचित्वान्न स्नानं पर्यवस्यति ।
गुरुगेहादनावृत्तः स्नातको हि न कथ्यते ॥१०३॥
तत्परत्वविधानाच्च न तावद्दारसङ्ग्रहः ।
व्याख्याय कीर्तिता चात्र स्नायादिति ( १ ) पुनःस्मृतिः ॥१०४॥
समावर्तिष्ट मेत्यादि स्मृतेर्यद्यप्यनन्तरम् ।
विपरीतार्थमित्यस्मात्तद्वाक्यादपनीयते ॥१०५॥
अथशब्देन यो बाधः पुरस्तादुपवर्णितः ।
तन्मात्रस्यैव ( २ ) बाधोsत्र दृष्टार्थत्वात्प्रदर्शितः ॥१०६॥
स्मृतिप्राप्तमिदानीं तु मधुमांसाद्यवर्जनम् ।
प्रतिषेधन्नदृष्टार्थ सूत्रकारो न शोभते ॥१०७॥
निवृत्त्य गुरुगेहाच्च जिज्ञासार्थः पुनर्भवेत् ।
प्रवेशः सोsप्यदृष्टार्थ इति नैवेह सूत्रितः ॥१०८॥
निर्गमो हि कृतार्थस्य दृष्टार्थो गुरुवेश्मनः ।
स्मर्यते तस्य नार्थः स्यादकृतार्थस्य निर्गमे ॥१०९॥
अथशब्दप्रसिद्ध्यैव ( १ ) वेदग्रहणहेतुता ।
आनन्तर्योपदेशित्वादतःशब्देन किं पुनः ॥११०॥
योग्यत्वमथशब्देन यद्यापि प्रतिपादितम् ।
तदेव हेतुरत्रोति नातःशब्दाद्विना भवेत् ॥१११॥
लक्षणं पुरुषस्यैव तदा तद्धि प्रसज्यते ।
जिज्ञासायाश्च हेतुत्वे फलार्थित्वादि सम्भवेत् ॥११२॥
अतःशब्दगृहीतं वा तत्राsध्ययनमाश्रितम् ।
हेतावकथ्यमाने हि मङ्गलाद्यर्थतां वदेत् ( १ ) ॥११३॥
स्नानबाधस्य वा हेतुरत इत्युच्यते पुनः ।
योग्यस्याsधीतवेदत्वान्नावस्थातुं हि शक्यते ॥ ( २ ) ॥११४॥
‘ सन्वाच्येच्छाssन्तरं कर्म ज्ञानं व्याप्नोति तावता ।
ज्ञानोपसर्जना सैव न तु विध्यादि गम्यते ॥११५॥
इषेस्तु कर्म बाह्यः स्याद्धर्मः सा वा sथ वा द्वयम् ।
समानकर्तृकत्वं तु तुमुनोक्तं लिङा विधिः ॥११६॥
एवं विषयनानात्वान्न का चि ( १ ) त्पुनरुक्तता ’ ।
सूत्रितेच्छाभिनिर्वृत्त्यै द्वितीयेच्छा sत्र सूत्रिता ॥११७॥
प्रकृत्या विक्रुतिर्यस्माच्चतुर्थ्यन्ता समस्यते ।
तादर्थ्ये ( २ ) यूपदार्वादौ तेनास्मिन्नसमासता ॥११८॥
‘ सा हि तस्ये ’ त्यनेनोक्तो धर्मस्येत्येष विग्रहः ।
धर्मायेति तु तादर्थ्ये षष्ठी वृत्तेति कथ्यते ॥११९॥
प्राप्नोत्यत्र चतुर्थेव विशेषश्चेद्विवक्षितः ।
सामान्यस्य विवक्षयां तादृशं कथ्यते कथम् ॥१२०॥
सम्बन्धमात्र एवैषां षष्ठुयत्पन्ना तथापि तु ।
विशेषनिष्ठता तस्या भाष्यकारेण वर्ण्यते ॥१२१॥
साधनाभासता चात्र पूर्वपक्षार्थगोचरा ।
अन्यसाधनमन्यस्य साधनाभास उच्यते ॥१२२॥
क्रत्वर्थं पुरुषार्थस्य तदर्थं च क्रतोरिति ।
शेषलक्षणशब्दश्च कृत्स्नशास्त्रविवक्षया ॥१२३॥
प्रसिद्धः शक्यते ज्ञातुं प्रसिद्धत्वात्तु ( १ ) नेष्यते ।
अप्रसिद्धस्त्वशक्यत्वान्नतरामित्यतो sब्रवीत् ॥१२४॥
जिज्ञास्यः संशयाद्धर्मः श्रेयस्करतया sपि च ।
असंदिग्धो ह्यजिज्ञासो यो वा स्यान्निष्प्रयोजनः ॥१२५॥
स्वरूपादिषु धर्मस्य द्विधा विप्रतिपद्यते ।
पूर्वं प्रमाणरूपाभ्यां पादेनाद्यस्य निर्णयः ॥१२६॥
‘ स्थिते वेदप्रमाणत्वे पुनर्वाक्यार्थनिर्णये ।
मतिर्बहुविदां पुसां संशयान्नोपजायते ॥१२७॥
के चिदाहुरसावर्थः के चिन्नाsसावयं त्विति ।
तन्निर्णपार्थमप्येतत्परं शास्त्रं प्रणीयते ’ ॥१२८॥
इति प्रतिज्ञासूत्रं प्रथमं समाप्तम् ॥