तन्त्रवार्तिके - श्लोक ५१ ते ७५

अध्याहारादिभिर्मुक्ता व्यख्या सर्वत्र युज्यते ।
असम्भवादवश्यं या विरोधेsन्यतरस्य तु ॥५१॥
अन्याय्यकल्पना ( २ ) सापि विकल्पेन प्रसज्यते ।
प्राथम्येनावरुद्धत्वादुपायवशतोsथ ( १ ) वा ॥५२॥
यथाश्रुतेन सूत्रेण न्याय्यां बाधेत चोदनाम् ।
तेन वेदाsविरोधस्य ( २ ) सति सम्भवइत्ययम् ॥५३॥
विधीयतेsर्थः, शेषं तु यथा प्राप्तमनूद्यते ।
‘ शेषभाजां भवेल्लोप ’ इत्यध्याहारकल्पना ॥५४॥
‘ विप्रकर्षात् ’ पशोश्चेति विभक्तिः परिणम्यते ।
पदेन व्यवधानं तु ‘ लोके संनियमा ’ दिति ॥५५॥
सूत्रेण व्यवधानं तु पानव्यापदि कल्पितम् ।
पशुसामान्यविधादौ सूत्रमेवा sन्यथा कृतम् ॥५६॥
‘ अग्नयश्च स्वकालत्वाद्देयधर्माsपयातनम् ( १ ) ।
व्याख्यानं ( २ ) वाक्यभेदेन ’ ‘ गुणकल्पास्त्वमी कृताः ॥५७॥
औत्पत्तिकस्तु गव्यस्य तथोष्णिक्ककुभोरिति ।
दर्शनाच्च विशेषस्य तथाsभ्योदयइत्यपि ’ ॥५८॥
सूत्रकारप्रशंसा वा ‘ लोक ’ इत्यादिनोच्यते ।
प्रसिद्धैरभिधानाद्धि न शिष्याः क्लेशिता यतः ॥५९॥
भवतितव्यं तु तेनेति प्रागस्मादेकवाक्यता ।
वेदाध्ययनवाक्याद्वा तेनाथेत्यस्य दूषणम् ॥६०॥
प्रसिद्धार्थपदैः शक्यः सूत्रैर्वेदार्थनिर्णयः ।
न च सो sस्त्यशब्दस्य विना ते पूर्वकर्मणा ॥६१॥
प्रसिद्धार्थं पदं युक्तं तच्च नास्तीति दूषणम् ।
प्रसिद्धोsप्यथशब्दादेः किं पदार्थो sत्र वर्ण्यते ॥६२॥
प्रदर्शनार्थमित्येके के चिन्नानार्थवाचिनः ।
समुदायादवच्छिद्य भवदासेन कल्पितात् ॥६३॥
शक्तितो sवयवञ्चैव वर्णयन्त्यष्टमादिवत् ।
न चात्र चोदनाव्याख्या गौरवं तत्र चोदितम् ॥६४॥
यद्वाssक्षेपो यथोक्तस्य वृत्ताभावादसम्भवात् ।
यदि लोकप्रसिद्धार्थग्रहणं क्रियते पदे ॥६५॥
स नास्त्यत्राsथशब्दस्येत्यध्याहारादिकल्पनम् ।
वेदाsध्ययनवृत्तत्वं स्नानस्योत्कर्षकल्पना ॥६६॥
नाsव्याख्यातेsथशब्दार्थे ज्ञायते तेन वर्ण्यते ।
अनर्थकेsथ वाsन्यार्थे प्रसिद्धिर्याध्यते ध्रुवम् ॥६७॥
तस्माच्छुताsर्थसिद्ध्यर्थं वृत्तं किमपि गम्यते ।
विशिष्टलिङ्गविज्ञानाद्विशिष्टे लिङ्गिनीक्षिते ॥६८॥
सूत्रेणाsसम्भवं मत्वा नैतदित्यब्रवीत्परः ।
आनन्तर्योपदेशेन तद्दृष्टार्थतयाsपि च ॥६९॥
वेदाध्ययनमाक्षिप्तं किमसूत्रितचोदना ।
येन वृत्तेन जिज्ञासा विना नैवोपपद्यते ॥७०॥
तदानन्तर्यमुक्तं हि दृष्टार्थमवकल्पते ।
क्रियमाणा च जिज्ञासाsनियमाद्यस्य कस्य चित् ॥७१॥
क्रियेताsनन्तरैवेति व्यर्थं तदुपदेशनम् ।
संकल्पादिभिरप्येषा विना सत्यं न सिध्यति ॥७२॥
साधारण्यात्तु तेsप्यत्र नोपदेश्याः कथंचन ।
तस्माद्धर्मबुभुत्सायामसाधारणकारणम् ॥७३॥
निर्वृत्तं सूत्रकारेष्टं तच्च नाध्ययन्नादृते ।
अन्यस्यापीत्यनेनैव वेदपाठे प्रबाधिते ॥७४॥
प्रागपीति न वक्तव्यं तत्राsप्यन्यस्य सम्भवात् ।
पूर्वेणैव हि लब्धार्थे ‘ तादृशीं ’ त्वित्यनेन किम् ॥७५॥