सत्त्व

हिन्दी (hindi) WN

See : शक्ति, तत्त्व, प्राण, बुद्धिमत्ता, जीव, आत्मा, अस्तित्व, भूत, सार, लक्षण, भ्रूण, सत्यता, सतोगुण, सत्व

Aryabhushan School Dictionary

n   The 1st of the three गुण of created things-the property of goodness. Being, existence. reality. A substance, an entity. Cream, pith, marrow, essence. Vigour, spirit, strength.
सत्त्व घेणें   Try the goodness of, try the stuff or materials (of a thing, person).
सत्त्व सोडणें   Drop, cast or lose its vigour, virtue, potency, &c
सत्त्वास जागणें   Preserve in full lite and vigorours operation, one's virtue, spirit, moral goodness &c.

मराठी (Marathi) WN

noun  सद्गुणाचा द्योतक असलेला पदार्थमात्रातील तीन गुणांपैकी पहिला गुण   Ex. सत्त्व हे मनुष्यात सद्गुण प्रवृत्त करतो.

ONTOLOGY:

गुण (Quality) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

सत्त्वगुण

Wordnet:

asm সত্ত্বগুণ

ben সত্ত্বগুণ

guj સત્વગુણ

hin सतोगुण

kan ಸದ್ಗುಣಿ

kok सत्वगूण

mal സത്വ ഗുണം

mni ꯐꯤꯗꯝꯅꯤꯡꯉꯥꯏ꯭ꯑꯣꯏꯕ꯭ꯂꯝꯆꯠ ꯁꯥꯖꯠ

ori ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣ

pan ਸਤ ਗੁਣ

san सत्वगुणः

tam சாத்வீகம்

tel మంచిగుణం

urd خوبی , ہنر , صفت , کمال , فضل ,

See : सार, सार

महाराष्ट्र शब्दकोश

 न. १ प्रत्येक वस्तुजातांत असलेल्या तीन गुण किंवा धर्म यांपैकीं ( सत्त्व , रज , तम ) पहिला . हा सर्व सद्‍गुणांचा द्योतक आहे . सत्त्वाथिलियां आंतु । सत्त्व मी म्हणे अनंतु । - ज्ञा १० . २८७ . २ अस्तित्व ; स्थिति ; भाव ; अर्थत्व . ३ पदार्थ ; वस्तु ; द्रव्य ( ज्याविषयीं कांहीं गुणधर्मांचें विधान करतां येईल असें द्रव्य , वस्तु ). ४ कस ; सार ; अर्क ; सारभूत अंश ; तत्त्वांश . नराच्या ठायीं नरत्व । जें अहंभाविये सत्त्व । - ज्ञा ७ . ३५ . गुळवेलीचें सत्त्व . ५ बल ; तेज ; अभिमान ; शक्ति ; तत्त्व ; जीवंतपणा ; पाणी . दिसतें सत्त्व असें कीं पडतां न चळेल हेमनगहि वर । - मोवन ४ . २६० . ६ स्वभाव ; स्वभाविक गुणधर्म . सत्त्व टाकिती भाग्यवंत सकळ । चोर पुष्कळ सूटले । - ह २९ . ३२ . ७ खरेपणा ; सद्‍गुण ; थोरपणा . आलिया अतितां म्हणतसां पुढें । आपुलें रोकडें सत्त्व जाया । - तुगा १२४८ . याचें स्थिर असो सदा सत्त्व । - मोसभा ६ . ४२ . [ सं . अस् ‍ ] सत्त्व घेणें , सत्त्व पाहणें - कसून परीक्षा घेणें ; प्रचीति घेणें ; एखाद्याचा बाणा किंवा अभिमान किती टिकतो याची परीक्षा पाहणें . सत्त्व सोडणें - बल , कस , जोर , भरीवपणा , स्वाभाविक गुणधर्म नाहींसे होणें ( जमीन , औषध , मंत्र , देव , मूर्ति वगैरे संबंधीं योजतात ). सत्त्वास जागणें - सत्त्व राखणें ; अडचणीच्या प्रसंगींहि आपला मूळ स्वभाव , सद्‍गुण , अभिमान , नीतिधैर्य , वर्तन यांपासून न ढळणें . सत्परिचयेंच जडही समयीं सत्त्वास जागलें हो तें । - मो .
०गुण वि.  सत्त्वगुण ज्यांत विशेष आहे असा .
०धीर वि.  सत्य , इमान , औदार्य , पातिव्रत्य इत्यादि सद्‍गुण ; धैर्यशील ; दृढनिश्चयी .
०निष्ठ वि.  सत्त्व न सोडणारा ; सद्‍गुणी ; सचोटीचा ; प्रमाणिक वगैरे .
०पर वि.  सत्त्वास जागणारे . जे जे असा सत्त्वपर । - उषा ६२ .
०मूर्ति  स्त्री. सत्त्वशील ; सत्त्वैष्ठ , सद्‍गुणी ; प्रामाणिक असा मनुष्य .
०रक्षण  न. सद्‍गुण , सत्य , मान , इत्यादि गुणांचें परिपालन ; अडचणींतहि सत्त्व न सोडणें .
०वान   वंत - वि . सत्त्वगुणी ; बल , धैर्य , कस , सार , तत्त्व असलेला .
०शील   सीळ - वि . १ सद्‍गुणी ; प्रामाणिक ; नीतिनियमानें वागणारा , सत्प्रवृत्त . पवित्र आणि सत्त्वसीळ । - दा १ . ८ . १९ . २ ज्यांतील कस , किंवा गुणधर्म दीर्घ कालपर्यंत टिकतात असा ( पदार्थ , वस्तु ).
०शुध्द वि.  शुध्द केलेलें ; आंतील निकस भाग काढून सतेज केलेलें ( औषध वगैरे ).
०शुध्दि   शोधन - स्त्रीन . औषधी , अथवा वनस्पती वगैरेंची विशुध्दि , स्वच्छ करणें ; निकस भाग काढून टाकून सतेज करणें . तैसी ते सत्त्वशुध्दि । आगळी ज्ञानेंसी वृध्दि । - ज्ञा १४ . २२२ . २ अंतःकरणशुध्दि . आतां सत्त्वशुध्दि म्हणिजे । ते ऐशा चिन्हीं जाणिजे । तरी जळे ना विझे । राखोडीं जैसी । - ज्ञा १६ . ७४ .
०संपन्न वि.  सद्‍गुणी ; सद्वर्तनी बलयुक्त ; सत्त्वांशानें परिपूर्ण .
०स्थ वि.  १ सद्‍गुणी ; नीतिमान् ‍ ; सदाचारसंपन्न . २ पथ्यकर ; पुष्टिकारक ; हितकर ; शक्तिवर्धक ( अन्न , पदार्थ वगैरे )
०हरण  न. ( शब्दश ; व ल . ) सद्‍गुण , उत्कृष्टपणा , शील , कीर्ति , मान वगैरेची नागवणूक , हिरावून घेणें ; त्याचा त्याग करणें ; सदाचाराविषयीं लौकिकाची हानि .
०हानि  स्त्री. ( शब्दः व ल . ) सद्‍गुण , सत्यनिष्ठा , निष्कर्ष , सार वगैरेचा नाश .
०हीन वि.  निकृष्ट ; निकस ; गुण , तेज , बल रहित ; निःसत्त्व ; तेजोहीन ; तत्त्वभ्रष्ट . सत्त्वहीन मी बहुतापरी । बुध्दि अघोर असे , माझी ।
०क्षमु   क्षेमु - वि . सत्त्वगुणसंपन्न . देहीं सत्त्वक्षेमु । आरु जैसा । - भाए ३३५ . सत्त्वागळा - वि . सात्त्विक ; सत्त्वधीर सत्त्वागळी । - दा १ . ८ . २२ . सत्त्वाथिला - वि . सत्त्वस्थ ; सद्‍गुणी ; सत्त्वगुणयुक्त ; सात्त्विक . सत्त्वाथिला शिबिनृपाळा । - आशिबि ६६ . ४ . त्यागुणें विष्णुभक्त सत्त्वाथिला - ह ३४ . १० . सत्त्वान्न - न . पथ्यकर व पौष्टिक खाद्य . सत्त्वापत्ति - स्त्री . ज्ञानी जीवाच्या सप्तभूमिकांतील चौथी भूमिका . - हंको . सत्त्वाशुंठी - स्त्री . १ निरनिराळीं औषधी द्रव्यें घेऊन तयार केलेली एक प्रकारची सुंठ . २ आंतील सर्व कस कायम राहील अशा प्रकारें आल्याची बनविलेली सुंठ . ३ ज्यास नेहमीं औषधें द्यावीं लागतात असें रोगट मूल ( विशेषणाप्रमाणें उपयोग ). सत्वाश्रित - वि . सद्‍गुणी व सचोटीचा ; प्रामाणिक ; विश्वासु ; नीतिमान ; शुध्द वर्तनाचा . सत्त्वाची चांगुणा - स्त्री . साध्वी , सद्‍गुणी स्त्री . [ श्रियाळस्त्री चांगुणा या विशेषनामावरून ] सत्त्वाची सावित्री - स्त्री . पतिव्रता व सद्‍गुणी स्त्री . [ सावित्री या प्रसिध्द पतिव्रता स्त्रीवरून ]

नेपाली (Nepali) WN

See : तत्त्व

A Sanskrit English Dictionary

सत्—त्व    a See below.

ROOTS:

सत् त्व

सत्-त्व  f.  b n. ( ifc. f( आ).) being, existence, entity, reality ( ईश्वर-स्°, ‘the existence of a Supreme Being’), [TS.]&c. &c.

ROOTS:

सत् त्व

true essence, nature, disposition of mind, character, [PañcavBr.]; [MBh.] &c.
spiritual essence, spirit, mind, [MuṇḍUp.]; [Yājñ.]; [MBh.]; [BhP.]
vital breath, life, consciousness, strength of character, strength, firmness, energy, resolution, courage, self-command, good sense, wisdom, magnanimity, [MBh.]; [R.] &c.
the quality of purity or goodness (regarded in the सांख्य phil. as the highest of the three गुणs [q.v.] or constituents of प्रकृति because it renders a person true, honest, wise &c., and a thing pure, clean &c.), [MaitrUp.]; [Mn.]; [Yājñ.] &c., [MBh.]; [R.]
material or elementary substance, entity, matter, a thing, [Nir.]; [Prāt.]
a substantive, noun, [W.]
सत्-त्व  n.  m. n. a living or sentient being, creature, animal, [Mn.]; [MBh.] &c.

ROOTS:

सत् त्व

सत्-त्व  m.  m. embryo, fetus, rudiment of life (See -लक्षणा)

ROOTS:

सत् त्व

a ghost, demon, goblin, monster, [R.]; [VarBṛS.]; [Kathās.]
N. of a son of धृत-राष्ट्र, [MBh.]
सत्-त्व    c See p. 1135, col. 2.

ROOTS:

सत् त्व

Shabda-Sagara

सत्त्व  n.  ( -त्त्वं)
1. One of the three Guṇas or properties of man and nature; the quality of excellence or goodness: that which enlightens, constitutes knowledge, and is the cause of truth, and the predominance of which renders the person, in whom it resides, virtuous, gentle, devout, charitable, chaste, honest, &c., and the thing, pure, mild, &c.
2. Substance, thing, either elementary substance, as, earth, air fire, &c., or anything of which some property may be predicated.
3. Mind, intellect.
4. Nature, natural, property or disposition.
5. Vigour, power.
6. Strength. 7. Self-possession or command.
8. Breath.
9. Being, existence.
10. Essence, substance.
11. Wealth.
12. Certainty.
13. Life, the principle of being.
14. A substantive, noun.
15. A demon, a goblin.
 mn.  ( -त्त्वः-त्त्वं)
1. An animal, a being.
2. An embryo.
E. षद् to perish, aff. त्वत्; or सत् being, good, excellent, &c., त्व aff. of the abstract: one त being rejected also, it is read सत्व .

ROOTS:

षद् त्वत्; सत् त्व त सत्व .

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

See : प्रेतः