शर

{ śarḥ }

हिन्दी (hindi) WN

   See : बाण, सरकंडा

प्राचीन चरित्रकोश

शर (आर्चत्क) n.  एक ऋषि, जिसे अश्विनों ने गहरे कुएँ से पानी निकाल कर दिया था [ऋ. १.११६.२२] । संभवतः ‘आर्चत्क’ उसका पैतृक नाम ( = ऋचत्क का पुत्र) न हो कर, केवल इसकी उपाधि मात्र ही थी ।
शर (शौरदेव्य) n.  एक राजा, जिसने तीन ऋषियों को एक ही बछडा दान में दिया था [ऋ. ८.७०.१३-१५] । ऋग्वेद में इसकी यह ‘दानस्तृति’ व्यंगात्मक प्रतीत होती है [पिशेल वेदिशे स्टूडियन. १.५-७] । शूरदेव का पुत्र होने के कारण, इसे ‘शौरदेव्य’ पैतृक नाम प्राप्त हुआ होगा ।

A dictionary, Marathi and English

   An arrow. 2 The arrow of Shiva, i. e. the three stars composing the belt of Orion. See under लुब्धक. 3 Distance from the Ecliptic, celestial latitude. 4 The versed sine.
   śara a S In ज्योतिष शास्त्र. Five.

Aryabhushan School Dictionary

  m  An arrow.

मराठी (Marathi) WN

   See : बाण

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. १ बाण ; तीर . २ मृग नक्षत्रांतील शिवाच्या तीन तार्‍यांचा आकाशांतील बाण . लुब्धक पहा . - वि . ( ज्यो . ) पांच संख्या ( मदनाचे पंच शर यावरून ). [ सं . ]
  पु. ( ज्यो . ) १ तार्‍याचें क्रांतिवृत्तापासून अंतर ; याम्योत्तर अंतर ; शरवृत्ताचा जो क्रांतिवृत्तांशीं पात होतो तो . - सूर्य १२ . [ सं . ]
  पु. १ ( स्थापत्य ) कमानीची चढ , उंची . कमानीची जाडी ६ इंच असून शर गाळयाच्या एक अष्टमांश असावा - मॅरट १९ . २ ( गणित ) कंसाचीं दोन टोकें सांधणार्‍या ज्येच्या मध्यापासून तिजवर लंब काढून तो त्या कंसाला मिळे तोंपर्यंत वाढविला असतां , त्या लंबाला त्याच कंसाचा शर म्हणतात . - महमा २९ . उंची . [ सं . ]
०वृत्त  न. क्रांतिवृत्ताशीं लंब असणारें वृत्त . - सूर्य १२ . [ सं . ]
०कांड   पुन . बाणाची काठी , दांडी , कामटी . [ सं . ]
०सूत्र  न. आकाशांतील रेखांशवृत्त [ सं . ]
०जन्मा  पु. कार्तिकस्वामी . [ सं . ]
०जाल  न. ( काव्य ) बाणाची झोड , वर्षाव ; सरबत्ती ; बाणांचें जाळें . [ सं . ]
०धार  पु. बाणांचा पाऊस ; वर्षाव . मेघ वर्षतां जळ शरधारीं । - एभा २१ . ८२ .
०धि  पु. भाता ; बाणांची पिशवी . [ सं . ]
०पंजर  पु. १ ( काव्यांत अतिशयोक्तीनें वर्णन करतांना ) एखाद्याच्या अंगांत पुष्कळ बाण शिरले म्हणजे हा शब्द योजतात ; देहाला शरांचें पिंजर्‍याप्रमाणें आवरण . २ बाणांचा पिंजरा , पलंग . [ सं . ]
०पंजरीं  न. ( ल . ) ( भीष्माच्या कथेवरून ) मृत्यूच्या द्वारीं खितपत पडणें ; आजारानें , दुखण्यानें झिजत पडणें . २ ज्यांतून बाहेर पडण्यास कोणताच उपाय नाशीं अशा संकटांत पडणें .
पडणें  न. ( ल . ) ( भीष्माच्या कथेवरून ) मृत्यूच्या द्वारीं खितपत पडणें ; आजारानें , दुखण्यानें झिजत पडणें . २ ज्यांतून बाहेर पडण्यास कोणताच उपाय नाशीं अशा संकटांत पडणें .
०पात  पु. १ बाण सोडणें , फेकणें . २ बाणाचें पतन ; बाण येऊन पडणें , आदळणें . ३ बाणांचा वर्षाव . [ सं . ]
०पुंखा  स्त्री. बाणाची पिसें ; बाणाचा पिसें लावलेला मागील भाग . [ सं . ]
०फूल  न. बाणाचें टोंक , अग्र ; बाणाचें धातूचें पातें [ सं . ]
०वर्ष   वर्षाव वृष्टि - पुस्त्री . बाणांचा वर्षाव , भडिमार . [ सं . ]
०शय्या  स्त्री. बाणांचा बिछाना . [ सं . ]
०संधान  न. बाणाचा नेम ; बाणानें नेम धरणें , साधणें , मारणें . [ सं . ]

A Sanskrit English Dictionary

शर  m.  m. ( fr. √ शॄ ‘to rend’ or ‘destroy’) a sort of reed or grass, Saccharum Sara (used for arrows), [RV.] &c. &c.
   an arrow, shaft, [MuṇḍUp.]; [Mn.]; [MBh.] &c.
    N. of the number ‘five’ (from the 5 arrows of the god of love), [VarBṛS.]
   (in astron.) the versed sine of an arc ( accord. to [Āryabh.] also ‘the whole diameter with subtraction of the versed sine’)
   a partic. configuration of stars (when all the planets are in the 4tb, 5th, 6th, and 7th houses), [VarBṛS.]
सर   the upper part of cream or slightly curdled milk ( v.l.), [ĀpŚr.]; [Car.]
   mischief, injury, hurt, a wound, [W.]
    N. of a son of ऋचत्क, [RV.]
शुक   of an असुर, [Hariv.] ( v.l.)
शर  n.  n. water (See शर-वर्ष and °षिन्)

The Practical Sanskrit-English Dictionary

शरः [śarḥ]   [शॄ-अच्]
   An arrow, a shaft; क्व च निशितनिपाता वज्रसाराः शरास्ते [Ś.1.1;] शरश्च त्रिविधो ज्ञेयः स्त्री पुमाँश्च नपुंसकः । अग्रस्थूलो भवेन्नारी पश्चात्स्थूलो भवेत् पुमान् । समो नपुंसको ज्ञेयः [Dhanur. 62-63.]
   A kind of white reed or grass (Mar. देवनळ, बोरू); कुशकाशशरैः पर्णैः सुपरिच्छादितां तथा [Rām.3.15.22;] शरकाण्डपाण्डुगण्डस्थला [M.3.8;] मुखेन सीता शरपाण्डुरेण [R.14.26;] [Śi.11.3.]
   The cream of slightly curdled milk, cream; आपो वा अर्कस्तद्यदपां शर आसीत् सम- हन्यत सा पृथिवी [Bṛi. Up.1.2.2.]
   Hurt, injury, wound.
   The number 'five'; cf. शराग्नि q. v.
   (In astr.) The versed sine of an arc.
   Kuśa grass; तथा शरेष्वपि [MS.8.3.33] (शरशब्दस्यापि कुशेषु प्रयोगो दृश्यते ŚB. on ibid.); भृशरसं शरसंहितकान्तिके [Rām. ch.4.7.]
-रम्   Water. -Comp.
-अग्निः   the number 'thirtyfive'; शराग्निपरिमाणं च तत्रासौ वसते सुखम् [Mb.13.17.26.]
-अग्ऱ्यः   an excellent arrow.-अभ्यासः,
-आघातः   archery.
-असनम्, -आस्यम्   an arrowshooter, a bow; शरासनं तेषु विकृष्यतामिदम् [Ś.6.28;] [R.3.52;] [Ku.3.64.]
-आक्षेपः   flight of arrows.
-आरोपः, -आवापः   a bow; तान् गृहीतशरावापान् [Mb.1.189.13;] आवापः also means quiver; चिच्छेद कार्मुकं दीप्तं शरावापं च सत्वरम् [Mb. 6.9.61.]
-आवरः   a quiver; शरावरौ शरैः पूर्णौ [Rām.3.] 64.49. (-रम्) a coat of mail; तच्चाग्निसदृशं दीप्तं रावणस्य शरावरम् [Rām.3.] 51.14.
-आवरणम्   a shield; शितनिस्त्रिंश- हस्तस्य शरावणधारिणः [Mb.6.61.28.]
-आश्रयः   a quiver.-आसः a bow; [bhāg.]
-आहत a.  a. struck by an arrow.-इषीका an arrow.
-इष्टः   the mango tree.
-उपासनम्   archery practice; स्मारी शरोपासनवेदिकेव [N.14.54.]
-ओघः   a shower or multitude of arrows.
   काण़्डः a reedstalk.
   a shaft of an arrow.
-क्षेपः   the range of an arrow-shot.
-घातः   shooting with arrows, archery.-जम् fresh butter.
-जः  N. N. of Kārtikeya. -जन्मन्m. an epithet of Kārtikeya; उमावृषाङ्कौ शरजन्मना यथा [R.3.23.]
-जालम्   a multitude or dense mass of arrows; शरजालावृते व्योम्नि च्छायाभूते समन्ततः [Mb.4.59.3.]
-दुर्दिनम्   a shower of arrows; [Rām.]
-धिः   a quiver; सहशरधि निजं तथा कार्मुकम् [Ki.18.16.]
-पातः   an arrow's flight. ˚स्थानम् a bow shot.
-पुङ्खः, -पुङ्खा   the feathered end of an arrow.
-प्रवेगः   a swift arrow.
-फलम्   the blade or barb of an arrow.
-भङ्गः  N. N. of a sage whom Rāma visited in the Daṇḍaka forest; अदः शरण्यं शरभङ्ग- नाम्नस्तपोवनं पावनमाहिताग्नेः [R.13.45.]
-भूः  N. N. of Kārtikeya.-भृष्टिः f. the point of an arrow.
-मल्लः   a bow-man, an archer.
-यन्त्रकम्   the string on which the palm-leaves of a manuscript are filed.
   वनम् (वणम्) a thicket of reeds; आराध्यैनं शरवणभवं देवमुल्लङ्घिताध्वा [Me.47.] °reee;उद्भवः, ˚भवः epithets of Kārtikeya.
   a bed of Kuśa grass; शरवणमेवेदं कुशवनमिति ŚB. on [MS.8.3.33.]
-वर्षः   a shower or volley of arrows.
   वाणिः the head of an arrow.
   an archer.
   a maker of arrows.
   a foot-soldier. -वृष्टिःf. a shower of arrows.
-व्रातः   a mass or multitude of arrows.
-संधानम्   taking aim with an arrow; शरसंधानं नाटयति [Ś.1.]
-संबाध a.  a. covered with arrows; किमुक्तैः शर- संबाधाम् [U.4.28] (v. l.).
-स्तम्बः   a clump of reeds.

Shabda-Sagara

शर  m.  ( -रः)
   1. A sort of reed or grass, (Saccharum sara.)
   2. An arrow. 3. The upper part or cream of slightly curdled milk.
   4. Mischief, injury, hurt.
   5. The number “five.”
  n.  ( -रं)
   1. Water.
   2. Versed sine of an arc.
    E. शॄ to hurt, aff. अप् or अच्; also सर .

ROOTS:

शॄ अप् अच्; सर .