उपायः [upāyḥ] उपायन [upāyana] उपायन See under उपे.
उपायः [upāyḥ] 1 (a) Means, an expedient, remedy; शक्यो- वाप्तुमुपायतः
[Bg.6.36.] उपायं चिन्तयेत्प्राज्ञस्तथापायं च चिन्तयेत्
[Pt.1.46;] मयि क्षीणोपाये प्रणिपतनमात्रैकशरणे
[Amaru.25;] [Bhāg.1.48.2;] [Ms.8.48,7.177.] (b) A plan, contrivance; ˚निलया
[Mu.1.5.] (c) A mode, way, stratagem. उपायेन तु यच्छक्यं न तच्छक्यं पराक्रमैः ।
[H.] A fact, circumstance;
[U.7.] Beginning, commencement.
Effort, exertion; वश्यात्मना तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः (योगः)
[Bg.6.36;] [Ms.9.248;1.2.] A means of success against an enemy; (these are four: सामन् conciliation or negotiation, दानम् bribery; भेदः sowing dissensions; and दण्डः punishment (open attack); some authorities add three more: माया deceit; उपेक्षा trick, deceit or neglect; इन्द्रजाल conjuring, thus making the total number 7); चतुर्थोपायसाध्ये तु रिपौ सान्त्वमपक्रिया
[Śi.2.54;] सामादीना- मुपायानां चतुर्णामपि पण्डिताः
[Ms.7.19.] Joining (as in singing).
Approach.
Initiation, thread ceremony (= उपनयन); अपि वा वेदतुल्यत्वाद् उपायेन प्रवर्तेरन्
[MS.6.2.22] (where शबर explains उपायेन प्रवर्तेरन् as उप- नयनेन सह प्रवर्तेरन् ।). -Comp.
-आक्षेपः (In Rhet.) Deprecatory speech making mention of the remedy;
[Kāv..2.151.] -चतुष्टयम् the four expedients against an enemy; see above (5).
-चिन्ता devising an expedient or scheme.
-ज्ञ a. a. fertile in expedients.
-तुरीयः the 4th expedient, i. e. दण्ड or punishment.
-योगः application of means or remedy; एतैरुपाययोगैस्तु शक्यास्ताः परिरक्षितुम्
[Ms.9.1.] -विकल्पः Alternative strategic means;
[Kau.A.9.]