श्रीएकनाथ म्हणतात मीं गुरुआज्ञेनें हा ग्रंथ मराठींत रचिला
श्रीशुकपरीक्षितीसंवाद । तोचि जगाला उदबोध । जो गुरुकृपा पावे प्रबोध । पूर्ण ब्रह्मानंद स्वयें होय तो ॥८१॥
ऐसें फावलें ज्या श्रीभागवत । ते पावले ज्ञानमथितार्थं । परमानुभवीं श्रीमत्संत । संतोषावया ग्रंथ म्यां हा केला ॥८२॥
त्यांचिया चरणरजकृपा । हे बोल कळले मज पाहा पां । वांचुनी ज्ञानार्थसंकल्पा । आकळे वाग्जल्पा हें घडे केवीं ॥८३॥
माझे वाकुडेतिकुडे आर्षबोल । त्यामाजी ब्रह्मज्ञान सखोल । नित्य नवी प्रेमाची ओल । हे कृपा केवळ त्या संतांची ॥८४॥
या धाडसाबद्दल संताकडे क्षमायाचना
श्रीभागवत आणि भाषे मराठे । हें बोलणें नवल वाटे । पूर्वीं नाहीं ऐकिले कोठें । अभिनव मोठें धिटावा केला ॥८५॥
मुख्य संस्कृतचि मी नेणें । यावर प्राकृत ग्रंथ करणें । जें कांहीं बोलिलों धीटपणें । तें क्षमा करणें जनकत्वें संतीं ॥८६॥
बालकाची सरे बडबड । तेणें माउलीची निवे चाड । मज आपल्याचें तुम्हां कोड । प्राकृतही गोड मानिला ग्रंथ ॥८७॥
माझें आरुषवाणें बोलणें । कळाकुसरी कौतुक नेणें । जें बोलविलें जनार्दनें । तेंचि ग्रंथकथनें कथिलें म्यां ॥८८॥
जें बळें ओढून नेइजे तैसे । तेंचि चालुनी आले आपैसें । तेवीं मन हिरोन हषीकेशें । बळात्कारें ऐसें बोलविले पैं ॥८९॥
मी निमित्तमात्र आहे
येथें पराक्रम नाहीं माझा । हा ग्रंथ आवडला अधोक्षजा । तेणें बोलविलें ज्या निजगुजा । त्या ग्रंथार्थवोजा वोडवला ग्रंथ ॥९९०॥
तो करवी तैसा मी कर्ता । हें बोलणें अतिमुर्खता । वाच्यवाचक जनार्दन वक्ता । ग्रंथग्रंथार्था निजरुप दावी ॥९१॥
यालागीं पदपदार्थखोडी । प्रेमरहस्य ज्ञानगोडी । हे माझ्या अंगीं नलगे वोढी । ग्रंथार्थधडगोडी जनार्दन जाणे ॥९२॥
घाणा उस गाळिल्या जाणा । गुळाचा स्वामी नव्हे घाणा । तेवीं मज मुखीं गुह्यज्ञाना । वदला ज्ञातेपणा मीपण नलगे ॥९३॥
ऐसें सदगुरुनीं नवल केलें । माझें मीपण निः शेष नेलें । शेखीं माझें नांवें ग्रंथ बोलिले । प्रेम आथिलें ज्ञानार्थरसे ॥९४॥
म्हणावें सदगुरु तूं माझा । की पूर्णब्रम्हसहजनिजा । तेथें मीपणाचा उपजे फुंजा । तुजमाजी तुझा निजवास पैं ॥९५॥
वस्त्र आणि घडीपालव । स्वरुप एक वेगळें नांव । परी घडी पालव अपूर्व । वस्त्रगौरव शोभेसि आणि ॥९६॥
तेवीं गुरुब्रम्हही एकचि घडे । परी गुरुदास्यें ब्रम्ह आतुडे । गुरुवाक्यें निजनिवाडें । ब्रम्हासी जोडे प्रतिष्ठा पैं ॥९७॥
गुरु ब्रह्म अभिन्नत्वें पूर्ण । तेथें शिष्यासी नुरे भिन्नपण । तेव्हा जन तोचि जनार्दन । जनार्दनी जन अभिन्नत्वें नांदे ॥९८॥
ऐसा निजात्मा श्रीजनार्दन । अनुभवितां नहोय आन । कायावाचामनबुद्धिप्राण । इंद्रियेंहि जाण जनार्दन झाला ॥९९॥
यालागीं माझें जें कां मीपण । तें माझें अंगी नलगे जाण । माझे वाचे जें वचन । तें श्रीजन्जार्दन स्वयें झाला ॥१०००॥
यालागीं वाचा जे वावडे । तें जनार्दना अंगी जडे । सैर करतांही बडबडे । समाधीची नमोडे मौन मुद्रा ॥१॥
जनार्दन माउलीची अकारण करुणा, तिचाच हा महिमा
सैराट धांवतां पाय । श्रीजनार्दन निजमाय । पदोंपदीं कडिये घेत जाय । रितें पाऊल पाहे पडोंनेदी ॥२॥
झणी कोणाची दृष्टि लागे । यालागीं मज पुढें मागें । सर्वदा तिष्ठे सर्वागें । मीचि आचार्यसगें निर्भय सदा ॥३॥
जनार्दनजननीअंगसंगें । भय तोचि निर्भय होऊं लागे । कळिकाळ नित्य निजांगें । येउनी पायां लागे अहर्निशी ॥४॥
जनार्दनजननीचा स्नेह मोठा । चित्प्रकाश केला दिवटा । मोडेल अविद्येचा कांटा । ह्नणुनी बोधखराटा भूमिका झाडी ॥५॥
ऋद्धिसिद्धीची कुरवंडी । वोवाळुनी दुरी सांडी । निजानुभवाचें ताट मांडी । स्वानंदाचे तोंडीं ग्रास देत ॥६॥
समाधीचे पालखीं सुये । अनुहुताचा हल्लर गाये । यापरी जनार्दन निजमाये । निजीं निजविती होये निजदासा ॥७॥
पुत्र शिष्य आणि सेवक । जनार्दनासी समान देख । परी पुत्रापरिस विशेष देख शिष्यासी निजमुख स्वानंदा दिला ॥८॥
तेथें जनार्दनी एक । रंकाचेंही निजरंक । त्यांही माजी कृपापूर्वक । निजात्ममुख सुखें दिधलें ॥९॥
त्या सुखाची निजगोडी । चतुः श्लोकींच्या पदमोडीं । श्रीसंतांलागी घोंगडी । मराठीं परवडी भावें केली ॥१०१०॥
जेवी सकळा लहानें । मिळोनी कणकीचें चाखणी करणें । तेवीं श्रीभागवत मूळ केणें । म्यां वाखाणणें महाराष्ट्री ॥११॥
नवल माउलीचें कोड । बाळक नासी तें लागे गोड । तेवीं मी संतांचें लडिवाळ बोबड । माझें मराठीचें कोड चौगुण करिती ॥१२॥
बाळक स्वयें खेळगेपणें । मातेसी लावी आंवतणें । त्याचे परवडी पडिले चणे । तरी माता तृप्त होणें चौगुणें प्रीती ॥१३॥
तेवीं माझिया बोला प्राकृता । ग्रंथार्थ परिसतां साधुसंतां । सुख उपजेल सर्वथा । निजस्वभावता निजबोध ॥१४॥
जेवीं बाळक बापाजवळी । त्याचेच ग्रास त्यासी घाली । कीं तो बाळकाच्या करतळीं । सुखावला तळी मिटक्या देत ॥१५॥
तेवी चतुः श्लोकी भागवता । व्यासें काढिलें मथितार्था । तो शोधुनी म्यां आईता । वोपिला संतां निजबाळकभावें ॥१६॥
या चतुः श्लोकीची रचना कोठें व कशी झाली
तेवी चतुः श्लोकीभागवता । कैसेनी झालें हस्तगत । प्रवर्तावया कारण येथ । ऐका सुनिश्चित सांगेन मी ॥१७॥
गोदावरीउत्तरतीरीं । चौ योजनीं चंद्रगिरी । श्रीजनार्दन तेथवरी । दैवयोगें फेरी स्वभावें गेलों ॥१८॥
तो अतिदीर्घ चंद्रगिरी । तळीं चंद्रावती नगरी । स्वयें चंद्रनाम द्विजवरी । वस्ती त्याचे घरीं सहज घडली ॥१९॥
तेणें चतुः श्लोकीभागवत । वाखणिलें यथार्थ युक्त । तेणें श्रीजनार्दन अदभुत । झाला उत्पुलित स्वानंदें पैं ॥१०२०॥
तेणें स्वानंदें गर्जोन । श्रीमुखें स्वयें जनार्दन । बोलिला अतिसुखावून । हे वर्णी गुह्यज्ञान देशभाषा ॥२१॥
तैं माझी मध्यम अवस्था । नेणें संस्कृत पदपदार्था । बाप आज्ञेची सामर्थ्यता । वचनें यथार्था प्रबोध झाला ॥२२॥
वसिष्ठाचे वचनासाठीं । सूर्यमंडळीं तपे छाटी । शिळा तरती सागरपोटी । श्रीरामदृष्टिप्रतापें ॥२३॥
विश्वामित्रवाक्यें जाण । कौलिका स्वतंत्र स्वर्गस्थान । तेवीं मी एकाजनार्दन । गुरुकृपा पूर्ण ज्ञानार्थकरितां ॥२४॥
गुरु आज्ञेमुळें ग्रंथार्थ स्वयमेवच प्रकट झाला
नवल आज्ञेची सामर्थ्यता । मी करुं नरिघें जरी ग्रंथा । तो ग्रंथार्थ मज आंतौता । बळेंचि ज्ञानार्था दाटोनी दावी ॥२५॥
हें सांडूनियां ग्रंथकथनं । मज कर्मातरी रिघतां जाण । त्या कर्मामाजीं गुह्यज्ञान । ग्रंथार्थ पूर्ण प्रकटे स्वयें ॥२६॥
गुरुआज्ञा अत्यंत लाठी । ग्रंथार्थ खेळे माझे दृष्टीं । आज्ञेनें पुरविली पाठी । फाकटगोष्टीमाजींही ज्ञान ॥२७॥
नित्यकर्म करितां जाण । ग्रंथीचें दिसे गुह्यज्ञान । मागें घालूनियां संध्यास्नान । ग्रंथार्थ पूर्ण प्रकटे पुढां ॥२८॥
जागृती दिसे ग्रथार्थज्ञान । ग्रंथार्थमय जाहलें स्वप्न । सुषुप्तीमाजीं दुर्जेनवीण । हें गुह्यज्ञान कोंदाटे पैं ॥२९॥
शब्दापुढें ज्ञान धांवे । ओंवीपुढें अर्थ पावे । जें जें जीवीं विवंचावें । तें तें आघवे ग्रंथार्थ होय ॥१०३०॥
सदगुरुआज्ञा अतिशयगाढी । रितें अर्धक्षण नसोडी । ते आज्ञा गौरव परवडी । ग्रंथार्थ जोडीजोडिला ऐसा ॥३१॥
यापरी श्रीभागवत । चतुःश्लोकी ज्ञानमथित । तो हा रचितां प्राकृत ग्रंथ । गुरुआज्ञा समर्थ प्रतापतेजें ॥३२॥
एका जनार्दना शरण । भावे वंदितां सदगुरुचरण । स्वप्नीं नदिसे जन्ममरण । ब्रम्ह परिपूर्ण होइजे स्वयें ॥३३॥
स्वयें महाभागवत । चतुःश्लोकगुह्यज्ञानार्थं । परमार्थे आथिला ग्रंथ । हा निश्चितार्थं निजबोधे ॥३४॥
एवं भागवतींच्या मंथितार्था । एकला एका नव्हे कर्ता । ग्रंथग्रंथार्थ अर्थविता । अंगें तत्त्वतां जनार्दन झाला ॥३५॥
एका आणि जनार्दन । नांवें भिन्न स्वरुपें अभिन्न । यालागीं ग्रंथाचे निरुपण । पूर्णत्वें पूर्ण संपूर्ण झालें ॥१०३६॥ श्लोक ॥४५॥
इतिश्रीभागवते द्वितीयस्कंधे श्रीशुकपरीक्षितिसंवादे एकाकारटीकायां नवमोऽध्यायः । श्रीकृष्णार्पणमस्तु श्लोक ॥४५॥ ओंवीसंख्या ॥१०३६॥
श्रीशुकउवाच । संप्रदिश्यैवमजनो जनानां परमेष्ठिनम् ।
पश्यतस्तस्य तद्रूपमात्मनो न्यरुणद्धरिः ॥३८॥
अंतर्हितेंद्रियार्थाय हरये विहितांजलिः ।
सर्वभूतमयो विश्वं ससर्जेदं स पूर्ववत् ॥३९॥
प्रजापतीधर्मपतिरेकदानियमान्यमान् ।
भद्रं प्रजानामन्विछन्नातिष्ठत्स्वार्थकाम्यया ॥४०॥
तं नारदः प्रियतमो रिक्थादानामनुव्रतः ।
शुश्रूषमाणः शीलेन प्रश्रयेन दमेन च ॥४१॥
मायां विविदिषन्विष्णोर्मायेशस्य महामुनिः ।
महाभागवतो राजन्पितरं पर्यतोषयत् ॥४२॥
तुष्टं निशाम्य पितरं लोकानां प्रपितामहम् ।
देवर्षिः परिपप्रच्छ भवान्यन्माऽनुपृच्छति ॥४३॥
तस्मादिदं भागवतं पुराणं दशलक्षणम् ।
प्रोक्तं भगवता प्राह प्रीतः पुत्राय भूतकृत् ॥४४॥
नारदः प्राह मुनये सरस्वत्यास्तटे नृप ।
ध्यायते ब्रह्म परमं व्यासायामिततेजसे ॥४५॥
श्रीएकनाथमहाराजकृत चतुःश्लोकी भागवत समाप्त.