अध्याय चवथा - समास तिसरा

श्री गणेशायनम: । श्रीसद्‍गुरु सीतारामचंद्रायनम: । श्रीरामसमर्थ ।

एळेगावी पावले । ग्रामस्थांसि पुसिलें । तुकाराम साधू भले । कोठें भेटतील मजलागीं ॥१॥
कोणी म्हणती नसे ठावा । कोणी म्हणती रानीं पहांवा । वेडा तुका कांसया व्हावा । म्हणती कोणी ॥२॥
कोणी म्हणती साधूभले । तुमचें भाग्य उदेलें । दर्शना चित्त वेधलें । दिसतसे कोमल वयीं ॥३॥
कोठेंतरी आडरानीं । अथवा ओढयाचे ठिकाणीं । बैसले असतील शोधोनी । काढी बापा ॥४॥
असातील कंकणें हातांत । श्वान बालकांसवें खेळत । चिलीम करी वागवित क। असतील पहा ॥५॥
भूमीसी शेज जयासी । आकाश प्रावर्णे परिधानासी । मस्तकीं टोपडें घालिती हर्षी । बालका ऐसे ॥६॥
सर्वज्ञ परी बाह्य वेडा । दिसेल तुम्हांसी तुकडा । देह मलीन उघडा । वागविती नित्य ॥७॥
खूणगांठ बांधोनि । बाळ निघाला तेथोनी । सत्वर शोधिलें जयांनी परमहंस ॥८॥
दुरूनि ध्यान पाहिलें । तंव अष्टभाव दाटले । मग देहासी लोटिलें । सदगुरुचरणीं ॥९॥
कंठ सद्‍गदित झाला । प्रेम पान्हा नयना आला । सर्वांगीं रोम थरारिला । कृपाकटाक्षें ॥१०॥
सहस्त्र बाण सोडले जरी ल्क। न मरे वासना असुरी । कृपाकटाक्षे एकसरीं । सकुंटबें निमाली ॥११॥
दशेंद्रियां सहित मन । सोडोनी बाह्य विषयस्फुरण । सद्‍गुरूपदांसी आकलन । कराया धावलें ॥१२॥
परी झालें विपरित । गुरुपदी व लीन होत । आपलेपण विसरोनि जात । उर्मीची धांव खुंटली ॥१३॥
जैसे मीन चहुदिशीं । ग्रासू धांवली गळासी । तंव ते गळच गुंतविती तयासी । बाह्यगती रोधोनी ॥१४॥
तैशीं इंद्रियें लीन झाली । गुरुपदीं गुंतोनी गेलीं । विषयग्रहणीं खुंटली । गती ज्यांची ॥१५॥
चंचलत्व मनाचें गेलें । अनन्यें चरण वंदिले । हस्त जोडोनि उभे ठेले । दृष्टीं नम्र जाहली ॥१६॥
तुकाराम आनंद मूर्ती । ज्ञान दृष्टीनें पाहती । जाणोनि अंतरबाह्यस्थिती । कार्यकर्ता सिध्दपुरुष ॥१७॥
लोक व्यवहार कार्ण । ध्यानी आणोनिया जाण । मौन धरिलें आपण । तुकाईनें ॥१८॥
बाळ बोले जीं महाराज । वेदशास्त्रांचे बीज । शिकावें ऐसें कथिलें मज । कुलगुरूंनीं ॥१९॥
वेदशास्त्रें तीं अपाएर । अल्पायुषी न पडे पार । भवसिंधु दुर्गम थोर । उंतरावा कसा ॥२०॥
सप्रेम बोले तुकाई । गुरुकृपा होता पाही । अज्ञेय नुरे स्वल्पही । ज्ञानरुप होईल ॥२१॥
सहज बोलोनि उत्तरा । चटका लाविला अंतरा । सिध्दांच्या लीला अवधारा । कैशा असती ॥२२॥
गणपती करी विनवणी । अनुग्रहप्रसाद द्यावा झणी । जेणें भेटेल चक्रपाणी । भवगजपंचानन ॥२३॥
अधिकारी ऐसे जाणोनी । राममंत्र दिधला त्यांनी । गुरुपरंपरा कथोनी । समाधान केलें ॥२४॥
तू परंपरा ऐसी । आदिनारायण मूळाशी । तो उपदेशी श्रीविष्णूशी । विष्णू उपदेशी हंसातें ॥२५॥
हंसा शिष्य ब्रह्मदेव । वशिष्ट ब्रह्मापासाव । ते उपदेशिती रामराव । एक पत्नी एक वाणी ॥२६॥
रामें उपदेशिले रामदास । रामदास उपदेशिती कल्याणास । कल्याणें बाळकृष्णास । कृपाप्रसाद अर्पिला ॥२७॥
चिंतामणी जाहले तेथूनी । रामकृष्णही वदती कोणी । तुकारामा भगवद्‍भजनीं । रामकृष्णें लाविले ॥२८॥
तया पासोनि ब्रह्मचैतन्य । सद्‍गुरु बोधिले आनंदधन । परंपरा करितां श्रवण । रामभक्ती जडतसे ॥२९॥
रामदास सामर्थ्य समर्थ । होवोनि ठेले विख्यात । समर्थ सांप्रदाय ऐसें वदत । तैपासोनि ॥३०॥
त्रयोदशाक्षरी रामनाम । वेदशास्त्राहोनिं परम । जेणें पावती विश्राम । साधकजन ॥३१॥
जे वंदिलें शिवानीं । तेथें मानवा कोण गणी । सद‍भावें ठेवितां ध्यानीं । रामभेटी होतसे ॥३२॥
साह्य करी हनुमंत । दुष्टनिंदकां निवारित । भजनीं सदाप्रेम देत । आशिर्वाद संताचा ॥३३॥
अनंत जन्मींचें भाग्य । असतां घडे हा योग । नातरी संसृतीचा भोग । सुटेना कीं ॥३४॥
असो ऐसा अनुग्रह झाला । गणपती ह्रदयीं बिंबला । बहुतांचे उपयोगा आला । भवसिंधू तराया ॥३५॥
पुन्हां धरिलें मौन । रानीवनीं करिती भ्रमण । गणपती सोडिना चरण । सदा सन्निध वास करी ॥३६॥
देहाची कींव सांडिलीं । गुरुसेवा आदरिली । चरणीं वृत्ती लिगडली । लोहचुंबका सारखी ॥३७॥
गुरुसेवा अति गहन । गहन तितुकी सधन । देहाचें करोनि उपकरण । मन मुरडिलें सेवेकडे ॥३८॥
एकेदिनीं मिळे अन्न । एके दिनीं उपोषण । तृष्णा क्षुधा हें बंधन । तोडिलें मर्त्य लोकिचें ॥३९॥
वस्त्रप्रावर्ण आकाश । तृण भूमी शय्येस । ज्ञानज्योतीचा प्रकाश । कष्ट न वाटे ॥४०॥
जिकडे गुरु धांवती । तिकडे धांवावे शीघ्र गरी । झाडोनि ठेविती क्षिती । बैसावया कारणें ॥४१॥
गुरु बैसलियावरी । प्रेम भरें चरण चुरी । मौन्य धरिलें बाहेरी । अंतरी ध्यान श्रीगुरुचें ॥४२॥
श्रीगुरु हेचि पंचप्राण । गुरुआज्ञा वेदवचन । तयावाचोन आन स्थान । न देखे तिळभरी ॥४३॥
गुरुहोन आन दैवत क। न देखे त्रिभुवनांत । धन्य धन्य गुरुपूत । देव धांगती दर्शना ॥४४॥
इंद्रियें सोडिली विषयगुंती । गुरुसेवेकडे धांवतई । सेवेवाचोनि व्यावृत्ती । गोड न वाटें ॥४५॥
कमल एक भुंगे अनेक । सर्वत्र धांवती तात्कालिक । इंद्रियभ्रमर वेगें अधिक । धांवती गुरुपदाब्जीं ॥४६॥
मन चंचल अनिवार । परी रिघालें सगुदरुघर । चंचलस्थिती गेली दूर । ठाईच उन्मन झालें ॥४७॥
चित्त चिंती गुरुवर । बुध्दि स्थीर झाली चतुर । गेला समूळ अहंकार । परम लीनता बाणली ॥४८॥
वासना इच्छी चरणरज । तृष्णा धरी सद्‍गुरुकाज । अनन्यपण सहजी सहज । गुरुपदीं जाहलें ॥४९॥
क्वचित्काळीं सेवा घेती । कचितू झिरकारोनी देती । दुरुत्तरें बोलोनि पाहती । निष्ठा सतू शिष्याची ॥५०॥
क्वचित्‍ वैभवा वानावें । क्वचित्‍ तृणतुल्य करावें । हर्ष विषादाचे गोवे । घालिती अनेक ॥५१॥
परी मान ना अपमान । लोभग्रस्त नोहे मन । गुरुपदीं गेलें रंगोन । दुजे रिधाया ठाव नाहीं ॥५३॥
धक्के चपटे मारिती । अहंभूता निवारिती । सद्‍गुरू सतशिष्याप्रती । स्थापिती निजपदावरी ॥५३॥
अनंत सुकृतांची ठेव । असतां सदगुरुपदी भाव । दुर्लभ दुर्लभ आडभाव । ठाईठाई पडतसे ॥५४॥
सद्‍गुरु वचनीं अढळ विश्वास । तोचि साक्षात ब्रह्मरस ।  गुरुपूत म्हणावे तयास । त्रिलोक्य वंद्य ॥५५॥
गुरुवचनीं विकल्पधरी । तो जाण अनाधिकारी । चौर्‍यांशी लक्ष फेरी । चुकणार नाहीं ॥५६॥
असो सदगुरुसेवा गहन । गणपती करी रात्रंदिन । देवादिकां दुर्लभस्थान । उपभोगी जो ॥५७॥
तुकाराम परमहंस । दुर्गमस्थळीं वनीं वास । सेवा कठिण बहुवस । विचारा मनीं ॥५८॥
ऐसे तुकाराम संत । परमहंस विरक्त । अनन्यपणें भगवद‍भक्त । नि:संदेही ॥५९॥
लोकीं वागती वेडयापरी । वेडा तुका म्हणती सारी । भाविकां नवसा सत्वरी । पावती नित्य ॥६०॥
बहुत लोक दर्शना येती । कोणासवें न बोलती । बोलिल्या अर्थ व्युत्पत्ती । प्राकृता न कळेची ॥६१॥
कोठेंही फिरत असावें । श्वान बालकासीव खेळावें क। कोठेंही खावें जेवावें । बंधन नाहीं ॥६२॥
नानापरीचे नवस । नागरीक करिती आया । म्हणती मजला पुत्र झालिया । तुक्या करवीं कान टोंचूं ॥६४॥
कोणाची मुलें न वांचतीं । ते नाककान टोचविती । काकुलतेनें शरण येती । पुत्र वांचूदे आपुला ॥६५॥
व्याधिग्रस्त कितीएक । मानसीक कामना अनेक । पुरवोनि दाविती कौतुक । चमत्कृती जगामाजी ॥६६॥
इति श्रीसद‍ गुरुलीलामृते चतुर्थो्ध्यायांतर्गत तृतीयसमास: । ओंवीसंख्या ॥६६॥
॥ श्रीसद‍गुरूनाथार्पणमस्तु ॥
॥ श्रीराम समर्थ ॥