वास्तुशांती - यज्ञोपवीत संस्कार :

यज्ञोपवीत संस्कार :

आचम्य, प्राणानायम्य, देशकालौ, संकीर्त्य अद्यपूर्वोच्चरित वर्तमान एवंगुण विशेषण विशिष्टायांशुभपुण्यतिथौ मम ।

यजमानस्य आत्मनः श्रुतिस्मृति पुराणोक्त, फलप्राप्त्यर्थं, श्रौतस्मार्त, कर्मानुष्ठानसिद्धयर्थं, यज्ञोपवीतसंस्कारं, अहं करिष्ये ।

डाव्या हाताच्या अंगठयात जानवी / जानवे अडकवून, उरलेला जानव्याचा सर्व भाग डाव्या हाताच्या तळव्यावर ठेवावा. उजव्या हातात तुलसीपत्र / दर्भ घेऊन जानव्यावर मंत्र म्हणत फुलपात्रातील पाणी शिंपडावे ( प्रोक्षण करावे ) प्रथम गायत्री मंत्र म्हणावा.

ॐ भूर्भुवःसुवः तत्सवितुरवरेण्यं....प्रचोदयात् । ॐ आपोहिष्ठामयोभुव स्तान उर्जेदधातन ॥ महेरणायचक्षसे ॥ योवः शिवतमोरसस्तस्यभाज यतेहनः ॥ उशतीरिवमातरः ॥ तस्माअरंगमामवोयस्यक्षयायजिन्वथ ॥ आपोजनयथाचनः ॥ आपोवाइद सर्वंविश्वाभूतान्यापः प्राणावा आपः पशव आपोन्नमापोमृतमापः सम्राडापोविराडापः स्वराडापश्र्छंदास्यापोज्योती ष्यापोयजू ष्यापः सत्यमापः सर्वादेवताआपोभूर्भुवः सुवराप ॐ ॥ दधिक्राव्णोअकारिषंजिष्णोरश्वस्यवाजिनः ॥ सुरभिनोमुखाकरतप्रण आयू षितारिषत् ॥ आपोहिष्ठामयोभुवस्तान ऊर्जेदधातन । महेरणायचक्षसे ॥ योवःशिवतमोरसस्तस्यभाजयतेहनः । उशतीरिवमातरः ॥ तस्माअरंगमामवोयस्यक्षयायजिन्वथ । आपोजनयथाच नः ॥ हिरण्यवर्णाः शुचयः पावकायासुजातः कश्यपोयास्विंद्रः ॥ अग्निंया गर्भंदधिरेविरुपास्तान आपःश स्योनाभवतु ॥ यासा राजावरुणोयातिमध्येसत्यानृतेअवपश्यंजनानम् ॥ मधुश्चुतः शुचयोयाः पावकास्तान आपःश स्योनाभवंतु ॥ यासांदेवादिविकृण्वंतिभक्षंयाअंतरिक्षेबहुधाभवंति ॥ याः पृथिवींपयसोंदंतिशुक्रास्तान आपःश स्योनाभवंतु ॥ शिवेनमाचक्षुषापश्यतापः शिवयातनुवोपस्पृशतत्वचंमे ॥

सर्वा अग्नी रप्सुषदोहुवेवोमयिवर्चोबलमोजोनिधत्त ॥ पवमानः सुवर्जनः ॥ पवित्रेणविचर्षणिः ॥ यःपोतासपुनातुमा ॥ पुनंतुमादेवजनाः ॥ पुनंतुमनवोधिया ॥ पुनंतुविश्व आयवः ॥ जातवेदःपवित्रवत् ॥ पवित्रेणपुनाहिमा ॥ शुक्रेणदेवदीद्यत् ॥ अग्नेक्रत्वाक्रतू रनु ॥ यत्तेपवित्रमर्चिषि ॥ अग्नेविततमंतरा ॥ ब्रह्मतेनपुनीमहे ॥ उभाभ्यांदेवसवितः ॥ पवित्रेणसवेनच ॥ इदंब्रह्मपुनीमहे ॥ वैश्वदेवीपुनतीदेव्यागात् ॥ यस्यैबह्वीस्तनुवोवीतपृष्ठाः ॥ तयामदंतःसधमाद्येषु ॥ वय स्यामपतयोरयीणाम् ॥ वैश्वानरोरश्मिभिर्मापुनातु ॥ वातः प्राणेनेषिरोमयोभूः ॥ द्यावापृथिवीपयसापयोभिः ॥ ऋतावरीयज्ञियेमापुनीताम् ॥ बृहद्भिःसवितस्तृभिः ॥ वर्षिष्ठैर्देवमन्मभिः ॥ अग्नेदक्षैःपुनाहिमा ॥ येनदेवताअपुनत ॥ येनापोदिव्यंकशः ॥ तेनदिव्येनब्रह्मणा ॥ इदंब्रह्मपुनीमहे ॥ यःपावमानीरध्येति ॥ ऋषिभिःसंभृत रसम् ॥ सर्व सपूतमश्नाति ॥ स्वदितंमातरिश्वना ॥ पावमानीर्योअध्येति ॥ ऋषिभिःसंभृत रसम् ॥ तस्मैरसस्वतीदुहे ॥ क्षीर सर्पिर्मधूदकं ॥ पावमानीःस्वस्त्ययनीः ॥ सुदुघाहिपयस्वतीः ॥ ऋषिभिःसंभृतोरसः ॥ ब्राह्मणेष्वमृत हितम् ॥ पावमानीर्दिशंतुनः ॥ इमंलोकमथोअमुम् ॥ कामान्त्समर्धयंतुनः ॥ देवीर्देवैःसमाभृताः ॥ पावमानीःस्वस्त्ययनीः ॥ सुदुघाहिघृतश्चुतः ॥ ऋषिभिःसंभृतोरसः ॥ ब्राह्मणेष्वमृत हितम् ॥ येनदेवाःपवित्रेण ॥ आत्मानंपुनतेसदा ॥ तेनसहस्त्रधारेण ॥ पावमान्यःपुनंतुमा ॥ प्राजापत्यंपवित्रम् ॥ शतोद्याम हिरण्मयम् ॥ तेनब्रह्मविदोवयम् ॥ पूतंब्रह्मपुनीमहे ॥ इंद्रःसुनीतीसहमापुनातु ॥ सोमःस्वस्त्यावरुणःसमीच्या ॥ यमोराजाप्रमृणाभिःपुनातुमा ॥ जातवेदामोर्जयंत्यापुनातु ॥

जानवी पिळून जानव्यातील पाणी काढून टाकावे. डाव्या हाताच्या अंगठयात सर्व जानव्यांचा एक भाग अडकवावा. जानव्याचा दुसरा भाग उजव्या बाजूच्या गुडघ्यात अडकवावा. उजव्या हाताच्या अंगठयाने एक एक जानवे अभिमंत्रित करावे.

॥ ॐ भूरग्निंचपृथिवींचमांच ॥ त्री श्चलोकान्त्संवत्सरंच ॥ प्रजापतिस्त्वासादयतु ॥ तयादेवतयांगिरस्वध्रुवासीद ॥
ॐ भुवोवायुंचांतरिक्षंचमांच ॥ त्री श्चलोकान्त्संवत्सरंच ॥ प्रजापतिस्त्वासादयतु ॥ तयादेवतयांगिरस्वध्रुवासीद ॥
ॐ स्वरादित्यंचदिवंचमांच ॥ त्री श्चलोकान्त्संवत्सरंच ॥ प्रजापतिस्त्वासादयतु ॥ तयादेवतयांगिरस्वध्रुवासीद ॥

ॐ भूर्भुवःसुवश्चंद्रमसंचदिशश्चमांच ॥ त्री श्चलोकान्त्संवत्सरंच ॥ प्रजापतिस्त्वासादयतु ॥ तयादेवतयांगिरस्वध्रुवासीद ॥ ॐकारं प्रथमतंतौ न्यसामि ॥ अग्निं द्वितीयतंतौ न्यसामि ॥ नागांस्तृतीयतंतौ न्यसामि ॥ सोमं चतुर्थतंतौ न्यसामि ॥ पितृन्पंचमतंतौ न्यसामि ॥ प्रजापतिं षष्ठतंतौ न्यसामि ॥ वायुं सप्तमतंतौ न्यसामि ॥ सूर्यमष्टमतंतौ न्यसामि ॥ विश्वानदेवान नवमतंतौ न्यसामि ।

जानव्याची दोनही टोके दोन हाताच्या अंगठयात धरुन, आपले तळवे पूर्व दिशेकडे करुन आपले दोनही हात आपल्या मस्तकाच्या समांतर वर करावेत. ( जानवी सूर्याला दाखवावीत. )

॥ उद्वयंतमसस्परिपश्यंतोज्योतिरुत्तरं ॥ देवंदेवत्रासूर्यमगन्मज्योतिरुत्तमं ॥ उदुत्यंजातवेदसंदेवंवहंतिकेतवः ॥ दृशेविश्वायसूर्यं ॥ चित्रंदेवानामुदगादनीकं चक्षुर्मित्रस्यवरुणस्याग्नेः ॥ आप्राद्यावापृथिवीअंतरिक्ष सूर्याआत्माजगतस्तस्थुषश्च ॥ त्रिस्ताडयेत् ॥

दोनही हातातील जानवी गुंतणार नाहीत अशी दक्षता घेऊन ३ वेळा टाळी वाजवावी.

( हस्ताभ्यां त्रिस्ताडयेत् ॥ ) ( इति यज्ञोपवीत अभिमंत्रणम् ) पंचगव्य प्राशन व यज्ञोपवीत धारण संकल्प -

कर्त्याने आचमन प्राणायाम करुन, हातात अक्षता घेऊन संकल्प करावा,

अद्यपूर्वोच्चरित.....फलप्राप्त्यर्थं शरीर शुद्धयर्थं पंचगव्य प्राशनं, तथाच कर्मानुष्ठानसिद्धयर्थं यज्ञोपवीतधारणं करिष्ये ।

पंचगव्य प्राशन मंत्र - ( त्रिवारं ( तीनवेळा ) पिबेत् ! )

यत्वगस्थिगतं पापं देहे तिष्ठति मामके ।
प्राशनात्पंचगव्यस्य दहत्यग्निरिवेंधनम् ॥

" ॐ " असे म्हणून प्राशन करावे, नंतर आचमन करावे. यज्ञेपवीत धारण करताना प्रथम उजव्या हातात जानवे घालून मग गळयात घालावे. यज्ञोपवीत धारणकरण्याचा मंत्र -

ॐ यज्ञोपवीतंपरमंपवित्रंप्रजापतेर्यत्सहजंपुरस्तात् ॥ आयुष्यमग्य्रं प्रतिमुंचशुभ्रंयज्ञोपवीतंबलमस्तुतेजः ॥

आचमन करुन नंतर उदक सोडावे -

यज्ञोपवीतधारणांगभूतं दशगायत्री जपं अहं करिष्ये ।

उजव्या हाताच्या अंगठयात नवे जानवे धरावे, व दहावेळा गायत्री मंत्राचा जप करावा.
जप झाल्यावर जुने जानवे ( असल्यास ) डाव्या खांद्यावरुन खाली घेऊन काढावे व दोरा तोडावा.

जीर्णयज्ञोपवीत विसर्जन मंत्र -
यज्ञोपवीतं यदि जीर्णवंतं वेदांतवेद्यं परब्रह्मसूत्रम् ।
आयुष्यमग्य्रं प्रतिमुंच शुभ्रं जीर्णोपवीतं विसृजस्तु तेजः ॥
समुद्रं गच्छ स्वाहा ।

( इति यज्ञोपवीत धारणम् )