श्री तुकाराम महाराज हरिपाठ

१
नमिला गणपति माऊली सारजा । आतां गुरुराजा दंडवत ॥१॥
गुरुरायाचरणीं मस्तक ठेविला । आल्या स्तुतीला द्यावी मती ॥२॥
गुरुराया तुजऐसा नाहीं सखा । कृपा करुनी रंका धरीं हातीं ॥३॥
तुका म्हणे माता पिता गुरु बंधु । तूंचि कृपासिंधु पांडुरंगा ॥४॥
२
पहाटेच्या प्रहरीं म्हणा हरि हरी । तया सुखा सरी नाहीं दुजें ॥१॥
केशव वामन नारायण विष्णु । कृष्ण संकर्षणु राम राम ॥२॥
माधवा वामना श्रीधरा गोविंदा । अच्युत मुकुंदा पुरुषोत्तमा ॥३॥
नरहरी भार्गवा गोपाळा वासुदेवा । हृषीकेशा पावा स्मरणमात्रें ॥४॥
तुका म्हणे एका नामीं भाव ।  राहे होय साह्य पांडुरंग ॥५॥
३
अयोध्या मथुरा काशी अवंतिका । कांची हे द्वारका माया सत्य ॥१॥
मोक्ष पुर्‍या ऐशा नित्य वाचे स्मरे । प्राणी तो उद्धरे स्मरणमात्रें ॥२॥
नित्य नित्य मनीं हरि आठवावा । तेणेंचि तरावा भवसिंधु ॥३॥
तुका म्हणे ऐसा नामाचा महिमा । राहील जो नेमा तोचि धन्य ॥४॥
४
यमुना कावेरी गंगा भगीरथी । कृष्णा सरस्वती तुंगभद्रा ॥१॥
नर्मदा आठवी वेळोवेळी वाचे । नाहीं भय साचें प्राणियासी ॥२॥
जयाचे संगती प्राणी उद्धरती । दर्शनेंच होती मुक्‍ति प्राप्त ॥३॥
तुका म्हणे नामीं एकनिष्ठ भाव । तेथें वासुदेव सर्व काळ ॥४॥
५
प्रातःकाळीं नाम पवित्रचि घ्यावें । तेणें विसरावें जन्ममृत्यु ॥१॥
नळ युधिष्ठिर जनक जनार्दन । स्मरणेंचि धन्य होती प्राणी ॥२॥
न करा आळस नाम घेतां वाचे । नाहीं भय साचें प्राणियांसी ॥३॥
तुका म्हणे वाचें गाईल गोविंद । होईल परमानन्द नामें एका ॥४॥
६
कश्यप गौतम भारद्वाज अत्री । ऋषि विश्वामित्र नाम थोर ॥१॥
जमदग्नि मुनि वसिष्ठ वर्णिला । तिन्हीं लोकीं झाला वंद्य एक ॥२॥
नाम घेतां नुरे पाप ताप दैन्य । होय थोर पुण्य उच्चारितां ॥३॥
तुका म्हणे ऐसी उच्चारितां वाणी । तेथें अंतःकरणीं सुख होय ॥४॥
७
अहिल्या द्रौपदी सीता तारा चारी । मुख्य मंदोदरी पतिव्रता ॥१॥
नामें घेतां त्यांची वाणी हे पवित्र । होय कुळगोत्र उद्धरण ॥२॥
संकल्प विकल्प सांडोनियां दुरी । वाचे हरि हरी उच्चारावे ं ॥३॥
नाहीं बद्धकता तया संसाराची । जाचणी यमाची मग कैंची ॥४॥
८
व्यास अंबरीष वसिष्ठ नारद । शौनक प्रल्हाद भागवत ॥१॥
नित्य स्मरण करी यांचें जरी प्राणी । पुन्हां नाहीं खाणी चौंर्‍याशींची ॥२॥
शुक पराशर मुनि पुंडलीक । अर्जुन वाल्मीक नाम गाती ॥३॥
बली बिभीषण भीष्म रुक्मांगद । बकदाल्भ्य शुद्ध महाऋषि ॥४॥
तुका म्हणे यांचीं नामें येतां वाणीं । प्रत्यक्ष तो प्राणी देवाऐसा ॥५॥
९
गीता भागवत वेद उच्चारितां । पापाची तों वार्ता कोठें राहे ॥१॥
सकळ वासना नामीं जे रंगली । साधनें राहिली  मग कैंची ॥२॥
म्हणोनिया नेम ऐसा तारी जीवा । होय तोचि देवा आवडता ॥३॥
उगवला दिवस जाय तो क्षणांत । विचारूनि हित वेगीं करा ॥४॥
तुका म्हणे स्मरा वेगीं विठोबासी । न धरा मानसीं दुजें कांहीं ॥५॥
१०
तीर्थांचें जें मूळ व्रतांचें जें फळ । ब्रह्म तें केवळ पंढरीये ॥१॥
तें आम्हीं देखिलें आपुले नयनीं । फिटलीं पारणीं लोचनांचीं ॥२॥
जिवींचा जिव्हाळा सुखाचा शेजार । उभें कटीं कर ठेवूनियां ॥३॥
जगाचा जनिता कृपेचा सागर । दीनां लोभपर दुष्टां काळ ॥४॥
सुरवरां चिंतनीं मुनिवरां ध्यानीं । आकार निर्गुणीं तोचि असे ॥५॥
तुका म्हणे नाहीं श्रुती आतुडलें । आम्हां सांपडलें गीतीं गातां ॥६॥
११
राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा । रविशशिकळा लोपलिया ॥१॥
कस्तुरी मळकट चंदनाची उटी । रुळे माळ कंठीं वैजयंती ॥२॥
मुकुट कुंडलें श्रीमुख शोभलें । सुखाचें ओतिलें सकळही ॥३॥
कांसे सोनसळा पांघरे पाटोळा । घननीळ सावळा बाइयांनो ॥४॥
सकळही तुम्ही व्हा गे एकीसवा । तुका म्हणे जीवा धीर नाहीं ॥५॥
१२
आवडे हें रूप गोजिरें सगुण । पाहतां लोचन सुखावले ॥१॥
आतां दृष्टीपुढें ऐसाचि तूं राहे । जों मी तुज पाहें पांडुरंगा ॥२॥
लांचावलें मन लागलीसे गोडी । ते जीवें न सोडी ऐसें झालें ॥३॥
तुका म्हणे आम्हीं मागावें लडिवाळी । पुरवावी आळी मायबापें ॥४॥
१३
शंख चक्र गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती दोन्हीं कानीं ॥१॥
मस्तकीं मुकुट नवरत्नहार । वरी पीतांबर पांघुरला ॥२॥
रत्नहिरेजडित कटीं कडदोरा । रम्य शोभे हिरा बेंबीपाशी ॥३॥
जडित कंकण कर्णी शोभे मुद्रिका । लाचावला तुका भेटीसाठीं ॥४॥
१४
नेणें जप तप योग युक्‍ति ध्यान । करितां चिंतन रात्रंदिवस ॥१॥
नेणें कांहीं देवा झालों उतराई । मागें लागों पाहीं बाळ जैसा ॥२॥
भाव-गंगोदकें आम्ही शुद्ध पाहें । प्रक्षाळिले पाय विटेसहित ॥३॥
जन्मली जान्हवी ज्या ठायीं उत्तम । हारावया श्रम भाविकांचे ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही झालों पुण्यवंत । सेविलें अमृत रामतीर्थ ॥५॥
१५
परिमळमिश्रित करूनि उटणें । नारायण तेणें तोषविला ॥१॥
पय घृत दहि मधु ते शर्करा । गोशृंगधारा अखंडित ॥२॥
करोनि संयुक्‍त ओपियली ईशा । पंचामृतें तैशी पंचविधि ॥३॥
तुका म्हणे जेथें गंगे जन्म झाला । प्रसाद दिधला आम्हालागी ॥४॥
१६
आपुलिया घरीं कष्ट तरी करीं । आणोनि घागरी गंगोदक ॥१॥
करोनि विनंती विनवितो तुम्हां । स्नान पुरुषोत्तमा करा वेगीं ॥२॥
उत्तम वस्त्रानें पुसावें तें अंग । करोनि अभ्यंग सर्वांगासी ॥३॥
परिधान वस्त्रें केलें पीतांबरें । तेणें हें साजिरें रूप दिसे ॥४॥
तुका म्हणे नेत्र पाहतां निवाले । ध्यान संचारलें हृदयामाजीं ॥५॥
१७
मन हा मोगरा अर्पूनी ईश्वरा । पुनरपि संसारा येणें नाहीं ॥१॥
मन हें सेवंती अर्पूनी भगवंतीं । पुनरपि संसृती येणें नाहीं ॥२॥
मन हें तुळसी अर्पूनी हृषीकशी । पुनरपि जन्मासी येणे नाहीं ॥३॥
तुका म्हणे ऐसा जन्म दिला देवा । तया वास व्हावा वैकुंठासी ॥४॥
१८
नामपुष्प शुद्ध गळां घाला हार । विवेक सारासार तुरा लावूं ॥१॥
बोध भाळीं बुका क्षमा तुलसीदळ । वाहतां गोपाळ संतोषतो ॥२॥
गाइलीया गुण संतोषें तयानें । करितां कीर्तनें आल्हादे तो ॥३॥
आल्हादे हा देव कीर्ति वाखाणितां । पवाडे सांगतां याचे यास ॥४॥
याचे यास करूं सर्व निवेदन । वारील हा शीण संसारींचा ॥५॥
संसाराचा वारा लागों नेदी अंगा । भावे पांडुरंगा आळवितो ॥५॥
तुका म्हणे आतां उजळली आरती । भावें तो श्रीपती ओंवाळूंया ॥७॥
१९
शब्दाचिया भावें केला उपचार । तेणें सर्वेश्वर संतोषला ॥१॥
शब्दाचिया करें करविलें भोजन । धाला नारायण तेणें सुखें ॥२॥
शब्दाचिया करें करविले आचमन । तांबूल अर्पून फळें पुष्पें ॥३॥
तुका म्हणे अन्नाआधी धूपदीप । उपचार अल्प समर्पिले ॥४॥
२०
मजलागीं नाहीं ज्ञानाची ती चाड । वाचे घेत गोड नाम तुझें ॥१॥
नेणतें लेकरुं आवडीचें नातें । बोले वचनातें आवडीनें ॥२॥
भक्‍तिविण कांहीं वैराग्य तें नाहीं । घातला विठाई भार तुज ॥३॥
तुका म्हणे नाचूं निर्लज्ज होउनी । नाहीं मझे मनीं दुजा भाव ॥४॥
२१
पूजूं नारायण शब्दाचे सुमनें । मंत्रपुष्प तेणें वाहियेलें ॥१॥
भावाचे पैं हातीं जोडुनी ओंजळ । समर्पिलें जळ शुद्ध भावें ॥२॥
मुखशुद्धी तांबूल दिलें तुळसीदल । आनंद सकळ ओसंडला ॥३॥
तुका म्हणे आतां उरलें नाहीं । नामाविण कांहीं बोलावया ॥४॥
२२
समाधान चित्ताचें चरणा आलिंगन । पायावरी मन स्थिरावलें ॥१॥
जैसें केलें तैसें घालूं लोटांगणा । करूं प्रदक्षिणा नमस्कार ॥२॥
प्रार्थितों मी तुज राहें माझें पोटीं । हृदयसंपुटीं देवराया ॥३॥
क्षेम आलिंगन दिली पयीं मिठी । घेतलीसे लुटी अमूप हो ॥४॥
तुका म्हणे आतां आनंदीआनंद । गाऊं परमानंद मनासंगें ॥५॥
२३
काय उपचार करूं पांडुरंगा । हेंचि मज सांगा विचारूनी ॥१॥
कोणता पदार्थ उणा तुजपासी । बोलाया वाचेशीं मौन पडे ॥२॥
शंकर-शेषादि करिती स्मरण । तेथें माझें मन गाऊं शके ॥३॥
इंद्र सुरवर वाहती सुमनें । तेथें म्यां वाहणे ं काय एक ॥४॥
परीं आवडीनें जोडूनी ओंजळ । बुका वाहूं माळ तुळसीची ॥५॥
उणें पुरें तुम्ही करूनियां सांगा । जिवालागीं मग सुख तेव्हां ॥६॥
तुका म्हणे माझी ऐकावी प्रार्थना । तुम्ही नारायणा सेवकाची ॥७॥
२४
कैसें करूं ध्यान कैसा पाहूं तुज । वर्म दावी मज याचकासी ॥१॥
कैसी भक्‍ति करूं सांग तुझी सेवा । कोण्या भावें देवा आतुडसी ॥२॥
कैसी कीर्ति वाणूं कैसा लक्षीं जाणूं । जाणुं हा कवणूं कैसा तुज ॥३॥
कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्तीं । कैसी स्थिति मति न कळे मज ॥४॥
तुका म्हणे जैसें दास केलें देवा । तैसें हें अनुभवा आणीं मज ॥५॥
२५
काय तुज कैसें जाणावें गा देवा । आणावे अनुभवा कैशापरी ॥१॥
सगुण निर्गुण स्थूल कीं लहान । न कळे अनुमान मज तुझें ॥२॥
कोणता निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तारावया ॥३॥
तुका म्हणे कैसें पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वर्म ठावें ॥४॥
२६
स्तुती करूं तरी कोण माझी मती । वेदां पडे भ्रांति हें आश्चर्य ॥१॥
परी हा जिव्हाग्रीं रामकृष्णहरी । बैसवीं लौकरी यातीगुण ॥२॥
रूप गुण कीर्ति कृपाळू उदार । वर्णावया पार ब्रह्मा नेणे ॥३॥
रूपीं नामीं शिव होऊनिया वेडा । वर्णिला पवाडा रामनामीं ॥४॥
तुका म्हणे मज नेणवेचि शिव । नाहीं राहिला वाव बोलावया ॥५॥
२७
नामाचा प्रताप न वर्णवेचि मज । सांग गरुडध्वज राहे तेथें ॥१॥
मम वाचा किती परतल्या श्रुती । वेद मुखें श्रुती मौन ठेले ॥२॥
वर्णूं नेणें शेष नामाचा पवडा । चिरलिया रांडा जिव्हा त्याच्या ॥३॥
अनुसरली रमा वर्णावया श्रीहरी । पायांची किंकरी होऊनि ठेली ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही मानव किंकर । वर्णावया पार न कळे तुझा ॥५॥
२८
आम्हीं मानवानी वर्णावें तें काय । सुरवर पाय वंदिताती ॥१॥
गणेश शारदा करिती गायन । आदिदेव गण श्रेष्ठ श्रेष्ठ ॥२॥
जयाच्या गायना तिष्ठतो शंकर । तयासी पैं पार न कळे तुझा ॥३॥
तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची ती मती नागविली ॥४॥
२९
अगा महाविष्णु अनंत भुजांच्या । आम्हां अनाथांच्या सोयरीया ॥१॥
न कळे महिमा वेद मौनावती । तेथें माझी मति कोणीकडे ॥२॥
काय म्यां वर्णावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना शक्‍ति नव्हे ॥३॥
रविशशी जेथें तेजें सामावती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही बाळ तूं माऊली । करावी साउली करुणेची ॥५॥
३०
नमो विश्वरूपा अगा मायबाप । अपारा अमूपा पांडुरंगा ॥१॥
विनवितो रंक दास मी सेवक । वचन तें एक आइकावे ॥२॥
तुझी स्तुती वेद करितां भागला । निवांतचि ठेला नेति नेति ॥३॥
ऋशि मुनि बहु सिद्ध कविजन । वर्णितां तुझे गुण न सरती ॥४॥
तुका म्हणे तेथें काय माझी वाणी । जे तुझी वाखाणी कीर्ति देवा ॥५॥
३१
विनविजे ऐसे भाग्य नाहीं देवा । पायांशीं केशवा सलगी केली ॥१॥
धीटपणे पत्र लिहिलें आवडी । पार नेणें थोडी मति माझी ॥२॥
जेथें वेदां तुझा न कळेचि पार । तेथें मी अपार  काय वानूं ॥३॥
जैसे तैसे माझे बोल अंगिकारी । बोबड्या उत्तरी गौरवितो ॥४॥
तुका म्हणे विटेवरी जीं पाऊलें । तेथें म्यां ठेविलें मस्तक हें ॥५॥
३२
त्रिगुण आटीव वाचेचा पसारा । पडेल विचार सर्व रस ॥१॥
आदि मध्य अंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळुनी गेलें ॥२॥
रामकृष्ण नाम माळ ही साजिरी । ओंविली गोजिरी कर्णीं मनी ॥३॥
तुका म्हणे तनु झाली हे शीतल । आवडी सकळ ब्रह्मानंदें ॥४॥
३३
इतुकें करीं देवा ऐकें वचन । समूळ अभिमान जाळीं माझा ॥१॥
इतुकें करीं देवा आइकें हे गोष्टी । सर्व समदृष्टी तुज देखें ॥२॥
इतुकें करीं देवा विनवितों तुज । संतचरण रज वंदी माथां ॥३॥
इतुकें करी देवा आइकें हे मात । हृदयीं पंढरीनाथ दिवसरात्रीं ॥४॥
भलतियां भावें तारी पंढरीनाथा । तुका म्हणे आतां शरण आलों ॥५॥