सूत

{ sūta }

Puranic Encyclopaedia

SŪTA   III. A blended class of people. (See under Varṇa).
SŪTA I   
1) General information.
A hermit who recounted the Purāṇas to other hermits at Naimiṣa forest. He was a disciple of Vyāsa. Vyāsa composed the Purāṇas and taught them to his son, hermit Śuka who was a man of abstinence and who was not born of womb. At this time Vyāsa had another disciple named Sūta. It is stated in [Devī Bhāgavata, Skandha 9] , that this Sūta who was a fellow disciple of Śuka, who had learned all the Purāṇas directly from the teacher Vyāsa, and who was capable saying stories so convincingly, was the son of the hermit Lomaharṣa.
2) In Naimiṣāraṇya.
Sūta who had learned the Purāṇas directly form Vyāsa, happened to reach Naimiṣāraṇya once. (See under Naimiṣāraṇya). Naimiṣāraṇya is the abode of hermits in the Kali-age. In days of old, hermits, who were miserable because of the evils of Kaliyuga, which was fast approaching, gathered here at the end of Dvāparayuga. They went to the world of Brahmā to consult about the means and ways of preventing the evils of Kaliyuga. Having heard their complaints Brahmā brought a wheel of the figure of mind and placing it before the hermits told them thus: “You follow this wheel. The place where this wheel falls down will be a place of purity, which will not be affected by the evils of Kaliage. There you can live in peace, without being affected by the evils of Kali-age till the coming of the Satyayuga.” Saying these words Brahmā set the wheel rolling in front of them. The hermits followed it. The wheel rolled on till it reached the earth, fell down and was crumbled to powder in a particular place. That place became famous later under the name Naimiṣāraṇya. Sūta came to this place. As soon as they saw Sūta, the hermits such as Śaunaka and others who were living there welcomed Sūta with hospitality and told him thus: “Oh! hermit, you are the disciple of Vyāsa. You have learned the eighteen Purāṇas from Vyāsa We are eager to hear them. So please recite to us the Purāṇas, the hearing of which will remit all sins and secure heaven.” According to this request Sūta recited the eighteen Purāṇasto the gathering of the hermits. It is in the form of the teaching of Sūta to Śaunaka and the others, i.e. in the form of a dialogue between Sūta and Śaunaka, that the people got the Purāṇas. [Devī Bhāgavata, Skandha I] .
3) Sūta was beheaded.
In [Bhāgavata, Skandha 10] , there occurs a story, stating how Balabhadrarāma cut off the head of Sūta as the battle of Kurukṣetra had started when Sūta had been reciting the eighteen Purāṇas in Naimiṣāraṇya and how his head was fixed in its place again and he was brought to life. (For further details see under Balabhadrarāma, Para 6).
4) Other details.
Sūta was one of the hermits who visited Bhīṣma on his bed of arrows during the battle of Bhārata. [M.B. Śānti Parva, Chapter 47 Verse 12] .
SŪTA II   One of Viśvāmitra's sons who were expounders of the Vedas. [Mahābhārata, Anuśāsana Parva, Chapter 4, Verse 57.]

हिन्दी (hindi) WN

See : जन्मा, धागा, सारथी, पुत्र, चारण, बढ़ई

प्राचीन चरित्रकोश

सूत n.  एक जातिविशेष, जो पुराणों के पठन आदि का कार्य करती थी (रोमहर्षण ‘सूत’ देखिये) ।
सूत II. n.  विश्वामित्र ऋषि का एक पुत्र [म. अनु. ४.५७] ।
सूत III. n.  एक ऋषि, जो शरशय्या पर पड़े हुए भीष्म से मिलने उपस्थित हुआ था [म. आ. ६६.११*] ।

कोंकणी (Konkani) WN

See : धागो, मूळ

A dictionary, Marathi and English

To give a turban.
sūta m S A caste or an individual of it,--the offspring of a Kshatriya male with a Bráhman female. Their occupation is the management of horses and charioteering. 2 A charioteer. 3 A carpenter. 4 A bard, minstrel, professional encomiast.
sūta p S Born or engendered.

Aryabhushan School Dictionary

n   A thread. Texture. A line. Fig. Holding good terms with.
 m  A charioteer. A bard.
p   Born.
सुतानें स्वर्गास जाणें   To apprehend the whole on knowing the smallest portion of it.
सुतास, सुतींपातीं लागणें   To come into order.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

ना.  तंतू , दोरा , धागा ;
ना.  संधान , संबंध ;
ना.  मैत्रीसंबंध , समेट , स्नेसंबंध .

मराठी (Marathi) WN

See : दोरा, सारथी

महाराष्ट्र शब्दकोश

 न. 
 न. १ दोरा ; धागा ; सूत्र . २ नाकांत ( नथ घालण्यापूर्वी भोंक रहावें म्हणून ) घालावयाचा दोरा , धागा ( त्यावरून ). ३ - वि . सुताप्रमाणें सरळ , नीट . [ सं . सूत्र ] सुतानें चंद्राला ओंवाळणें - शुध्द द्वितीयेच्या संध्याकाळीं भाविक लोक आपल्या वस्त्राचें सूत ( दशा ) काढून तें चंद्राला अर्पण करतात आणि तूं जसा पुन्हां नवा झालास तशीं आमचीं वस्त्रें नवीं होऊं दे अशी प्रार्थना करतात त्यावरून . सुतानें सुत लागणें - एका गोष्टीच्या योगानें दुसरी गोष्ट समजणें . ( गो . ) सुतान डोंगर खेडावप - डोंगराला सूत वेढणें . सुतानें स्वर्गास गांठणें , सुतानें स्वर्गास जाणें , सुतानें स्वर्गास चढणें - एखाद्या गोष्टीचा यत्किंचित् ‍ अंश समजल्यानें बुध्दिप्रभावानें ती गोष्ट पूर्णपणें तर्कानें जाणणें . सुतास लागणें - सुरळीतपणें चालू लागणें . सुतासाठीं मणि फोडणें बरोबर नाहीं - क्षुल्लक वस्तु बचावण्यासाठीं मूल्यवान वस्तूचा नाश करणें योग्य नाहीं . सुतासुतानें - लहरीनें ; कलानें .
 पु. 
वि.  जन्मलेला ; झालेला . [ सं . ]
०काडी  स्त्री. ( कोष्टी ) सूत गुंडाळावयाची काडी .
बाप क्षत्रिय व आई ब्राह्मण अशांची संतति अशी जात व तींतील व्यक्ति ; यांचा धंदा सारथ्याचा .( त्यावरुन )
धागा ; दोरा ; तार ; रेषा , तंतु ( विशेषतः कापसाचा ).
०कुडें  न. ( गो . ) सुताचें गुंडाळें . सुतड गोतड जुळणें , सुतड गोतड असणें - एकमेकांचें गुह्य जमणें ; ( लांबचा ) संबंध असणें .
सारथी .
( ल . ) संधान ; संबंध ( आश्रय , आधार इ० चा ); मार्ग ; उपाय ( मिळविण्याचा , संपादण्याचा , साध्य करण्याचा ) नात्यागोत्याचा संबंध .
०णें   अक्रि . १ ( व . ) एखाद्या वस्तूभोवतीं सूत गुंडाळणें . २ ( ल . ) मारणें ; ठोकणें .
नासके फळ .
सुतार .
जखम इ० मध्ये धाग्याप्रमाणे आढळणारा एक जंतु .
भाट ; पुराणिक . [ सं . ]
०पुती   पुतळी - स्त्री . ( कर . ) १ कापसाचा ( जखमेवर लावावयाचा ) मणी . २ स्त्रियां मंगळागौर , शिवामूठ इ० पूजेमध्यें वस्त्रांकरितां विशिष्ट आकृतीचा कापूस करून वाहतात ती .
कापडाचे काम ; वीण .
०उवाच   उद्गा . सगळ्या पौराणिक कथा वरील जातींतील एका पुराणिकाने सांगितल्या आहेत म्हणून प्रत्येक कथेच्या प्रारंभी हा शब्द असतो , ( यावरुन ) प्रारंभ करणे .
०पोत  न. कापडाची वीण , पोत . सुतर फेणी - स्त्री . एक गुजराथी खाद्य पदार्थ . सुतरा - वि . शहाणा ; धूर्त , तीक्ष्ण . सुतवणें , सुतविणें - अक्रि . १ सुतांत गुंफणें ; ओवणें ; गोवणें . २ भोंवती सूत गुंडाळणें ( संक्रातीचीं सुगडें , वधुवर , पिंपळ इ० च्या ). विप्रीं त्या सुतवूनियां निज करीं ते कंकणें बांधिती । - अकक २ सी . स्व . १०२ . लग्नांतील तेलफळ , रुखवतांतील लाडू इ० स सूत गुंडाळणें . सुतळी , सुतळ - स्त्री . सुताची जाड दोरी .
०ळया  पु. एक प्रकारचा लगाम . सुताचा तोडा - पु . १ सुताचा तोडलेला तुकडा , दोर्‍याचा तुकडा . २ ( ल . ) कःपदार्थ ; अत्यंत हलक्या किंमतीची वस्तु . सुताड पुनव - स्त्री . ( गो . ) श्रावणी पौर्णिमा . सुताडा - पु . कापसाच्या सुताचें विणलेलें जाड वस्त्र ( लुगडें इ० ), झोर्‍या , बोर्‍या . सुताडें - न . १ ( निंदार्थी ) सुताडा . २ फार दूरचें नातेंगोतें , आप्तसंबंध ; नात्यागोत्यांचें जाळें ; घरोबा ; निकटचा संबंध . सुताडेंगुताडें , सुताडेंगोताडें , सुताडेंगाताडें , सुताडगुताड - १ सुताडें अर्थ २ पहा . २ दूरचे व्यापारी संबंध ; एकमेकांचे गुंतागुंतीचे व्यवहार किंवा संबंध . ३ सुतांची गुंतागुंत . [ सूत + गुतणें , किंवा गोत ] सुतार बांधणें - ( कर . ) पतंगास दोरा बांधण्यासाठीं फांसा करणें . सुतारा - पु . ( कोष्टी ) मागाचा एक भाग ; गुलडयाशीं समांतर असलेली काठी . सुती - स्त्री . १ प्रवेश , विस्तार - शर . २ ( व . ) एखाद्यावर दाब , वजन पाडणें ; एखाद्याच्या धाकानें निमूटपणें वागणें , ऐकणें . - वि . १ कापसाच्या सुताचें केलेलें , तत्संबंधीं . २ ( ल . ) सरळ ; नीट ; बिनचूक ; पध्दतशीर ; चोख . ३ ओळीनें , समपातळींत असलेलें , कुशलतेनें समासांत ) कापडाचा पोत , वीण , तलमपणा दाखविणें . जसें - एकसुती , दोन सुती , जाड सुती , बारीक सुती . सुतीव - वि . वरील अर्थ २ , ३ , पहा . सुतेरा - पु . कोळी नांवाचा किडा व त्याचे गुदापासून उत्पन्न होणारा तंतु , दोरा .
( ल . ) समेट ; सेहभाव ; मित्रत्वाचा संबंध .
अगदी थोडी लांबी दाखविणारे माप ; एक अष्टमांश इंच .
लगाम  पु. एक प्रकारचा लगाम . सुताचा तोडा - पु . १ सुताचा तोडलेला तुकडा , दोर्‍याचा तुकडा . २ ( ल . ) कःपदार्थ ; अत्यंत हलक्या किंमतीची वस्तु . सुताड पुनव - स्त्री . ( गो . ) श्रावणी पौर्णिमा . सुताडा - पु . कापसाच्या सुताचें विणलेलें जाड वस्त्र ( लुगडें इ० ), झोर्‍या , बोर्‍या . सुताडें - न . १ ( निंदार्थी ) सुताडा . २ फार दूरचें नातेंगोतें , आप्तसंबंध ; नात्यागोत्यांचें जाळें ; घरोबा ; निकटचा संबंध . सुताडेंगुताडें , सुताडेंगोताडें , सुताडेंगाताडें , सुताडगुताड - १ सुताडें अर्थ २ पहा . २ दूरचे व्यापारी संबंध ; एकमेकांचे गुंतागुंतीचे व्यवहार किंवा संबंध . ३ सुतांची गुंतागुंत . [ सूत + गुतणें , किंवा गोत ] सुतार बांधणें - ( कर . ) पतंगास दोरा बांधण्यासाठीं फांसा करणें . सुतारा - पु . ( कोष्टी ) मागाचा एक भाग ; गुलडयाशीं समांतर असलेली काठी . सुती - स्त्री . १ प्रवेश , विस्तार - शर . २ ( व . ) एखाद्यावर दाब , वजन पाडणें ; एखाद्याच्या धाकानें निमूटपणें वागणें , ऐकणें . - वि . १ कापसाच्या सुताचें केलेलें , तत्संबंधीं . २ ( ल . ) सरळ ; नीट ; बिनचूक ; पध्दतशीर ; चोख . ३ ओळीनें , समपातळींत असलेलें , कुशलतेनें समासांत ) कापडाचा पोत , वीण , तलमपणा दाखविणें . जसें - एकसुती , दोन सुती , जाड सुती , बारीक सुती . सुतीव - वि . वरील अर्थ २ , ३ , पहा . सुतेरा - पु . कोळी नांवाचा किडा व त्याचे गुदापासून उत्पन्न होणारा तंतु , दोरा .
लांकूड कापण्यासाठी त्यावर खूण करावयाची दोरी .
चातुर्य ; शहाणपण . [ सं . सूत्र ] ( वाप्र . ) सुताचा तोडा -
दोर्‍याचा तुकडा .
( ल . ) क्षुल्लक रकम , वस्तु . शंभर रुपये दिले त्यांपैकी सुताचा तोडा हाती लागला नाही . सुताने सूत लागणे - एका गोष्टीच्या शोधाने दुसरीचा शोध लागणे . सुताने स्वर्गास जाणे - स्वर्ग गांठणे - किंचित सुगावा लागतांच त्यावरुन तर्काने एकंदर सर्व गोष्टींचे स्वरुप ओळखणे . सुतास ( सूती ) किंवा सुतीपाती लागणे - सुरळीतपणे चालू लागणे ; नीट व्यवस्था लागणे . सुतास - सुती - सुतीपाती चालणे , लावणे - सुरळीत असणे , लावणे .
०बांधणे   देणे ( स्नेहदर्शक चिन्ह म्हणून एखाद्यास ) पागोटे देणे .
०असणे   स्नेहसंबंध असणे ; जुळते असणे .
०जमणे   मैत्री जमणे . ( नाकाशी ) सूत धरणे ( मरणोन्मुख अवस्थेत श्वासोच्छवास चालला आहे की नाही हे पाहण्यास नाकाशी सूत धरतात यावरुन ) मरणोन्मुख अवस्था . सूत नसणे मैत्री नसणे . सामाशब्द -
०काडी  स्त्री. ( कोष्टी ) जिच्या भोवती सूत गुंडाळलेले असते ती काडी ; गणा ; रिकांडी . सुतणे सक्रि . वेष्ट्णे . - शर .
०परमे   परम्याचा एक प्रकार ; लघवीतून सुतासारखे जंतू जाणे .
०पाड  पु. न सणंगाची वीण व किंमत . हे सणंग सुतापाडास बरे आहे .
०पात   पोत पु . कापडाचे विणकाम , बनावट ; वीण .

नेपाली (Nepali) WN

See : सारथी

A Sanskrit English Dictionary

सूत  mfn.  1. mfn. urged, impelled &c. ( cf. 3., p. 1241, col. 2, 1. सुत, and नृ-षूत).
सूत  mfn.  2. mfn. (for 3. See p. 1241, col. 2) born, engendered (See सु-षूत)
one that has, brought forth (young), [Mn.]; [VarBṛS.]
सूत  m.  m. quicksilver, [ŚārṅgS.]; [Sarvad.]
the sun, [W.]
सूत  m.  3. m. (of doubtful derivation, prob. to be connected with √ 1. सू; for 1. 2. सूत See pp. 1239 and 1240) a charioteer, driver, groom, equerry, master of the horse ( esp. an attendant on a king who in earlier literature is often mentioned together with the ग्राम-णी॑; in the epics also a royal herald or bard, whose business was to proclaim the heroic actions of the king and his ancestors, while he drove his chariot to battle, or on state occasions, and who had therefore to know by heart portions of the epic poems and ancient ballads; he is the son of a क्षत्रिय by a ब्राह्मणी or of a Brāhman [accord. to शाश्वत also of a शूद्र] and a क्षत्रिया; the most celebrated सूत was लोम-हर्षण who was a pupil of व्यास), [AV.] &c. &c. ( [IW. 510 n.])
a carpenter or wheelwright, [L.]
N. of a son of विश्वामित्र, [MBh.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

सूत [sūta] p.p. p.  p. p. [सू-क्त]
Born, begotten, engendered, produced.
Impelled, emitted.
तः A charioteer; सूत, चोदयाश्वान् पुण्याश्रमदर्शनेन तावदात्मानं पुनीमहे [Ś.1;] पुनः पुनः सूतनिषिद्धचापलं हरन्तमश्वं रथरश्मिसंयतम् [R.3.42.]
The son of a Kṣatriya by a woman of the Brāhmaṇa caste (his business being that of a charioteer); क्षत्रियाद् विप्र- कन्यायां सूतो भवति जातितः [Ms.1.11;] सूतो वा सूतपुत्रो वा यो वा को वा भवाम्यहम् [Ve.3.33.]
The son of a Vaiśya by a Kṣatriya wife (his business being that of a bard).
A bard; पुरःसरैः स्वस्तिकसूतमागधैः [Rām.2.17.46;] [Bhāg.1.11.2.]
A carpenter.
The sun.
 N. N. of a pupil of Vyāsa.
 N. N. of Sañjaya (a pupil of Vyāsa); समरवृत्तविबोधसमीहया कुरुवरेण मुदा कृतयाचनः। सपदि सूतमदादमलेक्षणं मुनिवरं तमहं सततं भजे ॥ Vedavyāsāṣṭakam 7.-तः,
-तम्   Quick-silver.
Comp. जः, तनयः, पुत्रः an epithet of Sañjaya; तमेवंवादिनं राजा सूतपुत्रं कृताञ्जलिम् (अब्रवीत्) [Mb.8.2.9.]
an epithet of Karṇa; कथयामास तत् सर्वं यथा शप्तः स सूतजः [Mb.12.2.1.]
-राज्  m. m. quick-silver.

Shabda-Sagara

सूत  mfn.  ( -तः-ता-तं)
1. Born, engendered.
2. Sent, dispatched.
3. Drank.
4. Gone, departed.
 m.  ( -तः)
1. A charioteer.
2. A carpenter.
3. A man of a mixed race, descended from a Kshetriya father, and mother of the sacerdotal tribe; his occupation is managing horses and driving cars.
4. A bard, an encomiast.
5. The sun.
6. Name of a pupil of VYĀSA.
 mn.  ( -तः-तं) Quicksilver.
 f.  ( -ता) A woman lying-in or recently delivered.
E. षू to bring forth, क्त aff.

ROOTS:

षू क्त