Dictionaries | References

मूलम्

   { mūlam }
Script: Devanagari

मूलम्     

मूलम् [mūlam]   [मूल्-क]
A root (fig also); तरुमूलानि गृहीभवन्ति तेषाम् [Ś.7.2;] or शिखिनो धौतमूलाः 1.15; मूलं बन्ध् to take or strike root; बद्धमूलस्य मूलं हि महद्वैरतरोः स्त्रियः [Śi.2.38.]
The root, lowest edge or extremity of anything; कस्याश्चिदासीद्रशना तदानीमङ्गुष्ठमूलार्पितसूत्रशेषा [R.7.1;] so प्राचीमूले [Me.91.]
The lower part or end, base, the end of anything by which it is joined to something else; बाह्वोर्मूलम् [Śi.7.32;] so पादमूलम्, कर्णमूलम्, ऊरुमूलम् &c.
Beginning, commencement; आमूलाच्छ्रोतुमिच्छामि [Ś.1.]
Basis, foundation, source, origin, cause; सर्वे गार्हस्थ्यमूलकाः Mb.; रक्षोगृहे स्थितिर्मूलम् [U.1.6;] इति केना- प्युक्तं तत्र मूलं मृग्यम् 'the source or authority should be found out'; पुष्पं पुष्पं विचिन्वीत मूलच्छेदं न कारयेत् [Mb.5.34.] 18; समूलघातमघ्नन्तः परान्नोद्यन्ति मानवाः [Śi.2.33.]
The foot or bottom of anything; पर्वतमूलम्, गिरिमूलम् &c.
The text, or original passage (as distinguished from the commentary or gloss).
Vicinity, neighbourhood; सा कन्दुकेनारमतास्य मूले विभज्यमाना फलिता लतेव [Mb.3.112.16.]
Capital, principal, stock; मूलं भागो व्याजी परिघः क्लृप्तं रूपिकमत्ययश्चायमुखम् [Kau.A.2.6.24.]
A hereditary servant.
A square root.
A king's own territory; स गुप्तमूलमत्यन्तम् [R.4.26;] [Ms.7.184.]
A vendor who is not the true owner; [Ms.8.22] (अस्वामिविक्रेता Kull.).
The nineteenth lunar mansion containing 11 stars.
A thicket, copse.
The root of long pepper.
A particular position of the fingers.
A chief or capital city.
An aboriginal inhabitant.
A bower, an arbour (निकुञ्ज).
 N. N. of several roots पिप्पली, पुष्कर, शूरण &c.
A tail; मूलो मूलवता स्पृष्टो धूप्यते धूमकेतुना [Rām.6.4.51.] (In comp. मूल may be translated by 'first, prime, original, chief, principal' e. g. मूलकारणम् 'prime cause', &c. &c.)
Comp. आधारम् the navel.
a mystical circle above the organs of generation; मूलाधारे त्रिकोणाख्ये इच्छाज्ञानक्रियात्मके.
-आभम्   a radish.
-आयतनम्   the original abode.
-आशिन् a.  a. living upon roots.
-आह्वम्   a radish.-उच्छेदः utter destruction, total eradication.
-कर्मन्  n. n. magic; [Ms.9.29.]
-कारः   the author of an original work.
-कारणम्   the original or prime cause; क्रियाणां खलु धर्म्याणां सत्पत्न्यो मूलकारणम् [Ku.6.13.]
-कारिका   a furnace, an oven.
-कृच्छ्रः -च्छ्रम्   a kind of penance, living only upon roots; मूलकृच्छ्रः स्मृतो मूलैः.
-केशरः   a citron.-खानकः one who lives upon root-digging (मूलोत्पाटनजीवी); [Ms.8.26.]
-गुणः   the co-efficient of a root.
ग्रन्थः an original text.
the very words uttered by Śākyamuni.
-घातिन् a.  a. destroying completely; (नहि...कर्मसु) मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः [Rām.5.51.18;] see मूलहर.
-छिन्न a.  a. nipped in the bud; साऽद्य मूलच्छिन्ना [Dk. 2.2.]
-छेदः   uprooting.
-ज   a.
radical.
growing at the roots of trees (as an ant-hill).
born under the constellation Mūla. (-जः) plant growing from a root. (-जम्) green ginger.
-त्रिकोणम्   the third astrological house.
-देवः   an epithet of Kaṁsa.
-द्रव्यम्, धनम्   principal, stock, capital.
-धातुः   lymph. -निकृन्तनa. destroying root and branch.
-पुरुषः   'the stock-man', the male representative of a family.
-प्रकृतिः  f. f. the Prakṛiti or Pradhāna of the Sāṅkhyas (q. v.); मूल- प्रकृतिरविकृतिः Sāṅ. [K.3.] (-pl.) the four principal sovereigns to be considered at the time of war विजि- गीषु, अरि, मध्यम, and उदासीन); see [Ms.7.155.]
-प्रतीकारः   protection of wives and wealth (धनदाररक्षा); कृत्वा मूल- प्रतीकारम् [Mb.5.151.61.]
-फलदः   the bread-fruit tree.-बन्धः a particular position of the fingers.
-बर्हणम्   the act of uprooting, extermination.
-बलम्   the principal or hereditary force; विन्ध्याटवीमध्येऽवरोधान् मूलबलरक्षितान् निवेशयामासुः [Dk.1.1.] [Kāmandaka enumerates six divisions of the army and declares that मौल (hereditary) is the best of them (Kām.13.2-3.)]
-भद्रः   an epithet of Kaṁsa.
-भृत्यः   an old or hereditary servant.
मन्त्रः a principal or primary text (such as आगम); जुहुयान्मूलमन्त्रेण पुंसूक्तेनाथवा बुधः [A. Rām.4.4.31.]
a spell.
-राशिः   a cardinal number.
-वचनम्   an original text.
वापः one who plants roots.
A field where crops are grown by sowing roots; पुष्पफलवाटषण्ड- केदारमूलवापास्सेतुः [Kau.A.2.6.24.]
-वित्तम्   capital stock.
-विद्या   the twelve-worded (द्वादशाक्षरी) spell: ओं नमो भगवते वासुदेवायः; जुहुयान्मूलविद्यया [Bhāg.8.16.4.] -विभुजः a chariot.
-व्यसनवृत्तिः   the hereditary occupation of executing criminals; चण्डालेन तु सोपाको मूलव्यसन- वृत्तिमान् [Ms.1.38.]
-व्रतिन् a.  a. living exclusively on roots.
-शकुनः   (in augury) the first bird.
-शाकटः, -शाकिनम्   a field planted with edible roots.
-संघः   a society, sect.
-साधनम्   a chief instrument, principal expedient.
स्थानम् base, foundation.
the Supreme Spirit.
wind, air.
Mooltan. (-नी) N. of Gaurī.-स्थायिन् m. an epithet of Śiva.
-स्रोतस्  n. n. the principal current or fountain-head of a river.
-हर a.  a. uprooting completely; सोऽयं मूलहरोऽनर्थः [Rām.6.46.15.] ः a prodigal son; मूलहरतादात्विककदर्यांश्च प्रतिषेधयेत् [Kau.A.2.9.27.]

मूलम्     

adjective  यद् तस्मिन् एव क्षेत्रे प्रथमं कल्प्यते दृश्यते प्राप्यते वा।   Ex. शून्यस्य मूलं भारते एव अस्ति।
MODIFIES NOUN:
वस्तुः
ONTOLOGY:
गुणसूचक (Qualitative)विवरणात्मक (Descriptive)विशेषण (Adjective)
SYNONYM:
मूलक्षेत्रम्
Wordnet:
asmস্থানীয়
benদেশজ
kasمُقٲمی
kokथळावें
mniꯃꯔꯝꯗꯝꯒꯤ꯭ꯑꯣꯏꯕ
panਦੇਸੀ
tamஉள்ளூர்
telస్థానికమైన
urdمقامی , مکانی
noun  सः कालः यदा चन्द्रमाः अश्विन्यादिषु सप्तविंशतिषु नक्षत्रेषु विंशतितमे नक्षत्रे वर्तते।   Ex. मूले जातस्य बालकस्य तथा च तस्य पित्रोः रक्षार्थे कानिचन् धार्मिकाणि अनुष्ठानानि क्रियन्ते।
ONTOLOGY:
अवधि (Period)समय (Time)अमूर्त (Abstract)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
मूलः मूलनक्षत्रम्
Wordnet:
benমূল নক্ষত্র
gujમૂળ
hinमूल
kanಮೂಲ
kokमूळ नक्षत्र
malമൂലം നക്ഷത്രം
oriମୂଳା ନକ୍ଷତ୍ର
telమూలానక్షత్రం
urdمول نچھتر , مول
noun  वनस्पतेः व्रध्नः यः भेषजरूपेण उपयुज्यते।   Ex. वैद्येन मूलं घर्षयित्वा पीडिताय दत्तम्।
HYPONYMY:
आरुकम् अश्मभेदः अविषा मयूरशिखा पुत्रकन्दा
ONTOLOGY:
भाग (Part of)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
asmশিপা
bdमुलि रोदा
benশেকর
gujજડી
hinजड़ी
malവേര്
mniꯍꯤꯗꯥꯛꯀꯤ꯭ꯃꯆꯜ꯭ꯌꯥꯎꯕ꯭ꯄꯥꯝꯕꯤꯒꯤ꯭ꯃꯔꯥ
nepजरो
panਜੜ੍ਹੀ
telమూలిక
urdجڑی
noun  वृक्षादिभ्यः भूम्यान्तर्गतः भागः येन ते अन्नं जलं च गृह्णन्ति।   Ex. आयुर्वेदे नैकानि मूलानि रोगनिवारणार्थे उपयुज्यते।
HOLO COMPONENT OBJECT:
वृक्षः
HYPONYMY:
तरुमूलम् जटामांसी आर्द्रकम् पिप्पलीमूलम् मूलम् जटा जटः कन्दमूलम् यष्टिमधु सग्रन्थिमूलम् उशीरः इक्षुमूलम् पद्मकन्दः वचा
ONTOLOGY:
प्राकृतिक वस्तु (Natural Object)वस्तु (Object)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
अङ्घ्रिः अंर्हिः ब्रध्नः व्रध्न पादः चरणम् चरणः पदम्
Wordnet:
asmশিপা
gujમૂળ
hinजड़
kanಬೇರು
kasموٗل , جَڑ
kokमूळ
malവേരു്
marमूळ
mniꯃꯔꯥ
nepजरा
oriମୂଳ
panਜੜ੍ਹ
tamவேர்
telవేరు
urdجڑ , بیخ , بنیاد , اصل , سور
See : पिप्पलीमूलम्, अधोभागः, आधारः, मूलधनम्, कारणम्, तत्वम्

Related Words

मूलम्   দেশজ   थळावें   உள்ளூர்   ମୂଳା ନକ୍ଷତ୍ର   मूळ नक्षत्र   మూలానక్షత్రం   മൂലം നക്ഷത്രം   വേരു്   مُقٲمی   ସ୍ଥାନୀୟ   સ્થાનિક   स्थानिक   স্থানীয়   స్థానికమైన   ದೇಶೀಯ   indigenous   endemic   মূল   মূল নক্ষত্র   শিপা   ମୂଳ   जायगायारि   autochthonal   autochthonic   autochthonous   వేరు   ಬೇರು   ദേശീയ   મૂળ   cornerstone   موٗل   ਜੜ੍ਹ   रोदा   मूल   मूळ   basis   நட்சத்திரம்   வேர்   working capital   ਦੇਸੀ   जड़   ಮೂಲ   fundament   groundwork   factor   capital   root   अंर्हिः   मूलः   मूलक्षेत्रम्   मूलनक्षत्रम्   foundation   जरा   base   अङ्घ्रिः   ब्रध्नः   पिप्पलीमूलम्   उशीरः   इक्षुमूलम्   तरुमूलम्   पद्मकन्दः   सग्रन्थिमूलम्   आनन्दकन्दः   गर्गरकः   कन्दमूलम्   स्वाधिष्ठानम्   जिह्वामूलम्   भद्रदन्तिका   चरणः   मनुः   पुरुषदन्तिका   व्रध्न   पुत्रकन्दा   चरणम्   पादः   जटामांसी   श्रोत्रम्   तेजोवती   अरिष्टा   दोस्   वृह्   बृह्   भुजा   इक्षु   वन्य   अग्र   शिखा   गृहम्   बाहु   पदम्   पाद   श्रुति   श्री   सु   હિલાલ્ શુક્લ પક્ષની શરુના ત્રણ-ચાર દિવસનો મુખ્યત   ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ନୂଆ ବା   વાહિની લોકોનો એ સમૂહ જેની પાસે પ્રભાવી કાર્યો કરવાની શક્તિ કે   સર્જરી એ શાસ્ત્ર જેમાં શરીરના   ન્યાસલેખ તે પાત્ર કે કાગળ જેમાં કોઇ વસ્તુને   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP