Dictionaries | References

दुःशासन

   
Script: Devanagari

दुःशासन     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
See : दुश्शासन

दुःशासन     

दुःशासन n.  (सो.कुरु.) धृतराष्ट्र का द्वितीय पुत्र [म.आ.१०८.२] । यह दुर्योधन की अनुमति से व्यवहार करता था, इसलिये उसने इसे यौवराज्य प्रदान किया था । यह पौलस्त्य का अंशावतार था । इसने शस्त्रास्त्रविद्या तथा धनुर्विद्या की शिक्षा द्रोण से ली थी । द्रौपदी स्वयंवर के समय, उपस्थित राजाओं में यह भी शामिल था [म.आ.१७७.१] । बाद में द्रौपदीसहित पांडव द्यूत में हार गये । कर्णद्वारा कानाफूसी मिलने पर, इसने भरी सभा में द्रौपदी का वस्त्रहरण किया । कृष्ण की आराधना कर, द्रौपदी ने अपनी रक्षा की । इसी समय दुःशासन का वध कर, उसके रक्त का प्राशन करने की घोर प्रतिज्ञा भीमसेन ने की [म.स.६१.४६] । पांडव अशातवास में थे । तब उन्हें ढूँढने के उद्देश से कौरवों ने, मत्स्य देश के विराट राजा की गोशालाओं का ध्वंस किया, तब जबरदस्ती से उसकी गायों का हरण किया । इस हमले में दुःशासन शामिल था [म.वि३३.३] । अर्जुन ने विराटपुत्र उत्तर को सारथि बना कर, गोहरण कर के भागनेवाले कौरर्वोका पीछा किया । तब दुःशासन, विकर्ण, दुःसह तथा विर्विशति नामक चार योद्धाओं ने महाधनुर्धर अर्जुन पर एक साथ आक्रमण किया । दुःशासन ने, उत्तर को घायल किया अर्जुन के वक्षभाग पर प्रहार कर उसे जख्मी किया । परंतु आखिर अर्जुन ने अपने बाणों से इसे घायल किया, एवं इसे भगा दिया [म.वि.५६.२१-२२] । भारतीययुद्ध के प्रथम दिन कें संग्राम में, नकुल के साथ इसका द्वंद्वयुद्ध हुआ था [म.भी४५.२२-२४] । पश्चात् भीष्मद्वारा इकठ्ठी की गयी सेना को भेद कर, भीम ने दुःशासनादि योद्धाओं पर आक्रमण किया । तब दुःशासन ने उसे घेर लिया [म.भी.७३.१०] । भीष्मार्जुन युद्ध के समय शिखंडिन को सामने ले कर अर्जुन युद्ध करने लगा । यह देखते ही भीष्म के संरक्षण के लिये, दुःशासन ने अर्जुन पर आक्रमण किया । दोनों में युद्ध हो कर, दुःशासन घायल हुआ [म.भी.१०६.४३] । पश्चात सामने की कौरव सेना की पंक्ति तोड कर, अर्जुन उन्हें घायल करने लगा । उस समय पुनः दुःशासन तथा अर्जुन में युद्ध हो कर उसमें भी दुःशासन का पराभव हुआ [म.द्रो.६५.५] । अभिमन्यु का पराक्रम देख कर, द्रोण द्वारा की गई उसकी प्रशंसा, दुर्योधन से सही नहीं गई । उसने दुःशासनादि वीरों को उस पर आक्रमण करने की आज्ञा दी । दुःशासन तथा अभिमन्यु में काफी देर तक तुमुल युद्ध हुआ । अभिमन्यु के प्रबल बाणों से, व्यथित हो कर दुःशासन रथ में गिर पडा । इसे प्रचल मूर्च्छा आई । इसका सारथि इसे रण से दूर ले गया [म.द्रो.३९.११-१२] । बाद में रणांगण में, सात्यकि से मिलते ही घबरा कर दुःशासन भाग आया, तब द्रोण ने इसका अत्यंत उपहास किया [म.द्रो.९८] । वास्तविक देखा जावे, तो सात्यकि के साथ हुएँ में ही दुःशासन मर सकता था, परंतु द्रौपदी वस्त्रहरण के समय की, भीम की प्रतिज्ञा का स्मरण हो कर, उसने दुःशासन का वध नहीं किया [म.द्रो ६६.२६] । इस प्रकार घनघोर भारतीययुद्ध चालू ही था । उस समय भीम ने दुःशासन पर आक्रमण किया । दोनों का घमासान युद्ध हो कर दुःशासन ने भीम पर साक्षात् मृत्यु के समान, प्रचंड शक्ति छोडी । परंतु भीम ने अपनी गदा यूँ फेंकी जिससे उस दारुण शक्ति का विदारण हो कर, वह गदा दुःशासन के मस्तक पर जा गिरी । तत्काल दुःशासन भूमि पर गिर पडा । उसके मस्त से रुधिरस्त्राव होने लगा । तत्काल भीम इसपर झपटा । ‘द्रौपदी वस्त्रहरण,’ ‘केशग्रहण’ तथा वनगमन के समय, ‘गौर्गौ’ कहने का स्मरण उसे दे कर, एवं अपनी प्रतिज्ञा का भी स्मरण दिलाकर भीम ने इसके गले पर पैर रखा । इसके दोनों हाथ पकडे । पास ही में खडे दुर्योधन, कर्ण कृपाचार्य अश्वत्थामा आदि वीरों की ओर देख कर भीम ने क्रोध से कहा, ‘अगर किसी में सामर्थ्य हो तो वह इसकी रक्षा करे । मेरी प्रतिज्ञा के अनुसार, अब मैं इसका रक्तप्राशन करनेवाला हूँ । इतना कह कर उसने दुःशासन का वक्षविदारण किया, तथा सब के सामने इसका रक्त प्राशन करने लगा । वक्षस्थलभेद होने के कारण, दुःशासन की तत्काल मृत्यु हो गई [म.क.६१] । दुःशासन की मृत्यु के वाद, गांधारी ने श्रीकृष्ण के पास, अत्यंत शोक व्यक्त किया । रोते-रोते वह बोली जिस प्रकार सिंह के द्वारा कोई प्रचंड हाथी मारा जाये, उस प्रकार भीम द्वारा मारा गया मेरा दुःशासन अपने प्रचंड बाहु फैला कर सोया है [म.स्त्री.१८.१९.२०] । दुःशासन को दौःशासनि नामक एक अत्यंत पराक्रमी पुत्र था । भारतीययुद्ध में दौःशासनि तथा अभिमन्यु का प्रचंड युद्ध हुआ । अनेक वीरों से लड कर थका हुआ अभिमन्यु दौःशासनि के एक गदाप्रहार से वेहोश हो गया [म.द्रो.४८.१२] । बाद में दौःशासनि को द्रौपदी पुत्र ने मारा [म.क.४.१४] । यह सब शस्त्रास्त्रविद्या, सारथ्यकर्म तथा धनुर्विद्या में निपुण, अत्यंत शूर एवं पराक्रमी था [म.उ.१६२.१९] । परंतु दुष्टबुद्धि एवं मत्सरी होने के कारण, इसका नाश हुआ ।
दुःशासन II. n.  खड्‌गबाहु के पुत्र का सेनापति । एक बार गर्व से एक उन्मत्त हाथी पर यह बैठा । उस हाथी ने पैरों के नीचे कुचल कर इसे मार डाला । बाद में यह हाथी हुआ । सिंहल देश के नृप ने इसे खड्‌गबाहु को दिया । उसने इसे एक कवि को दिया । उसने इसे मालव राजा को बेच दिया । उसने इसका अच्छा पालनपोषण किया । फिर भी यह मृतप्रायसा होने लगा । तब स्वयं राजा इसके पास आया । हाथी ने मनुष्यवाणी से उसे कहा, ‘गीता के १७ र्वे अध्याय का पाठ करनेवाला कोई व्यक्ति मेरे पास आयेगा, तो मेरी मानसिक पीड नष्ट होगी,’। इतना कह कर इसने अपना पूर्ववृत्तांत राजा को निवेदन किया । राजा ने उपरोक्त प्रकार का ब्राह्मण लाकर उसके द्वारा अभिमंत्रित जल हाथी पर डलवाया । जल के गिरते ही यह दिव्यदेह धारण कर स्वर्ग गया [पद्म.उ.१९१]

दुःशासन     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
noun  धृतराष्ट्र व गांधारी ह्यांचा मुलगा व दुर्योधनाचा भाऊ   Ex. महाभारताच्या युद्धात दुःशासनाला भीमाने मारले होते.
ONTOLOGY:
पौराणिक जीव (Mythological Character)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
asmদুশাসন
benদুঃশাসন
hinदुश्शासन
kanದುಶ್ಯಾಸನ
kokदुश्शासन
malദുശ്ശാസനന്
mniꯗꯨꯁꯥꯁꯟ
oriଦୁଃଶାସନ
panਦੁਸ਼ਸ਼ਾਸਨ
sanदुःशासनः
tamதுச்சாதணன்
telదుశ్శాసనుడు
urdدشاشن

दुःशासन     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
दुः—शासन  mfn. mfn.id., [Pāṇ. 3-3, 130] , Vārtt. 1, [Pat.]
ROOTS:
दुः शासन
दुः—शासन  m. m.N. of a son of धृत-राष्ट्र, [MBh. i.]
ROOTS:
दुः शासन

दुःशासन     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
दुःशासन  mfn.  (-नः-ना-नं) Ungovernable, ill managed, intractable.
E. दुर्, and शासन an edict. दुःखेन शिष्यते असौ कर्मणि युच् .
ROOTS:
दुर् शासन दुःखेन शिष्यते असौ कर्मणि युच् .

Related Words

दुःशासन   दुश्शासन   দুঃশাসন   दुःशासनः   دشاشن   ദുശ്ശാസനന്   துச்சாதணன்   దుశ్శాసనుడు   দুশাসন   ଦୁଃଶାସନ   ਦੁਸ਼ਸ਼ਾਸਨ   ದುಶ್ಯಾಸನ   દુ   शकुनि चतुष्टय   धाय मोकलणें   वस्त्र कांटयावर घालणें   वस्त्र कांटयावर घालून ओढणें   खड्गबाहु   धायमाय   बृहन्त   प्रतिविंध्य   गांधारी   द्रौपदी   धाय   अभिमन्यु   मोह   ११   धृतराष्ट्र   भीमसेन   शकुनि   १२   सहदेव   सात्यकि   दुर्योधन      अर्जुन   युधिष्ठिर   कृष्ण   હિલાલ્ શુક્લ પક્ષની શરુના ત્રણ-ચાર દિવસનો મુખ્યત   ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ନୂଆ ବା   વાહિની લોકોનો એ સમૂહ જેની પાસે પ્રભાવી કાર્યો કરવાની શક્તિ કે   સર્જરી એ શાસ્ત્ર જેમાં શરીરના   ન્યાસલેખ તે પાત્ર કે કાગળ જેમાં કોઇ વસ્તુને   બખૂબી સારી રીતે:"તેણે પોતાની જવાબદારી   ਆੜਤੀ ਅਪੂਰਨ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ   బొప్పాయిచెట్టు. అది ఒక   लोरसोर जायै जाय फेंजानाय नङा एबा जाय गंग्लायथाव नङा:"सिकन्दरनि खाथियाव पोरसा गोरा जायो   आनाव सोरनिबा बिजिरनायाव बिनि बिमानि फिसाजो एबा मादै   भाजप भाजपाची मजुरी:"पसरकार रोटयांची भाजणी म्हूण धा रुपया मागता   नागरिकता कुनै स्थान   ३।। कोटी   foreign exchange   foreign exchange assets   foreign exchange ban   foreign exchange broker   foreign exchange business   foreign exchange control   foreign exchange crisis   foreign exchange dealer's association of india   foreign exchange liabilities   foreign exchange loans   foreign exchange market   foreign exchange rate   foreign exchange regulations   foreign exchange reserve   foreign exchange reserves   foreign exchange risk   foreign exchange transactions   foreign goods   foreign government   foreign henna   foreign importer   foreign income   foreign incorporated bank   foreign instrument   foreign investment   foreign judgment   foreign jurisdiction   foreign law   foreign loan   foreign mail   foreign market   foreign matter   foreign minister   foreign mission   foreign nationals of indian origin   foreignness   foreign object   foreign office   foreign owned brokerage   foreign parties   foreign periodical   foreign policy   foreign port   foreign possessions   foreign post office   foreign public debt office   foreign publid debt   foreign remittance   foreign ruler   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP